گروه تاریخ‌اقتصاد- به مناسبت آمدن قزاقان روس، سوال و جواب‌هایی بین حکومت موقتی مشروطه و کنسول‌های دول خارجی مبادله شده است. سوالی که از طرف انجمن ایالتی گیلان و سپهدار اعظم به کنسول‌های انگلیس، عثمانی، آلمان، اتریش و روس داده شده از این قرار است: همه حضرات سفرا و اتباع دول متمدن مستحضر هستند که ملت ایران در مجاهده برای به دست آوردن حقوق مغصوبه خود و اعاده حریت صحت عمل را اساس حرکت خود قرار داده و می‌دهند و در تمام نقاط ایران از این امتحانات سربلند بیرون آمده‌اند. خصوصا که تا این زمان از طرف ملت گیلان به مال و جان و ناموس هیچ تبعه خارجی کوچک‌ترین تعرضی نشده و اهتمام شبانه‌روزی‌شان بر این بوده و هست که مزاحمتی برای خارجیان ایجاد نشود و امور تجارتی‌شان معطل نشود. اینک در حالی که همه کنسول‌های دول خارجی مقیم رشت و حتی کنسول دولت بهیه روس در این خصوص ابراز رضایت کرده‌اند، چهل نفر قزاق با دو عدد پولیموت (مسلسل) بدون اطلاع قبلی و کسب اجازه، از طرف دولت روس به گیلان وارد شده‌اند. در صورتی که از ۱۶ محرم تاکنون به حقوق حتی یک نفر تبعه دولت روسیه ابدا تجاوزی نشده است، این حرکات خارج از چارچوب موازین و حقوق بین‌المللی در چنین موقع حساسی سبب هیجانات ملت شده، می‌تواند باعث زحمات فوق‌العاده شود. لهذا متمنی است که از چنین حرکات و اقداماتی جلوگیری به عمل آید تا موجبات ناخشنودی ملت ایران فراهم نشود.

* گزارش خبرنگار مخصوص روزنامه ترقی از رشت، سال ۱۹۰۹