کلیات لایحه برنامه اول چگونه تصویب شد-۴
نوربخش علیه اصغرزاده
در ادامه بحث‌های مربوط به تصویب کلیات لایحه قانون برنامه اول که توسط کمیسیون برنامه و بودجه تهیه شده بود، مرحوم محسن نوربخش از اعضای بانفوذ کمیسیون یاد شده که پیش از آن سابقه ریاست بانک مرکزی را نیز در کارنامه خود داشت، به سخنان اصغرزاده که لایحه را شعاری می‌دانست و معتقد بود که در آن وضعیت سرمایه‌داری تجاری نادیده گرفته شده است، پاسخ داد. پس از آن بود که عبدالعلی‌زاده به عنوان مخبر کمیسیون، پاسخ دقیقی به منتقدان لایحه داد و یادآور شد که در لایحه نکات مورد نظر امام‌خمینی (ره) در فرمان بازسازی لحاظ شده است. ... چه برنامه‌ای برای اداره مملکت داریم؟ در این راستا بر چه منابعی می‌خواهیم اتکا کنیم؟ گذشت زمان شاید شرایط سخت‌تری را برای ما ایجاب کند که آن فرصت‌ها و امکاناتی را که الان داریم در آینده افسوس آن را بخوریم که دیگر در اختیار نداریم... شما توجه کنید، وقتی این لایحه در شور اول تصویب شود هر کمیسیونی می‌داند برنامه کارش چه هست؟ کمیسیون کشاورزی الان تصمیماتی که دارد می‌گیرد در چه راستایی است؟ کمیسیون صنایع تصمیم‌هایی که می‌گیرد در چه مسیری است و همین طور کمیسیون‌های دیگر الان می‌بینیم که این جزیره‌های مجزا به طور انفرادی دارند تصمیم می‌گیرند و در یک راستا نیست و در شور دوم اگر این برنامه تصویب شود در واقع ما دستور کار کمیسیون‌های مختلف را تعیین کرده‌ایم... من یک نکته را هم در رابطه با انتقادهایی که جنبه کلی داشت اینجا عرض کنم. اینکه گفته می‌شود حدود و بخش‌های گوناگون دیده نشده یا اینکه با سرمایه‌داری چه برخوردی می‌خواهیم بکنیم؟ اگر ما می‌خواهیم با مطرح کردن یک سری شعارها، روش اجرایی را کنار بگذاریم بسیار خوب این یک مطلب است، ولی اینکه من بیایم در این برنامه بگویم مثلا بخش خصوصی از نظر مالکیت می‌تواند این قدر داشته باشد و مشروع است یا بخش نمی‌دانم دولتی فلان کند یا در رابطه با سرمایه‌گذاری یک برخورد را مشخص کنیم، انصاف بدهید که جای چنین بحث‌هایی در برنامه توسعه اقتصادی نیست. این نکته را هم عرض کنم که برادرمان جناب آقای اصغرزاده در صحبت‌شان گفتند که بخش خصوصی و سرمایه‌داری باید سر عقل بیاید و در خدمت تولید قرار گیرد، اتفاقا صحبت ما هم در همین برنامه همین است. یعنی اگر شما جهت‌های کلی را مشخص کنید و جهت بدهید می‌توانید آن نقدینگی ۱۵هزار میلیارد ریالی را که در سال ۱۳۶۷ ما با آن روبه‌رو می‌شویم در تولید جهت بدهیم اگر این مشخص نشود، آن موقع است که همان چیزی که شما در بخش تجارت نگران هستید، در آنجا پیچیدگی بیشتری ایجاد بکند و مشکلات اقتصادی مملکت را روز به روز بیشتر کند.
شهرکی مخالف: مملکت کجا می‌رود
پس از صحبت‌های مرحوم محسن نوربخش، آقای غلامعلی شهرکی یکی از نمایندگان استان سیستان و بلوچستان به عنوان مخالف صحبت کرد و گفت: «... مخالفت من با برنامه از این جهت نیست که در مملکت نیاز به برنامه‌ریزی نداریم. بلکه تاکید دارم بر اینکه به برنامه‌ریزی و حرکت در جهت نظم و ترتیب نیاز داریم... موافقان محترم در سخنانشان گفتند که این قسمتی از برنامه ۵ ساله کل مملکت است، یعنی اهداف و استراتژی‌های برنامه هست، کل برنامه مملکت نیست... الان قضیه گنگ است.
یعنی برادران می‌آیند می‌گویند آقا ما بیاییم بگوییم در بخش کشاورزی رشد چیست؟ برنامه چیست؟ سوال من این است، اگر برنامه به یک مجموعه اطلاق می‌شود که بلافاصله پس از تصویب اجرا شود، همه موافق هستیم... اما برای رسیدن به این اهداف مثلا در بخش کشاورزی چه میزان می‌خواهیم سرمایه‌گذاری کنیم؟ این را باید مجلس بداند یا نداند؟ شما یک ارقامی آورده‌اید، یک جدولی داده‌اید که دولت این قدر سرمایه‌گذاری کند، کجای این کشاورزی دیده شده است، شما اگر یک چیزهایی گفته بودید که آقا ما وضعیت کشاورزی‌مان فعلا این است پنج‌سال بعد در بخش کشاورزی ما ۱۰درصد رشد داریم من رای می‌دادم. ... از ریاست محترم مجلس می‌خواهم سه ماه زمان بگذارند، مثل دوره‌های قبل نشود، برنامه بیاید، ۳ سال بماند و آخرش هم از رده خارج شود. زمان بگذارند، کمیسیون خاص تشکیل دهند. نیروهایی که می‌توانند کار کنند شبانه‌روزی کار کنند و برنامه‌ای بدهند برای مملکت که در نهایت بدانیم این مملکت به کجا دارد می‌رود؟
مجدآرا موافق: عددها بعد درمی‌آید
پس از صحبت‌های آقای شهرکی به عنوان مخالف و برخی توضیح‌ها که توسط آقای هاشمی رفسنجانی به عنوان رییس مجلس بیان شد، آقای مجدآرا به عنوان موافق گزارش کمیسیون برنامه و بودجه از لایحه برنامه اول توسعه گفت: «... اگر به صورت کنونی و بی‌رویه جلو برویم بودجه ۱۳۶۸ چند ماه دیگر از طرف دولت می‌‌آید و ما مجبوریم که بودجه را جدای از برنامه‌ریزی ۵ ساله تصویب کنیم... کاری که انجام شده است نتیجه کار کمیسیون ویژه ۲۲ نفری است که در مجلس دوم از ۷/۸/۶۳ تا ۴/۹/۶۴ روی آن کار کرده‌اند... برنامه درباره کشاورزی هدف رشد ۵/۵درصد را گذاشته است... در تولید بخش صنایع، صنایع مصرفی کشور که الان وضع موجود ما هست و ترسیم مجسم است ۷۵درصد کل صنایع را تشکیل می‌دهد و صنایع سرمایه‌ای ۲۵درصد. در طول برنامه اگر بتوانیم حداقل نیاز جامعه ۷۰درصد صنایع مصرفی و ۳۰درصد صنایع سرمایه‌ای داشته باشیم، این در برنامه آمده است... در رابطه با این قضیه کسر بودجه را هم دیدیم، اما نه به صورت ایده‌آل بگوییم که آقا بعد از ۵ سال دیگر کسر بودجه نخواهیم داشت بلکه به سوی صفر شدن میل می‌کند...
شرعی مخالف: سیاست‌های متضاد
شرعی یکی دیگر از مخالفان کلیات لایحه برنامه ۵ ساله بود که گفت: «... درباره ضرورت برنامه‌ریزی موافقان استدلال‌های محکمی کردند... به نظر من برنامه باید اهداف روشن داشته باشد، جامع باشد، دارای خط‌مشی باشد، اولویت‌بندی کند و محورهای خاص داشته باشد... اما خط‌مشی‌ها در برنامه ارائه شده شعاری است که جا را برای سیاست‌های متضاد اجرایی باز می‌کند... در بخش اهداف تمامی آرمان‌های توسعه ذکر شده است که در بخش سوم تکرار شده است... در بیان خط‌مشی‌ها، همان اهداف به صورت جزیی تکرار شده است... در مجموعه برنامه، سیاست‌هایی را که در عینیت و در عمل بتوانند مشخص کنند اسلامی بودن برنامه را مشخص نیست.
شما فقط آمدید اسلامی شدن را به عنوان آرمان ذکر کردید، چه کسی است که از این آرمان دم نزند؟ سیاستی که می‌خواهد در بخش‌های مختلف، این آرمان را پیاده کند چیست؟ سیاستی که می‌خواهد این مساله را روشن کند چیست؟ ... اگر ما با عجله شروع کنیم و کار را به این سبکی جلو ببریم، ما مبتلای به یک بدبختی بزرگتر خواهیم شد. بنابراین برادران محترم بیایند واقعا از کسانی که اهل اندیشه و فکر هستند در مجلس استفاده کنند...
مرتضی الویری موافق: تکلیف روشن شود
مرتضی الویری که یکی از اعضای تدوین‌کننده کلیات گزارش لایحه برنامه در کمیسیون برنامه و بودجه بود در موافقت توضیح داد: «... من به عنوان فردی که در مجلس اول یکی از اعضای آن کمیسیون ۲۲ نفره بررسی لایحه برنامه ۵ ساله توسعه بودم و در ۴ سال دوم هم به عنوان نماینده دولت در آن کمیسیون شرکت می‌کردم و الان هم عضوی از کمیسیون برنامه و بودجه هستم یک سیری را که بر سر این برنامه آمده است را عرض می‌کنم. موقعی که در دور اول به مجلس آمد، برادرمان آقای شهرکی چند جزوه را نشان دادند و گفتند به هر حال برنامه این است که این چه اشکالی داشته و این یک برنامه کامل است، چرا این مجموعه کاملی نیست؟ من عرض کنم درست است که جزوه‌های گوناگونی تحت عنوان برنامه‌های بخشی به مجلس داده شد در کمیسیون هم مفصل درباره آنها بحث شد، ولی پرسش من این است که ماحصل زحمت یک ساله کمیسیون چه شد؟ و دلیل اینکه برنامه اول توسعه که در سال ۱۳۶۱ به مجلس داده شد و قرار بود از سال ۱۳۶۲ تا ۱۳۶۶ اجرا شود چرا رد شد؟ چرا به اصطلاح به نتیجه نرسید؟ کسانی که عضو کمیسیون بودند یادشان هست که به هر حال دلایل مختلفی وجود داشت که فی‌الواقع این برنامه چفت و بست نشده بود.» به این دلیل که آمار و اطلاعات کلی و کافی در آن زمان وجود نداشت. در چنین فضایی بود که برنامه به نتیجه نرسید، رفت داخل مجلس دوم. در مجلس دوره دوم، وزارت برنامه و بودجه مجددا شروع کرد به بررسی کردن و یک اصلاحیه برنامه آورد به مجلس. ۱۳ ماه مجلس دوم روی آن کار کرد تا اینکه این مجموعه گزارش شور اول را تقدیم مجلس کردند. موقعی هم که تقدیم مجلس شد در آنجا از عدد و رقم خبری نبود... آن چیزی که الان آمده، برادران توجه کنند، از اول مجلس تا الان مطالبی که ما بحث کردیم من فهرست آن را گرفتم که از اول مجلس تا حالا روی چه لوایحی و طرح‌هایی کار شده است... این مجلس سوم که صحبت از اسلام پابرهنگان و مدافع محرومان بوده، ببینیم که این لوایحی که الان مطرح شده واقعا چقدر از آن در جهت منافع محرومان و مستضعفان و پابرهنگان بوده. عرض من این است که اگر بخواهیم برای پابرهنگان کاری کنیم اساسی‌ترین و پایه‌ای‌ترین کار این است که بدانیم این مملکت به کجا می‌خواهد برود؟ جهت‌گیری آن چیست؟ چه هدفی دارد... اساسی‌ترین کار این است که تکلیف برنامه روشن شود، تکلیف برنامه‌ای که به دولت بگوید که ظرف ۵ سال چگونه می‌خواهد کار انجام دهد که این سرمایه‌گذاری محدود و منابع محدودی که داریم و مصارف نامحدودی که در مقابلش هست، چگونه می‌خواهد خرج شود؟ ۱۵۰میلیارد دلار بعد از انقلاب ما خرج کردیم.
اگر برنامه داشتیم این گونه خرج می‌کردیم؟ آیا باز می‌خواهیم منابع را هدر بدهیم؟... نگاهی می‌کردیم به پیام حضرت امام درباره بازسازی. تمام این بندها (به جز سه بند که آن سه بند مقوله عام است) تمام موارد را دیده‌ایم که در اینجا لحاظ شده و سیاست‌گذاری شده است...
چند مساله است که باید روی آن تامل کنیم. یکی موضوع تولید سرانه است که برای رشد آن یا باید رشد جمعیت کم شود یا رشد تولید از آن بیشتر شود... پس از انقلاب درباره رشد جمعیت سیاست‌گذاری نکردیم و مرکز آمار می‌گوید رشد جمعیت ۷/۳درصد بوده است... مساله دیگر درباره نظام قیمت‌گذاری است ... باید معلوم شود که از چه روشی می‌خواهیم استفاده کنیم تا تولید افزایش یابد ... نکته دیگر نرخ ارز است... اینکه دلار ۶۷ریال باشد، این از کجا آمده؟ با چه منطقی سازگار است؟ آیا این عدد پایین برود، بالا بیاید، آیا باید تسلیم همین روالی که قبلا بوده شویم؟ ... بالاخره دگرگون کردن مدیریت کشور است. به اعتقاد ما این ترکیب مدیریت نمی‌تواند مجری چنین برنامه‌ای باشد.
صدقیانی مخالف: قابلیت اجرا
مهرزاد صدقیانی به عنوان آخرین مخالف صحبت کرد و توضیح داد: «... اولا باید ببینیم این برنامه قابلیت اجرا دارد یا نه؟ اگر اجرا نکردند چه کسی باید بازخواست شود؟ در این لایحه که به عنوان برنامه اول آمده هیچ کدام از اینها دیده نشده است... اینها که در ۳ فصل در برنامه آمده در خود قانون اساسی و مقدمه قانون اساسی خیلی رساتر و بلیغ‌تر آمده است...» آیا در کشاورزی که از اولویت خاصی برخوردار است و حضرت امام در پیام اخیر این همه تاکید به کشاورزی داشته، چه بهایی داده شده است؟ برای سدسازی، این همه آب‌های ما هدر می‌رود، حتی این همه آب‌های ما به خارج از کشور سرازیر می‌شود، چه فکری کرده‌ایم... این لایحه، کلی‌گویی و اختصار را از حد گذرانده تا چه رسد به اجرا، فهم این برای ما مشکل است. کمیت‌های ما چیست؟ در این لایحه دیده نشده است... صادرات ما چه می‌شود؟ بازرگانی خارجی ما چه می‌شود؟ بازرگانی داخل چه می‌شود؟ ... برای توجیه و روشن شدن
هر بند این ماده ۱۴ که در اینجا آمده است یک کتاب می‌خواهد، چند صدماده می‌خواهد، چطور ما اینها را پیاده کنیم؟
علاء موافق: شعار باید باشد
آقای علاء به عنوان آخرین موافق گزارش کمیسیون برنامه نیز در موافقت توضیح داد:
«... اینکه مخالفان محترم ایراد گرفتند که بسیاری از موارد در این لایحه گنجانده نشده است دور از انصاف است. اگر ما تمام موارد خط مشی را در نظر بگیریم همه آن نکاتی که برادران فرمودند که نیست، در این لایحه هست... بعضی از مخالفان محترم که فرمودند به عنوان مثال اعتدال فرهنگی را می‌شود در بخش (د) یا (ج) مثلا تامین استقلال جابه‌جا کرد و گنجاند چرا در اول آوردیم، می‌خواهم عرض کنم که اصلا می‌شود همه مواردش در همان تامین استقلال کشور گنجانده شود... اما اینکه شعار هست اینها، اصولا برنامه‌گذاری یکسری اهداف را باید از آن تبعیت کند. این اهداف شعار است. شکی در آن نیست که این شعار باشند، اما شعارهای مبتنی بر قانون اساسی است...
تصویب شد
روز ۲۴ مهرماه ۱۳۶۷ جلسه ۳۹ دوره سوم مجلس به ریاست آقای مهدی کروبی، نایب رییس تشکیل و بررسی کلیات لایحه برنامه اول دستور چهارم صحن علنی بود.
گزارش کمیسیون
علی عبدالعلی‌زاده، مخبر کمیسیون برنامه و بودجه به عنوان مدافع گزارش ارائه‌شده توسط کمیسیون از لایحه برنامه اول توسعه گزارش مشروحی داد که می‌توان آن را به عنوان سندی برای بررسی وضعیت اقتصاد کلان کشور در نیمه دوم سال ۱۳۶۷ ثبت کرد. با توجه به اهمیت سخنان وی، بخش اعظم گزارش وی را در ادامه می‌آوریم:
« ... مخالفت‌هایی که بیان شد به طور خلاصه به این شرح است. ۱- برنامه باید با شورای بازسازی هماهنگ باشد. ۲- پیام امام در برنامه کمرنگ دیده شده. ۳- در ماده ۱۴ برنامه بندهایی که روی نفت یا صنایع تکیه می‌کنند جنبه سرمایه‌گذاری دارد، ولی بندهایی که در مورد کشاورزی است اغلب جنبه توسعه دارند نه سرمایه‌گذاری. ۴- پیش‌بینی نشده که چطور به مناطق محروم بها داده شود و چه تعادلی باید در مناطق مختلف به وجود آید. ۵- این چیزهایی که نوشته شده کتابی است نظیر نصایح‌الملوک و در رابطه با بهبود محیط‌زیست و سالم‌سازی شهرها و ... سیاست‌گذاری نشده است. ۶- تحلیلی در رابطه با سرمایه‌داری غرب و سرمایه‌داری وابسته داخلی به غرب ارائه نشده و جایگاه آنها دیده نشده است. ۷- برنامه کلی‌گویی کرده است. ۸- مطالب اصلی نظیر حدود مالکیت مطرح نشده و حدود فعالیت‌های بخش‌خصوصی، تعاونی و دولتی تعیین نشده است. ۹-برنامه شعاری است و اجرایی نیست و تلفیق اهداف و امکانات به نحوی که دسترسی باشد بعید است. ۱۰- در خط‌مشی صحبت از تغییر الگوی مصرف که یک برنامه ۱۵ الی ۲۰ ساله است نشده که این به معنای به نتیجه نرسیدن برنامه است، چرا در برنامه ۵ ساله خط‌مشی با اهداف ۲۰ ساله را ذکر کنیم؟ داده و ستانده‌های این برنامه چیست؟ ۱۱- چه طرحی برای اصلاح ساختار پولی کشور پیش‌بینی شده است؟
۱۲ - این برنامه اهداف و استراتژی است ولی ابزار وصول به این اهداف مشخص نشده است؟
ارسال نظر