بومیانی که با مهاجمان همدست شدند

جواد لگزیان

کشتی‌های بزرگ در ساحل پهلو گرفتند و کریستف کلمب ظفرمند پا به خشکی گذاشت تا سرزمینی نو را کشف کند. این روایتی رسمی است از کشف قاره آمریکا. اما به راستی ساکنان بومی سواحل که به این کشتی‌ها نگاه می‌کردند چه فکری داشتند و چه عاقبتی؟ هاوارد زین در کتاب تاریخ آمریکا به روایت تاریخ از زبان آن کسانی پرداخته که تا به حال سخنگویی نداشته‌اند و البته او به جای قضاوت اخلاقی و سوگواری برای گذشته تلاش دارد تا تاریخ از چشم دیگری هم دیده شود تا راه برای اندیشه بهتر گشوده شود و آینده ما به تعبیر او بر آن لحظات زودگذر مهر و شفقت گذشته پایه‌گذاری شود، نه بر آن قرون سراسر جنگ و خونریزی.

به این ترتیب‌ هاوارد زین ترجیح می‌دهد به جای دمیدن در شیپور تاریخ دولتی، داستان کشف قاره‏ آمریکا را از دیدگاه بومیان و آراواک‏ها تعریف کند و ماجراى قانون اساسى ایالات متحده را از دیدگاه بردگان سیاه‏پوست و سرگذشت اندرو جکسون را از دید سرخ‏پوستان چِروکى و ماجراى جنگ داخلى را از دید ایرلندى‏هاى نیویورک و جنگ مکزیک را از دید سربازان فرارى لشگر ژنرال اسکات و پیدایش و توسعه‏ صنایع و صنعت‏مدارى را از نگاه زنان جوان کارگر درکارخانه‌های نساجى لاوِل و جنگ اسپانیا - آمریکا را از دیدگاه کوبایى‏ها و اشغال ‏فیلیپین را از دید سربازان سیاه‏پوست لوزون و عصر زراندود را از نگاه کشاورزان ایالات جنوبى و جنگ جهانى اول را از دیدگاه سوسیالیست‏ها و جنگ جهانى دوم را از دیدگاه صلح‏طلبان و طرح نیودیل یا «اصلاحات روزولت» را از چشم سیاه‏پوستان محله‏ ‏هارلم و انحصارطلبى و سلطه‏ آمریکاى بعد از جنگ جهانی را از دیدگاه کارگران‏ مزارع در آمریکاى لاتین.

او با تکیه بر مستندات و به ویژه مکتوبات به جای مانده و تحقیقات پژوهشگران نشان می‌دهد زمانى که کلمب وارد شد، تعداد جمعیت مردمی که بر عرصه پهناور زمین‏هاى قاره‏ ‏آمریکا پراکنده بودند حدود ۷۵ ملیون نفر بود که شاید ۲۵ میلیون نفرشان ساکن آمریکاى ‏شمالى بودند. آنان در واکنش به شرایط مختلف اقلیمى و خاک، صدها نوع فرهنگ‏ قبیله‏اى گوناگون و شاید دو هزار زبان مختلف را پدید آوردند. این بومیان فن کشاورزى را به‏کمال رساندند و دریافتند که چگونه باید ذرت را به عمل آورند که به صورت خودرو تکثیر نمى‏شود و باید آن را کاشت و داشت و آبیارى کرد و پس از برداشت محصول، باید غلاف یا پوشش روى ذرت را کند و دانه‏ها را جدا کرد. آنها با نبوغى خارق‏العاده‏ انواع دیگرى از میوه و سبزیجات و از جمله بادام‏زمینى و کاکائو و توتون و کائوچو راپرورش دادند.

اساطیر و داستان‌های برجای مانده همگی از اندیشه والا و قلب پرمهر سرخپوستان حکایت دارند؛ کما اینکه کریستف کلمب خود به صراحت به این خوش قلبی اشاره و البته آن را ساده لوحی می‌داند. طبق گزارش کلمب، سرخ‏پوستان «بسیار ساده‏لوح هستند و چنان به‏راحتى اموال ودارایى‏هایشان را به دیگران مى‏بخشند که تا کسى به چشم خود نبیند نمى‏تواند باور کند. وقتى شما تقاضاى چیزى را مى‏کنید که متعلق به آنها است، هرگز نه نمى‏گویند. درست‏برعکس، آنها حاضرند همه چیزشان را با دیگران شریک شوند...» او در پایان گزارشش‏از اعلیحضرتین تقاضاى کمک کوچکى کرده بود و مى‏گفت در مقابل، در سفر بعدى‏اش «هر قدر طلا که نیاز داشته باشند... و هر تعداد برده که بخواهند» برایشان مى‏آورد.

به این ترتیب به‏خوبى پیداست که کریستف‌کلمب و اخلاف و جانشینانش به بیابانى ‏برهوت و خالى از سکنه نیامده بودند، بلکه به دنیایى وارد شدند که در بعضى محل‏ها - درست مثل خود اروپا - جمعیت زیادى زندگى مى‏کردند که فرهنگ پیشرفته و پیچیده‏اى داشتند و روابط انسانى در میان آنها تکامل یافته‏تر از اروپاییان بود و روابط میان مردان، زنان، کودکان و طبیعت، شاید زیباتر و دلپذیرتر از هر جاى دیگرى در دنیا، به‏دقت طراحى و تعیین شده بود.

ساکنان بومی مردمانى فاقد زبان نوشتارى بودند؛ اما قوانین خاص خودشان، اشعار وتاریخشان را به یاد سپرده و با واژگانى شفاهى که شاید پیچیده‏تر و کامل‏تر از زبان اروپایى‏هإ بود، همراه با آواز و رقص و نمایش‏هاى آیینى و

سینه به سینه به نسل‏هاى بعدى منتقل‏مى‏کردند. آنان توجه خاصى به رشد و پرورش شخصیت، استحکام اراده، استقلال‏فردى و قابلیت انطباق و نرمش و حوصله، احساسات و عواطف و اقتدار و توانایى فردى‏و نیز همراهى و شراکت با یکدیگر و با طبیعت اطرافشان داشتند.

اما رهاورد کلمب برای اسپانیایی‌ها چه بود؟ به روایت‌ هاوارد زین آن همه طلا و نقره‏اى که به تاراج رفت و به اسپانیا حمل شد، مردم اسپانیا را غنى‏تر نساخت. فقط مدتى امکان برترى ناچیزى در موازنه‏ قوا را به شاهان اسپانیا بخشید و اینان فرصتى پیدا کردند تا سربازان مزدور بیشترى براى جنگ‏هایشان اجیر کنند.آنان به هر حال جنگ‏ها را باختند و تنها چیزى که باقى ماند تورمى مرگبار، مردمانى‏گرسنه، ثروتمندتر شدن ثروتمندان و فقیرتر شدن فقیران و طبقه‏ کشاورزى درهم‏شکسته بود.

هاوارد زین تصریح می کند که ما نباید در شرح و نگارش تاریخ کریستف کلمب را غیابا متهم ودرباره‏اش قضاوت کنیم و حکم تکفیرش را صادر کنیم، اکنون دیگر براى این کار خیلى‏دیر است و فقط یک تمرین فاضلانه در اصول اخلاقى خواهد بود.اما این توجه به خشونت و بی‌رحمی در سراسر کتاب به تعبیر زین باعث می‌شود حافظه دولت‌ها را به جای حافظه خودمان نپذیریم و بدانیم هدف سوگوارى براى قربانیان و عیب‏جویى از دژخیمان نیست؛ چرا که آن اشک‏ها و آن‏خشم و خروش اگر براى گذشته بیرون ریزد، نیروى معنوى ما را براى امروز تحلیل‏مى‏برد.به عقیده‌هاوارد زین در درازمدت، خودِ ظالم هم یک قربانى است. و البته در کوتاه‏مدت (و تاکنون تاریخ بشرى فقط از دوره‏هاى ‏کوتاه‏مدت تشکیل شده)، خود قربانیان که به‏ناچار آلوده‏ فرهنگى شده‏اند که بر آنها ظلم مى‏کند، بر ضدِ قربانیان دیگرى عمل مى‏کنند.

«تاریخ آمریکا از ۱۴۹۲ تا ۲۰۰۱» نوشته‌هاوارد زین با ترجمه مانی صالحی علامه را انتشارات کتاب آمه با قیمت ۲۸۰۰۰تومان و در ۹۲۸ صفحه منتشر کرده است. کتابی که روایت مردم آمریکا را در برابر روایت رسمی مطرح و به آینده‌ای بدون خشونت سلام می‌کند.