وقایع هفته پیش از 6 اوت 1921 (16مرداد 1300)

کلنل پسیان

شاهزاده مرتضی میرزا و منتظم‌السلطنه، اعضای هیات ایرانی کمیسیون مرزی، در ۳۰ ژوئیه مشهد را به قصد درگز ترک گفتند. ماموریت این هیات علاوه بر گفت‌وگو درباره تقسیم آب‌های مرزی و استرداد زبردست‌خان، تهیه گزارش در مورد روابط حسن کریمی، کارگزار سابق درگز، با زبردست خان است. کلنل محمدتقی خان بعد از ظهر روز اول اوت ابلاغ انتصاب [نجفقلی] صمصام‌السلطنه به مقام والی ایالت خراسان را که از تهران ارسال شده بود، دریافت کرد. کلنل بلافاصله طی مخابره یک تلگراف پس از تبریک انتصاب صمصام‌السلطنه به وی متذکر شد که قبل از ورود «حضرت مستطاب» باید مشکلات عمده موجود از پیش پای برداشته شود. کلنل سپس با ارسال تلگراف‌هایی برای مستوفی‌الممالک، مشیرالدوله، موتمن‌الملک و سلیمان میرزا از آنها دعوت کرد تا به وسیله تلگراف حضوری با وی گفت‌وگو نمایند. من فکر نمی‌کنم هیچ یک از افراد مذکور به کلنل جواب مثبت داده باشند.

رهبران و مقامات و کارکنان محلی در روز دوم اوت از موضوع انتصاب صمصام‌السلطنه مطلع شدند و بعضی از ایشان از اظهار شگفتی خودداری نکردند. گروهی به منظور مخالفت با انتصاب والی جدید در محل دارالضیافه آستان قدس گرد آمدند و خواستار ارسال تلگراف اعتراض‌آمیز به تهران شدند. از جمله امضاکنندگان متن پیش‌نویس تلگراف معتصم‌السلطنه، حاجی قائم مقام تولیه، حاج حسین‌آقا، سالار مظفر، اسدآقا زوارزاده، سید مصطفی و میرزا ناظر بودند.

شاهزاده درویش علی میرزا رییس سابق نظمیه سیستان در چهارم اوت از تهران وارد مشهد شد. به شاهزاده دستور داده شده است که مجددا به سیستان بازگردد؛ ولی شوکت‌الملک که با وی دشمنی می‌ورزید در کنکاش است تا کس دیگری را به جای او به ریاست نظمیه منصوب نماید.

میرزا غلامحسین منگنه که قرار است جانشین آقای دبوا پیشکار مالیه شود در پنجم ماه اوت وارد شاهرود شد.

کلنل محمدتقی خان به شدت با برکناری آقای دبوا مخالفت می‌ورزد و احتمالا نخواهد گذاشت که میرزا غلامحسین منگنه از سبزوار فراتر آید.

معتصم‌السلطنه کارگزار، به معاونت از طرف کلنل محمدتقی خان، کار رسیدگی به شکایات و امور غیرنظامی را شروع کرده است. این روزها بیشتر اوقات کلنل مصروف کارهای نظامی می‌شود.

بعد از ظهر ششم اوت جواب رییس‌الوزرا دریافت شد. پاسخ وی حاکی از آن بود که صمصام‌السلطنه از اعتماد کامل شاه برخوردار است و انتصاب وی با توجه به تقاضای مردم ایالت خراسان انجام گرفته و «ایشان» به زودی عازم محل ماموریت خود خواهند شد. تلگراف جوابیه رییس‌الوزرا طبعا نمی‌توانست باعث خشنودی خاطر کلنل و دیگر مقامات طرفدار وی شود، بنابراین با تبلیغات و به راه انداختن جاروجنجال خواستار آن شدند که تعداد افراد اسکورت همراه صمصام‌السلطنه به حداقل ممکن تقلیل یابد.

گزارش می‌شود قوام‌السلطنه با مخابره تلگراف برای حیدرشاه رییس طایفه بربری وی را از حمایت خود مطمئن کرده است و حیدرشاه نیز مشغول تحریک آن گروه از بربرهایی است که به نیروهای تحت فرماندهی کلنل محمدتقی‌خان پیوسته‌اند.

چون کلنل محمدتقی‌خان خود به خوبی می‌داند در برابر حکومت مرکزی فردی یاغی تلقی می‌شود، بحق نگران ورود والی جدید صمصام‌السلطنه به خراسان است؛ هرچند هر دو قول داده‌اند با یکدیگر همکاری کنند.

کلنل محمدتقی‌خان به منظور استقبال از صمصام‌السلطنه نخست ۱۰۰ نفر و به دنبال آن ۱۵۰ نفر دیگر به سبزوار گسیل داشت؛ ولی اعلام کرد که چنانچه والی جدید بخواهد با انبوهی از همراهان مسلح خود به سوی شهر روانه شود، کلنل با ورود وی موافقت نخواهد کرد.

سرگرد برونیکوفسکی رییس پلیس که تابع رییس خود در تهران است از ادامه خدمت در ایالتی که والی آن مورد تایید حکومت مرکزی نیست، اظهار نارضایتی می‌کند.

بی‌شک کلنل محمدتقی‌خان که مرد فسادناپذیری است در دل مردم جای دارد. از زمان تصدی مجدد او لحظه‌ای نظم عمومی شهر به‌هم نخورده، تیری از تفنگ کسی شلیک نشده و مراکز فساد هم به حداقل ممکن کاهش یافته است. پلیس ویژه گشت شبانه از خانه‌های مردم حراست می‌کند و گشت سوار شب‌ها در جاده‌های خارج از شهر به نگهبانی مشغول است.