تاریخ تجارت -بلوای نان و قحطی به قلم میرزا عبدالجواد اخوت-۹
محتکران بی‌انصاف و قیمت نان
نان را با آنکه بسیار وسط و خمیر و ناپخته و مخلوط با جو و هزار چیز غیرماکول است، نانوا چارکی چهار قران منتها سه قران سه چهار عباسی می‌فروشد و باز هم پیدا نمی‌شود، باید چند ساعت معطل شد تا نیم من از این نان مغشوش به این زحمت و به این قیمت خرید. خلاصه روزبه روز، بلکه ساعت به ساعت سخت‌تر و بدتر و گران‌تر می‌شود. مثل آنکه در اول این ماه، آرد را بنده یک من سه تومان و دو قران خریدم، روز‌به‌روز ترقی کرده تا امروز اگر پیدا شود، چهار تومان و دو و سه قران است.
در این مدت چهل روز که حکومت رفته، موفق‌الدوله نایب‌الحکومه همان حکومت کفیل اداره حکومتی بود. گاهی شهرت دادند که سردار جنگ بختیاری برای حکومت اصفهان نامزد شده، بعضی وقت‌ها گفتند تصویب هم شده و رسما حکومت سردار جنگ است. چند دفعه شهرت دادند که از طهران هم به طرف اصفهان حرکت نموده، باز چند روز گذشت گفتند مرتضی قلی‌خان پسر صمصام‌السلطنه بختیاری حکومت است و امروز و فردا با اتومبیل حرکت می‌کند و یک روزه به اصفهان وارد می‌شود. چند روزی دیگر که شد، آن عنوان هم از میان رفت و شهرت دادند انگلیسی‌‌ها راضی نمی‌شوند حکومت اصفهان با بختیاری باشد. چند روزی چند نفر از پارتی‌ها و کسانی که از صارم‌الدوله پسر ظل‌السلطان پول گرفته بودند، در تلگراف‌خانه جمع شده، تلگراف از قول عموم اهالی اصفهان کردند که ما صارم‌الدوله را برای حکومت می‌خواهیم و از حکومت سابق او کمال رضایت داریم. باز خوب بود اتحادیه تجاری در کار بود و تلگراف کرد که این تلگراف از عده معدودی است و به واسطه پولی که از صارم‌الدوله گرفته‌اند این تلگراف را کرده‌اند و شاید باطنا خود آنها هم به حکومت او راضی نباشند، ولی چنین وظیفه خوار هستند، ظاهرا این طور اظهار کرده‌اند. خلاصه حالیه دو سه روز است که شهرت دارد که حکومت اصفهان خود صمصام‌السلطنه بختیاری است و گویا اعلانی هم از طرف وزیر داخله طبع و نشر شده که حکومت مشارالیه رسمیت دارد. نمی‌دانم بعد چه شود و پولتیک انگلیسی‌‌ها چه نوع مقتضی شود. اگر واقعا آنها میل داشته باشند به حکومت، او ممکن است، والا نمی‌گذارند بدون میل آنها حکومتی وارد اصفهان شود. باز هم خیلی مطالب تازه نوشتنی دارم، ولی از بس حواسم پریشان است حال نوشتن ندارم.
باز هم سختی
بیست و سه شهر رجب‌المرجب۱۳۳۶
هنوز که اصفهان حکومت پیدا نکرده، روزنامه‌ها هم توقیف است، غیر از یک روزنامه ایران، روزنامه دیگری در طهران طبع و نشر نمی‌شود. آن هم روزنامه نیمه رسمی دولت ایران است. روزنامه‌های ملی گویا در هیچ یک از شهرهای ایران طبع و نشر نمی‌شود و به این جهت از اخبار سیاسی به کلی بی‌اطلاع می‌باشم. افواما شنیده می‌شود که این چند روزه کابینه وزراء تغییر کرده و رییس‌الوزراء صمصام‌السلطنه بختیاری شده و به این لحاظ پسرش مرتضی قلی‌خان را برای حکومت اصفهان روانه نمود. شنیدم از قم تلگراف حرکت به اصفهانش رسیده ولی این خبر در چند روز قبل انتشار داشت و باید تا به حال وارد شده باشد، ولی هنوز اثری و خبری از ورود او نیست. کارها هم خیلی در هم و بر هم و به منتهی درجه سختی و شدت رسیده و روز به روز هم کسب وخامت می‌کند. کلیه لوازمات زندگی کمیاب بلکه نایاب و بسیار هم گران، که واقع فوق طاقت است و از همه سخت‌تر و بدتر امر نان است که اگر کسی بخواهد نیم من سنگ شاه‌‌نان ابتیاع نماید، باید نصف روز وقتش را صرف کند تا وقتی که نیم من یک چیزی که اسمش نان است ولی ابدا خواص نان در او نیست خریداری کند. بی‌شوخی اگر این نان‌ها را تجزیه نماییم مواد ذیل در او یافت می‌شود. هر گاه به قاعده شیمیایی صد جزء نان بازاری را تجزیه نماییم، مواد مختلفه محتویه در او مقدار نسبتش از قرار ارقام لوحه ذیل است:
آرد گندم نیم جزء، آرد جو یک جزء، نمک طعام پانزده جزء، آب بیست و پنج جزء، کاه گندم پنج جزء، سبوس جو پنج جزء، خاک اره ده جزء، آرد حبوبات متفرقه (از باقلا و ارزن و ذرت) و گاهی سیب‌زمینی پنج جزء و نیم، تخم علف‌های مختلفه از کافشه و سنگک و هل و غیره پانزده جزء، خاک شن و ریگ هیجده جزء.
قیمت اجناس از قرار تفصیل ذیل است به سنگ شاه: گندم اگر پیدا شود یک من چهار تومان، آرد گندم اگر پیدا شود با خیلی منت یک من چهار تومان و چهار ریال، جو یک من سه تومان و پنج ریال، قند روسی یک من نه تومان، قند شهری یک من هشت تومان، نبات یک من هشت تومان، پولک سفید یک من هشت تومان، شکر یک من هفت تومان و هشت ریال، چای قرپس؟ یک چارک بیست و یک ریال، چای قلمی یک چارک بیست و پنج ریال، روغن یک من هشت تومان و کسری، عدس و ماش اگر پیدا شود یک من سه تومان و صنار، نخود و لوبیا اگر پیدا شود یک من سی و پنج ریال، ذغال وسط یک من چهار ریال، گوشت یک من بیست و چهار ریال، تخم‌مرغ دانه‌ای پنج شاهی، کاهو خیلی فراوان است یک من سه ریال و یک عباسی، چغندر یک من چهار ریال، ماست یک چارک یک قران و یک عباسی، پنیر دو سیر و نیم یک قران و صنار، مغز بادام یک من پنج تومان؛ تخم هندوانه بوداده یک من سه تومان.
خلاصه یا آنکه احتمال کلی دارد که تا یک ماه دیگر خرمن درو بشود و بعضی می‌گویند جو در کاشان خرمن شده و بحمدالله در کلیه جاها حاصلش بسیار خوب شده، باز هم محتکر بی‌انصاف و محرکین محتکرها نمی‌گذارند قیمت جنس تخفیف پیدا نماید، بلکه روز به روز به قیمتش می‌افزایند. بحمدالله امسال هم برف و هم باران فراوان و به موقع آمد. آب رودخانه و چاه‌ها در هم در کمال ازدیاد و فراوانی است.
ارسال نظر