حمله اصغرزاده به سرمایه‌داری و لایحه

عکس :حضرت آیت‌ا...العظمی خامنه‌ای رییس جمهور وقت و اعضای کابینه‌اش

کمیسیون برنامه و بودجه مجلس سوم، گزارشی از لایحه برنامه اول توسعه اقتصادی، اجتماعی و سیاسی ایران را در صحن علنی مجلس ارائه کرد. پس از آنکه مخبر کمیسیون، گزارش لایحه را ارائه کرد،‌ مخالفان و موافقان درباره ماهیت آن بحث کردند. ابراهیم اصغرزاده، یکی از نمایندگان شهروندان تهرانی در مجلس سوم به عنوان مخالف لایحه استدلال کرد که تدوین‌کنندگان، رفتار سرمایه‌داری تجاری وابسته به غرب و پیامدهای این رفتار را در برنامه اول ندیده‌اند و گفت که این برنامه شعار است.

بخش دوم این گزارش روز ۲۱ بهمن در همین صفحه منعکس شده بود.

ادامه مذاکرات

جلسه بعدی مجلس در روز ۲۱ مهر ماه برگزار شد و چهارمین دستور این نشست به ادامه بحث درباره کلیات لایحه برنامه اول اختصاص داشت. آقای هاشمی رفسنجانی رییس جلسه سی‌و‌هشتم مجلس سوم بود.

اصغرزاده مخالف: ندیدن بخش خصوصی

ابراهیم‌ اصغرزاده با این داوری که برنامه ارائه شده مشکلات بنایی دارد، گفت که برخی از این مشکلات را یادآور می‌شوم و ادامه داد: «... چیزی که مشهود است در این لایحه، عدم تحلیل صحیحی است که برادرهای نویسنده آن از ساختار اقتصادی و اجتماعی ما داشته‌اند. یعنی اینکه نتوانسته‌اند آن را تحلیل کنند و به همین دلیل نتوانسته‌اند راهی برای به هم ریختن آن و راه یافتن یک ساختار اقتصادی سالم‌تر و انقلابی‌تر به دست آوردند.

... انگار ما در روز ۲۳ بهمن ۱۳۵۷ هستیم حتی قبل از قانون اساسی و می‌خواهیم لایحه بنویسیم. در صورتی که در مملکت ما بخش‌های مختلف اقتصادی به هر حال فعالیت‌هایی داشته‌اند. این عملکرد باید نقادی شود... مقوله توسعه را محدود دیده‌اند، در حالی که توسعه در یک جامعه ابعاد گوناگون جامعه را شامل می‌شود... شما با این لایحه می‌خواهید به کام اژدها بروید، می‌خواهید به کام شیر بروید، با این لایحه می‌خواهید ۲۰-۱۰سال آینده اقتصادتان را طراحی کنید که این مملکت می‌خواهد در آینده با سرمایه‌داری غرب رابطه داشته باشد. چه تصور صحیحی از سرمایه‌داری غرب و اثرات ناگوار سلطه آن بر سیستم اقتصادی کشور در این لایحه می‌بینید... بخش خصوصی بخش‌های عمده‌ای دارد که اینها جزو کسبه و صنعتگران هستند، اما بخش خصوصی که مورد نظر بنده است و در این لایحه مورد توجه قرار نگرفته است، آن بخش خصوصی و سرمایه‌داری وابسته به غرب است که بدترین نوع سرمایه‌داری در یک کشور جهان سوم که آن تجارت است را انتخاب کرده و برای خودش سرمایه‌داری وابسته ما که تجارت را محور کار خودش قرار داده خشن‌ترین و بی‌رحم‌ترین نوع سرمایه‌داری ممکن است و متاسفانه در این لایحه به آن توجه نشده و نه از آن به عنوان یک عامل مخرب در سیستم اقتصادی ما بهره‌برداری شده یا با آن برخورد شده... من نمی‌گویم لایحه‌ای درست کنیم که همه‌اش فحش بدهیم به بخش سرمایه‌داری. می‌خواهم بگویم که عامل وابستگی ما که توسعه ما را خراب خواهد کرد، آن بخش سرمایه‌داری تجاری است، کجا در این لایحه نقادی شده است ... »

داوودی شمسی، موافق: ۱۰ سال بی‌برنامه

داوودی شمسی موافق گزارش کمیسیون برنامه و بودجه بود و در پاسخ به مخالفان که برنامه را «کلی‌گویی و گنده‌گویی» تلقی می‌کردند، توضیح داد: «... در دوره گذشته هم موقعی که برنامه در شور اول تصویب شد همه می‌گفتند این برنامه نیست و مجموعه‌ای از شعارها است. چرا برای اینکه عدد و رقم ندارد و آرمان‌های کلی است و معلوم نیست که با استفاده از منابع موجود چگونه باید به این کلیات و اهداف رسید؟ در این دوره هم وقتی که لایحه به کمیسیون داده شد و دوباره این بحث بالا گرفت، یکی از برادران مخالف، پیام اخیر حضرت امام را خواندند و گفتند که در مورد رسیدگی به امور خانواده شهدا یا مثلا کشاورزی اشاره نشده است.

من متن بند ۷ ماده ۱۵ را می‌خوانم: «... اولویت دادن به تامین نیازمندی‌های خانواده شهدا، مفقودین، اسرا، جانبازان و رزمندگان»... حتی می‌بینیم که مساله رسیدگی به امور رزمندگان هم آمده است...

یا در کشاورزی برادران فرمودند که به کشاورزی و خودکفایی در محصولات کشاورزی بها داده نشده، اگر

بندهای۴-۹-۱۰-۱۱-۱۲-۱۳-۱۴-۱۵-۱۶-۱۷-۲۷ و ۲۸ مربوط به ماده ۱۴ را ببینید و چند بند دیگر، یعنی حدود ۱۳ مورد مستقیما درباره کشاورزی گفته شده و همه مسائل مختلف را بیان کرده و سیاست و خط‌مشی تعیین شده است. اگر ما به این برنامه رای ندهیم چه می‌شود؟ ما می‌بینیم در ۱۰ سال گذشته و قبل از آن هیچ گاه با مسائل اقتصاد برخورد صحیح نشده، مثلا درباره وصول مالیات، کاهش هزینه‌های جاری دولت، کاهش کسر بودجه، رعایت اولویت کارهای عمرانی، ضرورت افزایش سرمایه‌گذاری متناسب در بخش‌های تعاونی، حذف یا کاهش سوبسیدها، مسائل پولی، حجم نقدینگی، کاهش ارزی پول، اعمال محدودیت یا رفع محدودیت در تجارت و ... حالا اگر ما علاوه بر اینها مسائل حاد و مسائل فوری را، ما یکسری مسائل حاد داریم که باید فوری حل شود، از یک طرف ما با این وضعیت اقتصادی کشور باید تصمیم‌های صحیح اتخاذ کنیم... برادران همه از وضع مالی دولت، وضع نیروی انسانی شاغل، نوع مشاغل و بیکاری اطلاع دارند و همه روزه در مذاکرات، پیشنهادها و نطق‌های پیش از دستور اینها را می‌شنویم... دیگر نمی‌توانیم مثل گذشته ادامه دهیم و باید منابع کشور را با وسواس و دقت در جای خودش مصرف کنیم. این طور نباشد که هر که زودتر آمد یا هر که فشار بیشتری آورد یا هر کس گزارش‌های قشنگ‌تر داد از منابع بیشتری استفاده کند...»

فدایی، مخالف: کلی‌گویی

غلامرضا فدایی یکی دیگر از مخالفان کمیسیون برنامه و بودجه از لایحه برنامه ۵ ساله اول توسعه گفت: «... مدت‌ها انتظار کشیدیم تا این برنامه بیاید ... یک مقدار که مطالعه کردم، هر چه سعی کردم خودم را متقاعد کنم برای اینکه موافق باشم، دیدم واقعا به دلیل مشکلات موجود نمی‌توانم موافق باشم... دلایل مخالفت را می‌گویم: اولا، این برنامه خیلی کلی است، کلی‌گویی شده همان طور که مطرح شد و این تعارف ندارد. کلی‌گویی شده است، یعنی همان طوری که قانون اساسی یک سری مسائل کلی مطرح می‌کند، برنامه همان مسائل را مطرح کرده است... نکته دیگری که به عنوان ضعف به نظر من در این برنامه هست، نبود آمار و ارقام است... نکته بعد این است که آن چیزهای اساسی و محوری را که در یک برنامه توسعه موردتوجه است هرگز با آن برخورد نکرده، مساله زیربنا هرگز روشن نشده است... یا مساله سیاست خارجی یا مساله استفاده از منابع داخلی. چقدر ما باید از این منابع استفاده کنیم؟ نکته دیگر این است که ضمانت اجرایی باید داشته باشد، ضمانت اجرایی که اگر این کار انجام نشود، اگر وزیری تخلف کرد اگر دین را اجرا نکردند اگر در خفا رفتند کارهای دیگری کردند چه برخوردی با این قضیه باید شود؟ این برخورد در کجا باید صورت گیرد؟

نکته آخر باید عرض کنم که بعضی از برادران اشاره کردند که این را خدمت روسای سه قوه و آقای نخست‌وزیر بردند و آنها تایید کردند و گفتند این اصول و اهداف را قبول دارند، بنده هم حرفی نسبت به این قضیه ندارم اما می‌خواهم این را عرض کنم که آقایان قبول دارند، از کجا معلوم قبول دارند درست است که ما حرف آقایان را قبول کنیم... اگر قبول دارند و اگر تایید کردند یا اگر اختیاری به برادران تفویض کردند باید کتبا بنویسند و آن را تکثیر کنند و در اختیار بگذارند. چه بسا این لایحه تا شور آخری که در مجلس می‌آید از اول تا آخر تغییر کند ...»

قاضی‌زاده هاشمی، موافق: تعدیل درآمدها

پس از سخنان فدایی نوبت به قاضی‌زاده هاشمی رسید که در موافقت با گزارش کمیسیون برنامه و بودجه از لایحه برنامه ۵ ساله سخن بگوید. او تاکید کرد: «... کسانی که اظهار مخالفت داشتند نسبت به کلیات مخالف نبودند. ... من معتقدم خیلی از برادرهایی که هنوز هم بر مخالفتشان اصرار دارند در کلیات ان‌شاء‌الله موافق خواهند بود... چند پیشنهاد دارم: ... همان طور که آقای اصغرزاده هم کلیاتی را اشاره کردند کلمات تعالی و تکامل در عنوان برنامه گنجانده شود ... انقلاب اسلامی نه شرقی و نه غربی است و باید این موضوع را صریح و روشن در اهداف و خط‌مشی‌های کلی منظور کنیم... نابودی مستکبرین و حکومت مستضعفین به عنوان یکی از اساسی‌ترین اهداف و جهت‌گیری‌ها در برنامه بیاید... صدور انقلاب در اهداف و جهت‌گیری‌ها و سیاست‌های کلی برنامه به روشنی منظور شود ... یکی از اهداف مهار تورم است و کمیسیون هم به آن توجه کرده است ولی ضروری است که مهار تورم به عنوان یکی از هدف‌های اصلی در این برنامه لحاظ شود ... برای اصلاح نهایی و تصویب برنامه ۵ساله باید پیش‌بینی درآمدهای دولت تعدیل شود...»

یدالله اسلامی، مخالف: مصرف‌گرایی

پس از آنکه مجلس با اکثریت قوی به ادامه صحبت‌های موافقان و مخالفان رای ‌داد، یدالله اسلامی به عنوان مخالف به جای موذن‌زاده صحبت کرد. وی گفت که این مخالفت به این معنی نیست که برنامه لازم نداریم و ادامه داد: «... چرا هیات‌رییسه محترم مجلس کار مهم بررسی لایحه را به یک کمیسیون خاصی سپرد و نه سایر کمیسیون‌ها تا حداقل به عنوان کمیسیون فرعی توفیق بحث در این باره را پیدا می‌کردند... علاوه‌بر تایید مطالبی که برادرمان آقای اصغرزاده عنوان کردند مخالفت من به چند علت است... یکی از علت‌ها کلی‌گویی در اهداف است که کپی ناقص از قانون اساسی ... دوم، عدم‌انسجام و هماهنگی در برنامه‌های بخش ارائه‌شده از سویی و ناهماهنگی در اهداف و خط مشی‌ها از سوی دیگر است... سوم، عدم‌توجه به مسائل سیاسی و اجتماعی و عدم ‌سیاستگذاری در این مهم و ملموس جامعه است... چهارم، شعاری بودن و عدم‌توجه به واقعیات موجود که پرداختن به ذکر نمونه‌ها لازم نمی‌نماید. تصویر و تئوری که در اینجا ارائه شده با تصویر واقعی جامعه بیگانگی دارد... پنجم، روح برنامه، اصولا بر مصرف‌گرایی تاکید دارد... ششم،‌ به دلیل اینکه تصویری غیرواقعی در برنامه هست، خودش مشکلات تازه‌ای درست می‌کند... هفتم، عدم‌توجه درخور به بخش کشاورزی است که در پیام امام آمده که توجه به بازسازی مراکز صنعتی نباید کوچک‌ترین خللی بر ضرورت رسیدن به امر خودکفایی کشاورزی وارد کند... بخش سیاسی برنامه‌ کاملا گنگ و حاکی از یک بی‌توجهی عمیق است... در مجموعه این برنامه توجهی به دگرگونی سیستم اداری که می‌شود به جرات کلمه فاسد را برایش اطلاق کرد، وجود ندارد...»

نوربخش، موافق: مخالفان شعار می‌دهند

مرحوم محسن نوربخش که یکی از اعضای کمیسیون برنامه و بودجه بود و در تدوین کلیات لایحه برنامه تلاش کرده بود به عنوان موافق گزارش کمیسیون برنامه صحبت کرد و گفت: «...با در نظر گرفتن محدودیت وقت و با توجه به وضعیت خاص اقتصادی که ایران در آن قرار دارد، توجه نمایندگان را به چند نکته جلب می‌کنم...»