روایت دیگر
سرمایه بانک استقراضی
مظفر شاهدی- اظهارنظر درباره میزان دقیق سرمایههای نقدی و نیز غیرنقدی بانک استقراضی بس دشوار و میشود گفت غیرممکن است. این بانک کار خود را با افتتاح یک شعبه در تهران آغاز کرد و به هنگام پایان فعالیت در سال ۱۹۲۱ میلادی حداقل در ۱۵ منطقه از ایران دارای شعبه بود که در هر یک از این شعب فعالیت تجاری - اقتصادی و نیز مالی ـ اعتباری انجام گرفت. در همان حال بانک استقراضی به هنگام فعالیت در ایران از آنجا که مستقیما به امور اجاری و اقتصادی میپرداخت مقدار قابلتوجهی اموال منقول نظیر کالاهای مختلف تجاری نیز داراییهای آن را تشکیل میداد، همچنین اولیای بانک در بخشهایی از کشور میزان شایان توجهی از داراییهای غیرمنقول بدهکاران خود نظیر باغها و مستغلات و زمینهای کشاورزی را در تصرف داشتند و خود مستقیما آن را اداره میکردند گواینکه این بخش از متصرفات غیرمنقول بانک به لحاظ قانونی و حقوقی نمیتوانست در تملک بانک قرار گیرد، اما عملا تحت تسلط آن بود و بدهکاران و نیز دولت ایران به ندرت میتوانستند این داراییهای غیرمنقول را از تصرف بانک خارج سازند و این املاک و داراییها گاه تا سالها و تا هنگام بازپرداخت کامل مطالبات بانک در تصرف اولیای بانک باقی میماند یا طبق شرایطی به فروش میرسید؛ بنابراین اموال و داراییهایی از این نوع نیز میتوانست در جمع سرمایههای غیرنقدی بانک استقراضی مورد محاسبه قرار گیرد. به این ترتیب بانک استقراضی میزان قابلتوجهی از اموال غیرمنقول و نیز منقول غیرنقدی را در تصرف و تملک خود داشت و ارزش نقدی آن نیز تا جایی که منابع موجود نشان میدهد هرگز مورد محاسبه دقیق قرار نگرفته است، اما در هر حال میشود استنباط کرد که ارزش اینگونه داراییها باید رقم قابلتوجهی را شامل شود.
درباره میزان سرمایههای نقدی بانک استقراضی نیز آگاهیهایی دقیق در دست نیست، اما در اسناد و مدارک برجای مانده در برهههای مختلفی از فعالیت این بانک در ایران ارقام متفاوتی ارائه شده است. سرمایه اولیهای که برادران پولیاکف به هنگام تاسیس بانک استقراضی به آن اختصاص دادند مبلغ ۱.۸۷۵.۰۰۰ روبل (منات) طلا بود. که در همان زمان معادل با حدود یک کرور تومان (پانصد هزار تومان) وجه رایج ایران میشد و برابر با ۵.۰۰۰.۰۰۰ فرانک فرانسه بود. هنگامی که برادران پولیاکف درباره سرنوشت بانک استقراضی با ویته وزیر دارایی روسیه به رایزنی پرداختند وی ترتیبی داد تا امتیاز بانک به مبلغ ۲۲۵.۰۰۰ روبل برای بانک دولتی روس خریداری شود. در اینکه آیا هنگام واگذاری بانک استقراضی به دولت روسیه سرمایه اولیه بانک هنوز موجود بوده یا نقصان یا افزایش یافته بود چیزی نمیدانیم و نیز اطلاعی نداریم که دولت روسیه پس از تحویل بانک سهام بانک را نیز که در واقع سرمایه اصلی بانک را تشکیل میداد با چه نرخی از سهامداران پیشین بانک خریداری کرده است. با این حال هنگامی که بانک به مالکیت دولت روسیه درآمد سرمایه نقدی آن به سرعت رو به افزایش نهاد؛ بدون اینکه رسما برای میزان نقدینگی بانک سقفی معین در نظر گرفته شود. در واقع دولت روسیه با اداره مستقیم بانک درصدد بود از این موسسه اعتباری به عنوان بازویی قدرتمند برای پیشبرد اهداف سیاسی و نیز اقتصادی خود بهره ببرد و این هدف از منظر دولتمردان آن کشور جز با صرف مبلغ قابلتوجهی نقدینگی میسر نبود. به همین دلیل سرمایه نقدی بانک در برهههای مختلف برحسب نیازهایی که پیشامد میکرد در حال تغییر بود. در سالهای نخست مدیریت وزارت دارایی روسیه بر بانک استقراضی سرمایه آن تا مرز ۳۰.۰۰۰.۰۰۰ روبل افزایش یافت و به تبع آن به سرعت سیاست اعطای وامهای کنترل شده سیاسی به مردم کشور از اقشار مختلف نظیر تجار، کسبه، رجال دولتی، درباریان و متنفذین محلی و... در پیش گرفته شد تا جایی که در اندک زمانی مبالغی کلی از سرمایه نقدی بانک از صندوق آن خارج و در اختیار مشتریان بانک قرار گرفت. تا جایی که گفته میشد طی سالهای نخست دهه ۱۹۰۰ میلادی حدود ۱۶.۰۰۰.۰۰۰ روبل فقط در تهران به افرادی از طبقات مختلف وام پرداخت شده بود؛ بنابراین بانک استقراضی غالبا نقدینگی چندانی در صندوق خود حفظ نمی کرد و ترجیح میداد جهت مقاصد سیاسی و نیز اقتصادی در امور و سر پلهای مختلف سرمایهگذاری کند. در سال ۱۹۰۴ میلادی سرمایه نقدی و اعتباری بانک استقراضی به حدود ۳۱.۳۵۰.۰۰۰ روبل بالغ میگشت که حدود ده میلیون روبل آن از سوی بانک دولتی روسیه پرداخت شده بود و بقیه ۲۱.۳۵۰.۰۰۰ روبل آن نیز شامل سپردههای وزارت دارایی (مالیه) روسیه میشد. طی سالهای بعدی که بانک تعداد قابلتوجهی از مردم کشور را وامدار خود ساخت سرمایه گذاریهای قابلتوجهی در بخشهای مختلف تجاری ـ اقتصادی ایران انجام داد و مهمتر از آن طبق قرارداد ۱۹۰۷م که به مقدار زیادی از رقابتهای سیاسی ـ اقتصادی دو کشور روس و انگلیس کاسته شده و نیز دولت روسیه بالاخص پس از جنگ با ژاپن و بحرانهای سیاسی و... فراگیر داخلی دچار مشکلات عدیده اقتصادی و مالی شده بود، به تدریج در میزان سرمایههای نقدی و جاری بانک استقراضی نیز کاهش محسوسی حاصل شد. چنانکه طی سال ۱۹۰۷ سرمایه ۳۱.۳۵۰.۰۰۰ لیرهای پیشین (طبق آمار سال ۱۹۰۴) تا حدود رقم ۲۲.۰۰۰.۰۰۰ روبل کاهش یافته بود که به رغم کاهشی که نسبت به سرمایهگذاریهای پیشین نشان میداد، با این حال مبلغ آن قابلتوجه بود. طبق آمارهای موجود سرمایه بانک طی سالهای بعدی فعالیت آن در ایران تغییر محسوسی پیدا نکرد. چنانکه طی آمار سال ۱۹۱۱ میلادی سرمایه بانک در همان میزان اعلام شده در سال ۱۹۰۷ ثابت باقی مانده بود. به این ارقام باید مبالغی کلی که طی سالهای پیشین بانک به حکومت ایران وام اعطا کرده بود افزود که دو فقره از آن مربوط به قرضههای سال ۱۹۰۰ و ۱۹۰۲ میلادی بوده و روی هم رفته مبلغ آن به ۳۲.۵۰۰.۰۰۰ روبل بالغ میشد و بهره این قرضهها طی سالهای ۱۳-۱۹۱۲ میلادی به ۱.۶۷۰.۱۹۴ روبل میرسید. به این ترتیب سرمایههای نقدی بانک استقراضی در سالهای پایانی فعالیت این بانک در ایران پیوسته در حال نوسان بود تا اینکه به دنبال وقوع انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ در روسیه تشکیلات اداری و مالی این بانک نیز سخت ضربه دید که عمدهترین نتیجه آن ورشکستگی بانک بود. تا جایی که به هنگام واگذاری آن به دولت ایران در صندوق مرکزیاش در تهران به زحمت میشد چند ده قرانی نقدینگی یافت.
ارسال نظر