احوال مستبدان بسیار مغشوش است. ملت گوش به زنگ است. هر دو طرف در انتظار به سر می‌برند. با این تفاوت که ملت امیدوار است، اما امید حکومت و حکومتیان بی‌نهایت ضعیف می‌باشد. حکومت امیدباخته در حالی که وحشت مرگ وجودش را فراگرفته، هر چه از دستش برمی‌آید می‌کند. می‌خواهد پیش از مرگ انتقام بگیرد. به مردم خیلی سخت گرفته می‌شود. شب و روزی نیست که در تهران آدم کشته نشود. قاتل عموما حکومت است. امروز تهران از دو سو نگران است. چه از دو سو انتظار حمله می‌رود. به قرار مسموع جنابان سپهدار و صمصام قرار گذاشته‌اند که در اوایل آوریل حمله کنند. از همین روی است که حکومت به دست و پا افتاده است و نمی‌داند چه بکند. صد نفر از سواران کشیک خانه روانه اصفهان شده‌اند.

از طرف سفارت روس به باقروف‌ها، مقاطعه کاران راه شوسه روس، دستور داده شده است که محمولات پستی فرنگستان را حمل نکنند. دولتیان هم از این قضیه استفاده کرده، شایع نموده‌اند که در رشت مانع حرکت پست می‌شوند و به این طریق می‌خواهند سفرا را وادار به شکایت کنند.

سردار اسعد به اصفهان وارد شده، این هفته به سوی تهران حرکت خواهد کرد. دولتیان املاک سپهدار را در قزوین غارت کرده‌اند. برای تحقیق در پیرامون این مساله مامورانی از سفارت روس اعزام گردیده است. بنا به اخبار واصل شده به تهران، آذوقه تبریز برای چهار ماه دیگر کفایت می‌کند.

سعدالدوله، وزیر خارجه که به نایب‌السلطنه و غیره شهرت یافته ،یک کرور دیگر وام برای دولت تدارک دیده است. چند نفر از ترکمن‌های استرآباد که نسب شاه به ایشان می‌رسد، به تهران فراخوانده و خلعت داده و فرستاده شده‌اند که بروند با عده‌ای سواره به تهران بیایند.

آصف‌الدوله، حاکم شیراز در نتیجه فریب خوردگی ناگزیر از موافقت با ملت و در نتیجه مغضوب حکومت و معزول شده است. موضوع از این قرار است که گویا مجاهدان اصفهان به واسطه سیم کمپانی تلگرافی به مرکز به عنوان او زده‌اند که بی‌درنگ به طرف تهران حرکت کند. بعد هم سیم تلگراف را پاره کرده‌اند.

آصف‌الدوله هم به طور طبیعی از دستور مرکز تبعیت کرده، بی‌درنگ به طرف تهران حرکت می‌کند اما در حوالی اصفهان معروض حمله مجاهدان قرار گرفته، به شیراز برمی‌گردد و در آنجا مشاهده می‌کند زمام شهر در دست مجاهدان است و انجمن هم تشکیل گردیده است. بنابراین چاره‌ای جز تسلیم نیافته، نصیحت‌نامه‌ای برای شاه مخابره می‌کند که دیگر بس است، دست از لجاجت بردار. بنا بر اخبار رسیده، علاءالملک به وزارت خارجه و امیر نظام به وزات مالیه منصوب خواهند شد.

گزارش‌هایی از انقلاب مشروطه ایران

نوشته محمد امین رسول‌زاده