ایران سرزمینی است که از دیرباز در چهارراه تجارت جهانی قرار داشته است و این موقعیت را هنوز نیز دارد. این موقعیت جغرافیایی موجب شده است که بازرگانی و بازرگانان زودتر از سایر اقشار در تعامل با جهان قرار گیرند.

علاوه بر این و به همین دلیل بوده است که نهادهای موردنیاز بازرگانی از جمله «گمرک» بسیار زودتر از سایر نهاد‌های اقتصادی در ایران تاسیس شده است. فعالیت گمرک انزلی و آستارا در شمال، تبریز در غرب،‌ خرمشهر و بوشهر در جنوب و بندر گز (جز) و مشهد سر در شرق ایران نشان دهنده شرایط مناسب جغرافیایی ایران در تجارت است. آنچه در صفحه می‌خوانید دخل و خرج گمرک‌های ایران است که در یک دوره کوتاه‌مدت ۵/۴ برابر شده است. محمدعلی جمال‌زاده در کتاب گنج شایگان این اعداد را جمع‌آوری کرده است.
عایدات گمرک - عایدات گمرک سال به سال ترقی می‌کند و در عرض 16 سال از ایت ئیل 1316(ه.ق) تا اودئیل 1332 تقریبا چهار برابر و نیم گردیده و این مساله را احصائیات گمرکی ایران مدلل می‌دارد؛ چنان که در جدول نمره 26 ملاحظه خواهد شد. از طرف دیگر نسبت مخارج اداری به عایدات کل هم هر سال تخفیف می‌یابد و ما در جدول خویش ملاحظه این نکته را هم خواهیم نمود که موجب مزید معرفت خوانندگان گردد.
جدول ذیل جدول کاملی است از عایدات گمرکی از سال ایت ئیل (۱۳۱۶ -۱۳۱۷) که اولین سالی است که اجاره گمرکات منسوخ گردیده تا آخر اودئیل که چند ماهی قبل از جنگ فرنگستان باشد و ترقی عایدات را در سال‌های مذکور به خوبی می‌نمایاند و آشکار می‌دارد که عایدات گمرکی برای دولت کم‌کم سرچشمه ثروت مهمی خواهد گردید. ولی افسوس که تمام عایدات گمرکی ایران در گرو روس‌ و انگلیس است در مقابل قروض دولتی ایران به دولتین مذکور و از کلیه عایدات گمرکی سالانه تخمینا مبلغی معادل با ۲.۵۰۰.۰۰۰ تومان از بابت اقسام استهلاک به روس و انگلیس پرداخته می‌شود. و از این قرار عجالتا عایدات گمرکی سالانه دولت ایران پس از توزیع سهمی که به دولتین روس و انگلیس پرداخته می‌شود معادل است تقریبا با ۴ کرور و نیم تومان، ولی این مبلغ نیز بنا به شرایطی که در موقع استقراض ایران از روسیه میان این دو دولت برقرار شده باید در نزد بانک روس بماند تا مدت شش ماه و فقط پس از انقضای مدت شش ماه وجه مزبور به دولت ایران پرداخته می‌شود.
عایدات خالص خرج در رفته سال اودئیل 1331 -1332 مطابق بوده با 42.557.746 قران و به مصارف ذیل رسیده است:
۱ - از بابت اقسام استهلاک قرض ۳۲.۵۰۰.۰۰۰ منات به بانک استقراضی روس ۹.۶۹۸.۸۹۰ قران
2 - از بابت اقسام استهلاک قرض 6.000.000 تومان به بانک استقراضی روس 6.524.559 قران
۳ - از بابت اقسام استهلاک قرض معروف به قرض «چیل» به بانک شاهنشاهی (انگلیس) ۱.۵۷۵.۶۹۲ قران
4 - از بابت اقسام استهلاک قرض 1.250.000 لیره به بانک شاهنشاهی (انگلیس) 3.466.145 قران
۵ - از بابت نفع مساعدهایی که مجموعا ۱۴۰.۰۰۰ لیره می‌شود به بانک شاهنشاهی (انگلیس) ۵۴۳.۴۹۱ قران
6 - از بابت نفع مساعده 200.000 لیره به بانک شاهنشاهی (انگلیس) 663.440 قران
۷ - از بابت نفع مساعده ۱۰۰.۰۰۰ لیره برای ژاندارمری فارس به بانک شاهنشاهی ۳۲۵.۳۰۵ قران
8 - بقزاقخانه بتوسط بانک استقراضی 3.420.000 قران
۹ - از بابت مقرری محمدعلی میرزا بتوسط بانک استقراضی ۶۵۰.۰۰۰ قران
10 - تادیهای متفرقه از بابت حساب دولتی 749.648 قران مجموع: 27.617.170 قران
بقیه که عبارت بوده از ۱۴.۹۴۰.۵۷۶ قران به خزانه داری کل تحویل داده شده است.