سنجش وزن پشم

حمید کارگر- پشم، اصلی ترین ماده اولیه در فرش‌های دستباف ایرانی به شمار می‌آید. الیاف پشمی ویژگی‌های خاص و درخور توجهی دارند از جمله آنکه برگشت پذیر بوده و در برابر فشار حالت کوفتگی و له شدگی نمی‌یابند. از همین روست که در برابر پا خوردن و فشار نسبت به الیاف مصنوعی دوام و ماندگاری بیشتری دارند. یکی دیگر از این ویژگی‌ها داشتن فلس‌هایی است که موجب می‌شود در گذر زمان جلا و طراوت پشم باقی بماند. همین جا است که عبارتی آشنا معنا می‌یابد که می‌گویند: «فرش ایرانی هرچه پا بخورد، رو می‌آید و جلا پیدا می‌کند». در واقع در اثر سایش و پاخوردن، فلس‌های رویین از الیاف پشمی جدا شده و فلس‌های زیرین با همان جلا و طراوت خودنمایی می‌کنند. اما در کنار اینها، رطوبت پذیری نیز از ویژگی‌های پشم است. الیاف پشمی رطوبت را به خود جذب می‌کنند و همین نکته در تاریخ تولید و تجارت فرش ایرانی دستمایه گلایه و دردسرهای فراوانی بوده است.

چند دهه پیش و به هنگامی که پشم مورد نیاز برای تولید فرش از شهری که محل تولید یا نگهداری پشم بوده به شهری که محل بافت فرش بوده انتقال می‌یافت، تفاوت وزن ثبت شده در مبدا و مقصد، بهانه تنش و اختلاف می‌شد. گاه پیش می‌آمد که گیرنده پشم در مقصد در نامه نگاری‌های متعددی از کسری پشم دریافتی گله می‌کرد و انگشت اتهام را متوجه کارگران یا رانندگان باربری می‌کرد. اما کسری پشم در میان نبود و ماجرا به رطوبت هوای مبدا و مقصد مربوط بود که جذب الیاف پشم شده بود و تفاوت وزن ایجاد می‌کرد. هرچند گاهی نیز بخشی از پشم در میانه راه ربوده می‌شد و تقصیر آن به گردن رطوبت می‌افتاد!در یکی از این مکاتبات کهن، که تاریخ ۱۲ شوال المکرم ۱۳۴۴ و ۲۵ آوریل ۱۹۲۶ بر بالای خود دارد، مدیر شعبه کرمان کمپانی قالی شرق در بخشی از نامه خود خطاب به مسوول شعبه رفسنجان،موضوع تفاوت وزن پشم‌های ریسیده شده در ساعات مختلف شبانه روز را یادآور شده و دستور سنجش و آزمایش وزن آنها را داده است. او در این نامه چنین آورده است:«شما در باب کمبود ریس پشم به این جور امتحان بکنید و چگونگی را بنویسید. صبح یک دسته ریس پشم خشک یکی یا بیشتر به دقت با میزان وزن بکنید وزنش را بنویسید و ریس مزبور را از صبح تا ۳ به غروب بگذارید مقابل آفتاب ۳ به غروب مجددا وزن نمایید و ایضا صبح بعد هم وزن کنید ببینید فرق می‌کند یا خیر. بعضی‌ها می‌گویند عصر کم می‌آید صبح بعد درست می‌آید. بنا است خودمان هم تجربه نماییم.»