تاریخ قاجار -فتحعلی‌شاه و رشوه
نقدی بدهید
حکومت‌های استبدادی که یک نفر آن را مدیریت می‌کند، احتمال فساد در بالاترین اندازه ممکن قرار می‌گیرد و این ادعا را حکومت شاهنشاهی در ایران به خوبی اثبات کرده است. شاهان قاجار که در مسیر انحطاط قرار داشتند براساس اسناد بر جای مانده تاریخی سردسته مفسدین اقتصادی بوده‌اند و در این راه تا جایی پیش رفته‌اند که بالاترین مقام کشوری بدون توجه به پیامدهای فساد اقتصادی بر ارکان و اجزای مدیریت و مدیران اقدام به اخذ رشوه می‌کرده‌اند. حسین ملکی (ح.م.زاوش) نویسنده کتاب «نخستین کارگزاران استعمار» که در بخش سوم کتاب با عنوان «ایران در سراشیب سقوط و دام تازه استعمار» فصلی را به موضوع رشوه‌گیری فتحعلی‌شاه و صدراعظم‌های او اختصاص داده است. با رجوع به اسناد تاریخی به ویژه خاطرات خارجی‌هایی که به ایران آمده‌اند، می‌نویسد: گاسپار دروویل سرهنگ سیاح فرانسوی که در عصر فتحعلی‌شاه مدتی را در خدمت عباس میرزا ولیعهد بوده در سفرنامه خود یادآور شده است: «هنگامی که سرجی آخرین سفیر انگلستان به ایران آمد، هدیه‌هایی از جمله کالسکه بسیار زیبایی برای تقدیم به حضور شاه به همراه آورده بود، قرار بر این بوده که در ایران چهار اسب از نژاد عالی نیز برای بستن به کالسکه‌ها خریداری و به شاه تقدیم کند، سفیر انگلیس این مطلب را به عرض شاه می‌رساند، فتحعلی‌شاه از مبلغی که برای خرید اسب‌ها تخصیص داده شده است جویا می‌شود، سفیر انگلیس در پاسخ می‌گوید،
ششصد تومان برای این کار منظور شده است. شاه می‌گوید، بسیار خوب، ششصد تومان را به من بده تا تو را از خرید اسب معاف دارم. سرجی که نخست تصور می‌کرد شاه به طنز و شوخی سخن می‌گوید، سرانجام پیشنهاد وی را می‌پذیرد، شاه ایران نیز پول را گرفته و پس از چندی کالسکه بی‌اسب را به ولیعهد خویش می‌بخشد.» این سیاح فرانسوی تاکید می‌کند: «تقدیم پول به بزرگان در ایران، امر بسیار عادی و پیش پا افتاده‌ای است، شخص شاه از این رسم استفاده می‌کند.»
ویلیام دستل مامور سیاسی انگلیس در ایران در گزارش شماره ۶، مورخ ۳۰ مه ۱۸۱۰ میلادی به‌عنوان سوهانری دنداس ملقب به «لرد ویسکونت ملویل»، رییس سازمان نظارت بر اداره امور هند می‌نویسد: «عقیده شخصی اینجانب این است که وقتی شخصی از طرف شاه (منظور پادشاه بریتانیا است) به عنوان سفارت دربار تهران تعیین می‌شود باید بهای هدایایی که همراه سفیر فرستاده می‌شود در موقع معرفی خود به دربار ایران تقدیم نماید، از بودجه عمومی پرداخته شود.
سرگوراوزلی سفیر انگلیس در گزارش شماره ۱۶ مورخ ۲۸ مه ۱۸۱۰ میلادی به همان مقام یادآور می‌شود: «آقای محترم امیدوارم اقدام‌ها و تذکراتی که گاهی پیشنهاد می‌شود: با حسن قبول تلقی خواهید فرمود. اطلاع حاصل کردم که شاه آینه‌های بزرگ را بسیار دوست دارد. اکنون که سفیر او به کمپانی (کمپانی هند شرقی) معرفی شده است به جا خواهد بود که دو زوج از بزرگ‌ترین آینه‌هایی که تاکنون در شرق دیده شده، برای او فرستاده شود. پس از رسیدن آینه‌ها به بوشهر، شاه برای آوردن آنها دستور خواهد داد. این موضوع سبب صرفه‌جویی مبلغ زیادی از هزینه‌ها خواهد شد. تصور می‌کنم دو وزیری که تنها مشاوران شاه هستند و در صدد تهیه و ارسال نامه به عنوان آنها هستند، انتظار دارند نامه‌ها با تحفه‌ها و هدایا همراه باشد. درباره جنس این هدایا صورتی تقدیم داشته‌ام، برخی از اشیایی که در صورت نام برده شده با چند تکه زری و موسلین و غیره که تهیه آنها در بمبئی به آسانی ممکن است، کافی خواهد بود و ماهوت مخصوصا رنگ‌های آبی و سبز رنگ، هدیه پرارزشی است که بسیار مورد پسند است ..... اطمینان می‌دهم این مخارج که تحت نظر اینجانب خرج می‌شود بیهوده و بی‌نتیجه نخواهد بود....»
محمود محمود، مولف تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در قرن ۱۹ می‌نویسد: «فتحعلی شاه، همیشه شیفته و مفتون هدایا و پیش‌کش‌های گرانبهای انگلیسی‌ها بود، معروف است، هر وقت بنا بود نماینده مخصوص یا وزیر مختار تازه‌ای از انگلستان یا هندوستان برسد، همیشه پنهانی تحقیقات می‌نمود که قبلا مطلع شود این شخص چه هدیه گرانبهایی برای او آورده است. در کتاب حقوق بگیران انگلیس در ایران نیز در رابطه با تقسیم هدایا بین دولتمردان عصر فتحعلی شاه چنین می‌خوانیم: «سرگور اوزلی بارت، با هدیه‌ها و تحفه‌های فراوان از انگلستان به طرف ایران حرکت نمود، یک قرن پس از این ماجرای ننگین که سرآغاز پرداخت رشوه به رجال ایرانی و ترویج فساد در دربار قاجاریه به وسیله انگلیسی‌ها بود، ویلسون، شرق شناسی انگلیسی از میان اوراق و اسناد لرد ملویل، نامه‌های سرگوراوزلی را که حاکی از پرداخت رشوه هدیه و تحفه به درباریان است، به دست آورده و به صورت کتابچه‌ای منتشر کرد. این اسناد نشان می‌دهد که انگلیس‌ها با کمک میرزا ابوالحسن‌خان و بادادن رشوه و تحفه حتی به غلامان و نوکرهای درباری، چگونه مقدمات نوکری و سرسپردگی همه درباریان فتحعلی شاه را فراهم ساختند و با این اسناد شرم‌آور، قسمت کوچکی از عملیات انگلیسی‌ها و عمال کثیف آنها فاش می‌شود».
خان ملک‌ساسانی، نویسنده دل سوخته و درد آشنایی که بیش از دیگر نویسندگان به افشای حاکمان سرسپرده پرداخته در کتاب دست پنهان سیاست انگلیس در ایران زیر عنوان رازهای پنهانی می‌نویسد: «انگلیس‌ها از تاریخ آمدن سرجان ملکم سفیر هندوستان به ایران تا گرفتن امتیاز نفت یعنی در مدت صد و اندی سال برای پیشرفت سیاست استعماری و تهیه جاسوس چندین روش داشته‌اند. در زمان فتحعلی شاه برای برهم زدن اتحاد ایران و فرانسه به شاه و وزیران ظروف طلا و نقره و جواهر و اسلحه و دوربین و ساعت و شال کشمیری و ماهوت انگلیسی و .... رشوه می‌دهند.» بنابر اسناد بازمانده، نخستین شخصیت دولتی ایران که در رده بالای حکومتی رسما مستمری دریافت داشته، حاج محمدحسین‌خان صدر اصفهانی، سومین صدر اعظم دوره سلطنت فتحعلی شاه، سپس پسرش عبدالله خان امین الدوله آخرین وزیر اعظم وی بوده است. گزارش رسمی شماره ۷-۱۵ مورخ ۲۶ مه ۱۸۱۰ سرگور اوزلی بارت سفیر انگلیس در ایران، در نوشته‌ای نوکران میرزا ابوالحسن خان شیرازی را که رشوه گرفته‌اند شامل محمد علی بیک، غلامحسین، هاشم، محمدرحیم، کربلایی حسن، محمدرحیم، حسین، حاجی عبدالله و صادقی می‌داند که هر کدام ۵۰پوند رشوه گرفته‌اند.
ارسال نظر