راه طولانی برای رسیدن به بزرگ‌ترین اقتصاد

بخش اول

انقلاب صنعتی دوره‌ای از اواخر قرن هجدهم تا قرن نوزدهم میلادی بود که در آن تغییرات بزرگی در کشاورزی، تولید و صنعت و حمل‌و‌نقل ایجاد شد و تکنولوژی‌های تازه‌ای در عرصه‌های مختلف ظهور کرد. این تحولات بزرگ در عرصه صنعت و تکنولوژی تاثیرات عظیمی‌روی شرایط اقتصادی - اجتماعی جهان و حتی فرهنگ بر جای گذاشت و باعث شد تا دوره‌ای تازه از زندگی بشر بر روی زمین رقم بخورد. این تحول بزرگ از کشور انگلیس آغاز شد و به تدریج به سراسر اروپا گسترش پیدا کرد و به دنبال آن کشورهای آمریکای شمالی و سپس تمامی‌دنیا تحت تاثیر آن قرار گرفتند. از اواخر قرن هجدهم به تدریج، ماشین‌آلات صنعتی جایگزین نیروی کار انسانی یا حیوانات شدند و راندمان کاری صنایع ارتقا یافت. اولین ماشین‌آلات صنعتی، ماشین‌آلاتی بود که برای صنعت نساجی استفاده می‌شد و زمینه‌ساز توسعه این صنعت شد. پدیده‌ای که «رابرت‌هال» -استاد دانشگاه ییل- آن را «انقلاب صنعتی جهشی» می‌داند. به دنبال انقلاب صنعتی، سرمایه‌گذاری‎های زیادی در ساخت کانال‌ها و جاده‌ها و راه‌آهن صورت گرفت و حجم تجارت در دنیا در عرض کمتر از ۵۰ سال سه برابر شد و این تازه آغاز راهی بود که کشورهای دنیا را همچون یک زنجیر به هم متصل کرد. با وجود اینکه عرضه ماشین‌آلات صنعت نساجی و به دنبال آن ماشین‌آلات صنعت فولاد‌سازی اولین مرحله انقلاب صنعتی در دنیا را رقم زد، ولی گام اصلی در جهت صنعتی‌شدن دنیا پنجاه سال بعد از انقلاب اول برداشته شد و این زمانی بود که در تاریخ به نام «انقلاب صنعتی دوم» نامیده می‌شود. معرفی نیروی بخار و به دنبال آن ساخت ماشین‌های بخار نقطه عطفی در تاریخ زندگی بشر محسوب می‌شود. انقلاب دوم صنعتی که ساخت نیروگاه‌های بزرگ برق و آب و تکنولوژی‌های مختلف صنعتی را به همراه داشت با توسعه صنعت شیشه‌سازی و صنعت چاپ و ماشین‌آلات صنعتی و مواد شیمیایی مورد استفاده در تولید و حتی کشاورزی و صنایع معدنی ادامه پیدا کرد.

تاثیر انقلاب صنعتی بر کاهش فقر

پیش از آغاز انقلاب صنعتی، بیش از ۷۰ درصد از ساکنان کشورهای اروپایی و آمریکا در فقر زندگی می‌کردند و توان تامین معاش خود را نداشتند. در این سال‌ها شمار زیادی از مردم دچار سوء‌تغذیه بودند و مشاغل کاذب و غیرتولیدی، شغل اصلی ۵۰ درصد از ساکنان این کشورها بود، ولی بعد از انقلاب صنعتی، نرخ فقر ۴۰ درصد کمتر شد. البته این تحول طی ۵۰ سال اتفاق افتاد و نتیجه مثبتی روی شرایط اجتماعی و اقتصادی مردم و کشورها بر جای گذاشت و آغاز‌گر دوره‌ای شد که ما از آن به عنوان دوره سرمایه‌داری یاد می‌کنیم. دوره‌ای که هم دولت‌ها نظام سرمایه‌داری را در پیش گرفته‌اند و هم مردم در تلاش هستند تا هر چه بیشتر کار کنند و درآمد و ثروت بیشتری انباشته سازند. طبق آمارهای موجود طی دو قرنی که از آغاز انقلاب صنعتی در دنیا می‌گذرد، جمعیت کره زمین تقریبا ۶ برابر شده است، در حالی‌که درآمد سرانه در دنیا بیش از ۱۰برابر شده است و این نشان از ثروتمند تر شدن مردم و به دنبال آن مصرف محور‌تر شدن جوامع دارد.

اختراعات زمینه‌ساز انقلاب صنعتی

پژوهشگران دانشگاه ییل در مقاله‌ای ابداعاتی را که زمینه‌ساز انقلاب صنعتی در دنیا بوده است در فهرستی خلاصه کرده‌اند. هرکدام از این اختراعات، نقطه عطفی در تاریخ دنیا بوده و هر اختراع، سهم مهمی‌ در توسعه صنعتی دنیا و تبدیل شدن جهان به دنیای صنعتی امروزی داشته‌اند. این ابداعات از سال ۱۷۷۵ میلادی آغاز شده است ولی بسیاری از مورخان معتقدند ریشه انقلاب صنعتی در سال‌های آغازین قرن هجدهم و در دوره‌ای است که ساکنان زمین با مشکلات اقتصادی زیاد دست و پنجه نرم می‌کردند.

انقلاب صنعتی در آمریکا

ایالات متحده آمریکا از جمله کشورهایی بود که به سرعت تحت تاثیر انقلاب اروپا قرار گرفت. پیش از این تمامی مراکز تولیدی در آمریکا با نیروی اسب کار می‌کردند و استفاده از اسب برای تولید، مشکلات زیادی را برای آنها ایجاد کرده بود ضمن اینکه روند تولید را هم بسیار کند نگه داشته بود. در سال ۱۸۱۲ میلادی بود که جنگی بزرگ بین آمریکا و انگلیس درگرفت و انگلیس که چندین دهه از انقلاب صنعتی را پشت‌سر گذاشته بود در مقابل کشوری قرار گرفت که توانایی صنعتی و اقتصادی لازم برای دفاع از خود را نداشت. این جنگ که در تاریخ به جنگ تمدن‌ها یا civil war معروف است، کاملا نشان داد که آمریکا نیاز به تجهیزات پیشرفته و وسایل حمل‌و‌نقل توسعه یافته در کنار استقلال اقتصادی و صنعتی برای دفاع از خود دارد. بعد از آن بود که اولین جرقه‌های انقلاب صنعتی در آمریکا زده شد و سرمایه‌گذاری دولت برای توسعه فعالیت‌های مطالعاتی و توسعه صنعتی افزایش پیدا کرد. البته در سال‌های یاد شده، دولت آمریکا منابع مالی زیادی نداشت.

به دنبال اتمام جنگ و عادی شدن روابط دو کشور آمریکا و انگلیس شماری از دست‌اندرکاران دولتی و صنعتی آمریکا سفری به انگلیس کردند و ضمن بازدید از مراکز مختلف صنعتی این کشور اقدام به خریداری تکنولوژی‌های تازه‌ای کردند که باعث رشد تولید و صنعت در کشور انگلیس شده بود. به دنبال این سفرها بود که نیروگاه‌های آبی برای تامین انرژی مورد نیاز واحدهای تولیدی جایگزین اسب شد و آمریکا اولین کارخانه تولید پنبه را در دنیا راه‌اندازی کرد. البته این کارخانه در اواخر قرن هجدهم یعنی در سال‌های دهه ۱۷۸۰ میلادی راه‌اندازی شده بود، ولی توسعه آن و تبدیل شدنش به یک کارخانه مطرح و بزرگ پنبه به سال‌های دهه ۱۸۶۰ میلادی مربوط می‌شود. سال‌هایی که اولین نشانه‌های انقلاب صنعتی در این کشور نمایان شده بود.بسیاری از اقتصاددانان و تاریخ دانان معتقدند از این سال بود که آمریکا سرعت بالای رشد اقتصادی را آغاز کرد و راهی را در پیش گرفت که سبب شد بعد از گذشت دو قرن به بزرگ‌ترین اقتصاد دنیا تبدیل شود. به عقیده تحلیلگران، صنعتی شدن در آمریکا شامل سه مرحله بسیار مهم بود: اول: توسعه صنعت حمل‌و‌نقل هوایی و دریایی و زمینی که باعث بیشتر شدن ارتباط بخش‌های مختلف کشور و حتی ارتباط گسترده تر آمریکا با دیگر نقاط دنیا شد. دوم: توسعه انرژی الکتریکی به دنبال اختراع بزرگ و ارزشمند ادیسون. سوم: توسعه مراحل مختلف صنعتی از قبیل توسعه پروسه‌های پالایشگاهی و تولید کالاهای مختلف صنعتی و مصرفی. البته در جریان صنعتی شدن آمریکا یا به تعبیر بهتر گذر از یک اقتصاد وابسته و ضعیف به یک اقتصاد صنعتی تحت‌تاثیر انقلابی که ریشه در انگلیس داشت دولت نقش بسیار مهمی‌ ایفا کرد. دولت آمریکا در این دوران سیاست‌هایی برای حمایت از صنایع داخلی وضع کرده بود و با ارائه کمک‌های مالی بستر لازم برای تحقیق و مطالعه که زمینه‌ساز اکتشافات و اختراعات بود را فراهم کرد.

مونا مشهدی رجبی: منبع: خبرآنلاین