لغو قراردادهای استعماری روسیه تزاری با ایران

- دژخویی و تحریکات روس‌ها در شمال و آذربایجان (اردبیل، تبریز) - نافرمانی از دولت توسط: قشقایی‌ها، رشید‌السلطان در ورامین، نایب‌حسین کاشانی در حوالی کاشان، محمدعلی نیشابوری در حوالی نیشابور، بیوک‌خان پسر رحیم‌خان با کمک شاهسونان در آذربایجان - زد و خورد شیخ حسین‌خان و زایر خضر در تنگستان - سرکشی صمدخان (شهریور / رمضان) و سعی در تصرف تبریز توسط مجاهدان و قوای دولتی سرکوب شد (۱۵ مهر / ۱۴ شوال) و وی عقب نشسته در باسمنج نشست.

- اولتیماتوم اول (آبان / ۱۰ ذیقعده شفاهی و ۱۹ ذیقعده کتبی) و دوم (۷ آذر / ۷ ذیحجه) روس‌ها + پیش آمدن قوای روس تا قزوین (رشت تصرف شد)، شور و خروش مردم، تحریم کالاهای روسی و انگلیسی و قصد علمای نجف برای آمدن به ایران به قصد جهاد (در اثر مرگ خراسانی در آذر نافرجام ماند.) + مخالفت مجلس با قبول اولتیماتوم، انحلال و بسته شدن مجلس دوم به دستور ناصرالملک نایب‌‌السلطنه و توسط یفرم‌خان (۳ دی / ۲۴ دسامبر / ۳ محرم ۱۳۳۰) و شروع دوران فترت سه ساله + اخراج شوستر از ایران (در ۲۱ اردیبهشت به تهران رسیده بود و در ۲۰ دی / ۳ محرم ۱۳۳۰ از تهران خارج شد) + اضافه شدن قوای روس در گیلان و آذربایجان.

۱۲۹۰ ش

- دخالت روس‌ها در گیلان (رشت و انزلی): ضرب و شتم ظهیر حضور حاکم انزلی (۲۹ آذر) + اشغال نقاط مهم رشت و دستگیری آزادیخواهان و ضبط تفنگ‌ها و ... (۲۹ آذر - دی) + قتل، تبعید و حبس آزادیخواهان در رشت و انزلی.

- جنگ‌های خونین تبریز بین مجاهدین و روس‌ها (۳۰ آذر - دی / ۳۰ ذیحجه ۱۳۲۹ - محرم ۱۳۳۰)، بیرون رفتن عده قلیلی از مجاهدین از شهر (۵ دی) (امیر حشمت، بلوری ... که سرانجام همه به خاک عثمانی رفتند.) + تسلط کامل روس‌ها بر شهر (۵ دی / ۵ محرم ۱۳۳۰) + اعدام آزادیخواهان: میرزاعلی آقا ثقه‌الاسلام، شیخ سلیم... (۱۰ دی / ۱۰ محرم ۱۳۳۰) و ... + آمدن صمدخان (شجاع‌الدوله) و دیگر مستبدین به شهر (۱۱دی) و حکمرانی وی بر شهر و کشتن عده‌ای از آزادیخواهان + خودکشی شاهزاده امان‌الله میرزا (ضیاء‌الدوله) جانشین والی تبریز (۱۶ بهمن) (وی در ۵ دی به کنسولخانه انگلیس پناه برد و همانجا خودکشی کرد) (سرانجام سپهدار از تهران به والگیری آذربایجان آمد. (شهریور ۱۲۹۱)

- بروز فتنه در مشهد به تحریک روس‌ها، مجتمع شدن و پناه گرفتن فتنه‌گران در مسجدشاه و صحن امام‌رضا و خودداری حاکم از متفرق ساختن آنان، حمله روس‌ها به صحن و به توپ بستن گنبد حرم حضرت رضا. (۹ فروردین ۱۲۹۱ / ۲۹ مارس ۱۹۱۲ / ۱۰ ربیع‌الثانی ۱۳۳۰)

۱۳۳۲ ق / ۱۹۱۴ م / ۱۲۹۳ ش

- تاج‌گذاری احمدشاه (۲۹ تیر / ۲۷ شعبان) - شروع جنگ جهانی اول (مرداد / ژوئیه / رمضان) - اعلام بی‌طرفی ایران توسط دولت مستوفی‌الممالک (وی ۱۸ روز پس از در گرفتن جنگ روی کار آمد (مرداد) و به موجب فرمان ۱۲ ذیحجه بی‌طرفی دولت ایران را اعلام داشت) - ورود عثمانی به جنگ جهانی اول (آبان).

۱۳۳۳ ق / ۱۲۹۳ ش

- گشایش مجلس سوم (آذر / ۱۶ محرم): در این مجلس هم دو حزب اعتدالی و دموکرات وجود داشت.

- قیام چاکوتاهی‌ها و تنگستانی‌ها به رهبری شیخ حسین‌خان چاکوتاهی (سالار اسلام) و زایر خضرخان تنگستانی (امیرالاسلام) بر علیه انگلیس (مهم‌ترین جنگ بین طرفین جنگ «کوه‌گزی» (شوال) بود. این قیام تا سال ۱۳۳۹ ق / ۱۳۰۰ ش کاملا سرکوب شد).

۱۳۳۴ ق / ۱۹۱۵ م / ۱۲۹۴ ش

- نزدیک شدن سپاه روس به تهران (آبان / نوامبر / محرم)، داستان کوچ (۲۳ آبان / ۷ محرم)، به هم خوردن مجلس سوم + استعفای دولت مستوفی + مهاجرت: قم ¬ کاشان ¬ اصفهان ¬ قصر شیرین ¬ کرمانشاهان، تشکیل دولت در مهاجرت به ریاست نظام‌السلطنه (تیر ۱۲۹۵) ¬ پراکنده شدن در خاک عثمانی و ایران (اسفند ۱۲۹۵).

۱۲۹۴ ش

- تصدیق معاهده ۱۹۱۵ روس و انگلیس توسط دولت سپهسالار تحت‌فشار روس و انگلیس (بر طبق این قرارداد ایران به دو منطقه نفوذ روس و انگلیس تقسیم می‌شد.)

۱۳۳۴ ق / ۱۹۱۶ م

- تاسیس پلیس جنوب. South Persia Rifles - S.P.R توسط سر پرسی‌سایکس (مارس)، تصرف کرمان، شیراز، یزد و سرکوب عشایر شورشی جنوب (۳۵-۱۳۳۴هـ.) (در اواخر جمادی‌الاول ۱۳۳۵ ق دولت وثوق‌الدوله با تشکیل دسته تفنگداران جنوب موافقت کرد.)

۱۳۳۶ ق / ۱۹۱۷ م

- انقلاب بلشویکی روسیه (نوامبر / محرم)، خارج شدن قوای روس از ایران و ابطال کلیه قراردادهای استعماری بین روسیه تزاری و ایران (در عقب‌نشینی بی‌ترتیب قوای روس از ایران تنها نقاطی که از چپاول و غارت آنان در امان ماند، تبریز و گیلان بود که در تبریز به همت مجاهدین و در گیلان به همت جنگلی‌ها از غارت و چپاول جلوگیری شد)

- سعی متفقین در پر کردن جای خالی روس‌ها در ایران با قوای انلگیسی و مسیحی‌های ایرانی (ارمنیان، آسوریان).

- ترورهای «کمیته مجازات» در تهران: میرزا اسماعیل خان رییس انبار دولتی (۲۸ بهمن ۱۲۹۶)، کریم دواتگر (۱۲ اردیبهشت ۱۲۹۷)، متین‌السلطنه مدیر روزنامه عصر جدید (۱۲۹۷)، آقا میرزا محسن برادر صدرالعلماء (۱۷ خرداد ۱۲۹۷)، منتخب‌الدوله داماد وثوق‌الدوله (۹ تیر ۱۲۹۷)، احمدخان صفا از کارکنان شهربانی (۲۵ آذر ۱۲۹۷) (این کمیته در اواخر کابینه اول وثوق‌الدوله، مارس ۱۹۱۷ / ۱۳۳۶ ق توسط ابوالفتح‌زاده، منشی‌زاده، عماد‌الکتاب، میرزا‌علی‌اکبر‌خان ارداقی، رشیدالسلطان، کریم دواتگر، سیدمرتضی، اکبرخان کمال‌الوزاره محمودی، احسان‌الله‌خان و حسین لله تاسیس شد.)