در روزهای گذشته بخش‌هایی از شرایط تاسیس، فعالیت‌ها و دیدگاه‌های مرتبط با تاریخ بنیاد مستضعفان را به نقل از کتاب «بنیاد در آینه تاریخ» که از انتشارات همین نهاد است برای اطلاع خوانندگان ارجمند درج کردیم. در بخش پنجم از این نوشتار نخستین بیلان بنیاد مستضعفان که از ابتدای تاسیس تا ۳۰/۱۲/۵۸ را در بر می‌گیرد از نظر شما می‌گذرد.

انتشار اولین بیلان بنیاد

پیرو فرمان حضرت امام (س) مبنی بر ارائه گزارش کار توسط بنیاد مستضعفان، آقای مهندس علی‌نقی خاموشی، مدیر عامل بنیاد ضمن شرکت در یک مصاحبه مطبوعاتی به تاریخ ۱/۲/۵۹ بیلان کار بنیاد مستضعفان را از بدو تاسیس تا تاریخ ۳۰/۱۲/۵۸ ارائه کرد. در اولین گزارش عملکرد بنیاد گزیده‌ای از سخنان وی را به انضمام صورت درآمدها و هزینه‌ها ارائه می‌کنیم:

بنیاد مستضعفان همان طور که از اساس‌نامه‌اش معلوم است، به منظور تمرکز اموال خاندان پهلوی و همه کسانی که با وابستگی به این خاندان ثروت‌های نامشروع به دست آورده‌اند و دادگاه انقلاب حکم استرداد اموال مزبور را صادر کرده و می‌کند و تملک آنها از طرف مستضعفان و به مصرف رساندن همه درآمدهای آن اموال را در راه بهبود وضع زندگی و به خصوص مسکن آنان، به فرمان حضرت امام (س) و با تصویب شورای انقلاب، تشکیل و طبق اساس‌نامه مصوب اداره می‌گردد و مجری احکام دادگاه‌های انقلاب اسلامی است و دادگاه‌های انقلاب اسلامی مجرمین را محکوم می‌کنند و حکم مصادره اموال آنها را صادر و به بنیاد واگذار می‌‌کنند و بنیاد خودش صادرکننده حکم مصادره است. همزمان با پیروزی انقلاب و قبل از تشکیل بنیاد مستضعفان، بنیاد دارای ۷ دفتر بود که از سوی کارگزاران و مسوولان دولت وقت، از میان افراد مومن و متدین و معتقد به انقلاب اسلامی تعیین شده بودند و پس از تاسیس بنیاد مستضعفان، به علت کمی کار این دفاتر، کلیه فعالیت آن‌ها جذب بنیاد شد. در نتیجه این دفاتر به کار خود پایان دادند. از تاریخ ۷/۵/۵۸ که مسوولیت بنیاد به من واگذار شد، بنیاد مستضعفان دارای سه واحد مجزا در تهران بود. ادغام این سه واحد مجزا از هم اولین اقدامی بود که انجام دادم. در آن زمان حدود ۷۰۰ الی ۷۵۰ نفر با احتساب پاسداران بنیاد، در بنیاد کار می‌کردند.

قبل از تصویب اساسنامه، بنیاد دارای دفاتر قانونی نبود و لذا عملکرد بنیاد قبل از تصویب اساسنامه و پس از تصویب آن (تیر ۱۳۵۸) متفاوت است.طبق اساسنامه بنیاد، شورای عالی بنیاد که مرکب از پنج نفر بودند و اعضای آن را مجمع عمومی موسسان برای مدت سه سال انتخاب کرده بودند و وظیفه مراقبت و مواظبت از کلیه اقدامات رییس بنیاد را عهده‌دار بودند در مهر ۱۳۵۸ استعفا دادند. بنیاد مستضعفان برخلاف آنچه که در اذهان عموم ملت قرار گرفته، مجموعه نقدینگی نیست که به آن رسیده تا بین مستضعفان تقسیم کند، بلکه یک تعداد اموال منقول و غیرمنقول مقداری هم نقدینگی است. از بدو تاسیس تاکنون (اردیبهشت ۵۹) جمعا ۱۳۷ میلیون تومان وجه نقد بوده و مابقی آن عبارت از اموال منقول و غیرمنقول، کارخانجات، شرکت‌ها، واحدهای کشاورزی و... است که اولین وظیفه بنیاد اداره کردن آنها است. متاسفانه، به‌‌رغم تصریح در اساسنامه بنیاد، مبنی بر تمرکز اموال خاندان پهلوی، تکلیف کاخ‌های دربار روشن نشد، زیرا تعدادی از اعضای شورای انقلاب بر این عقیده بودند که این اموال توسط بودجه وزارت دربار خریداری‌شده و متعلق به دولت است.مشکل دیگر بنیاد در رابطه با سازمان‌های انقلابی از قبیل سپاه پاسداران، جهاد سازندگی و کمیته‌ها است که در موارد عدیده‌ای مشاهده شده، در استرداد اموال دخالت کرده‌اند و دخل و تصرف‌های غیرمجاز از بنیاد داشته‌اند. در مورد تعداد کارخانجات، بنیاد نسبت به سهامی که در آنها دارد حدود

۶۵ کارخانه است که ارزش سهام آنها مجموعا بالغ‌بر ۴۹۲/۹۷۱/۶۲۶/۱۴ ریال است و تاکنون هیچ یک از آنها تعطیل نشده و به‌رغم تلاش ما، دولت (وقت) همکاری قابل‌توجهی با بنیاد نداشت. البته واحدهای تولیدی بنیاد از تسهیلات کارخانجات ملی برخوردار نبودند و چاره‌ای غیر از تلاش و کوشش در راه خودکفایی واحدهای صنعتی خود در پیش نداشتند. درخصوص زمین‌های کشاورزی بنیاد، از اول انقلاب مسوولان، نظر بر تقسیم اراضی بین کشاورزان داشتند و بالاخره با لایحه تقسیم زمین توسط وزارت کشاورزی، بنیاد هم اقدام به تقسیم زمین‌های خود نمود. در زمینه کمک‌های نقدی هم در شورای انقلاب، قرار شد بنیاد کمک‌های نقدی را در اختیار کمیته امداد حضرت امام (س) قرار دهد تا از طریق آنها با تحقیقاتی که انجام می‌دهند به مستضعفان کمک کنند.

پیش‌بینی شده بود یکی از بزرگ‌ترین درآمدهای بنیاد از راه فروش زمین‌های موات‌ شهری باشد لکن با تصویب لغو مالکیت زمین‌های موات شهری، کلیه زمین‌های موات شهری بنیاد به وزارت مسکن و شهرسازی و بنیاد مسکن برای تقسیم بین متقاضیان مسکن تحویل داده شد. چنانچه این فعالیت (تقسیم و واگذاری زمین مسکونی به متقاضیان) را بنیاد انجام می‌داد در نهایت ارائه این خدمات به اسم بنیاد مستضعفان ثبت می‌شد، لکن در هیچ‌جا گفته نشد که این زمین‌ها متعلق به بنیاد مستضعفان بوده است. در رابطه با واحدهای مسکونی حدود ۵۹۷واحد مسکونی به رایگان در اختیار مستضعفان و موسسات عام‌المنفعه قرار دادیم و ۵۵۸واحد مسکونی هم به اجاره داده شد که اکثرا از قبل هم در اجاره بود.

۵۵۹واحد تجاری به بنیاد رسید که ۱۲ واحد به رایگان داده شد و ۵۴۷واحد آن در اجاره است.

۱۲ بلوک ساختمانی نیمه تمام است که سعی می‌کنیم با تکمیل آنها یا به مستضعفان واگذار کنیم یا اجاره بدهیم. حدود ۲۱۴واحد در دست سازمان‌های انقلابی دیگر مثل کمیته و غیره است.

روش اداره بنیاد اصولا برمبنای عدم تمرکز بنا شده، یعنی واحدهای صنعتی و شرکت‌ها و واحدهای کشاورزی و سایر واحدهایی که به صورت شرکت است به‌طور مستقل اداره می‌شوند و کلیه هزینه‌ها و درآمدهای آنها در حساب خودشان منعکس است. در پایان سال مالی چنانچه سودی داشته باشند به بنیاد تحویل می‌دهند.

بیلان حاضر بیشتر شامل پول‌های نقدی است که به بنیاد آمده و مصرف شده و مصارفی است که تماما زیرنظر بنیاد انجام گرفته و در مواردی هم به واحدهای بنیاد که در تنگنای مالی قرار داشتند به صورت قرض‌الحسنه حدود هفتاد میلیون تومان پرداخت کردیم.