بام ها و دیوارهای تهران سبز می شوند

شکوفه حبیب‌زاده

فضای سبز عمودی طرحی است که از سوی شورای شهر تهران برای زیباسازی نمای ساختمان های شهرداری پایتخت به‌اجرا درآمده. دیواره‌های تمامی اتوبان‌های شهر نیز مشمول این طرح هستند. این طرح که به‌صورت پایلوت اجرا می‌شود، حدود یکسال است آغاز به کار کرده است. در این رابطه با مهندس علی‌محمد مختاری مدیرعامل سازمان پارکها و فضای سبز تهران، به گفتگو نشستیم که می‌خوانید:

کارگروه فضای سبز عمودی تهران از چه زمانی شروع به کار کرده است؟

کار اجرایی فضای سبز عمودی در نمای ساختمان های شهرداری تهران حدوداً یکسال است که با توجه به مصوبۀ شورای شهر تهران به دستور شهردار به‌صورت پایلوت اجرا شده است. تاکنون حدود بیش از ۷۰ ساختمان شهرداری مشمول این طرح واقع شده‌اند. توسعۀ فضای سبز عمودی با اهداف بهبود شرایط زیست‌محیطی، افزایش سرانۀ فضای سبز، توزیع عادلانۀ فضای سبز و زیباسازی محیط زندگی شهروندان، ایجاد فرصت های شغلی و کاهش مصرف انرژی صورت می‌پذیرد.

با توجه به محدودیت منابع اقتصادی و کالبدی موجود در راستای توسعۀ فضای سبز شهر تهران، ما این کار را از نیمۀ دوم سال ۱۳۸۷ مطرح کردیم و سپس نسبت به تعیین بهای خدمات و شاخص‌های اقتصادی موجود اقدام نمودیم که پس از مدت کوتاهی به تصویب رسید.

این طرح سعی دارد مشارکت شهروندان را در توسعۀ فضای سبز شهر تهران در بدنه فضاهای بلااستفادۀ ساختمان ها نیز جلب کند.

کاهش در مصرف انرژی از این طریق به چه صورت انجام می‌گیرد؟

فضای سبز عمودی بر روی بدنۀ ساختمان، از تابش مستقیم نور خورشید بر بدنه و به تَبَع آن، از گرم شدن و حرارت بیشتر جلوگیری می‌کند.

برای اجرای این طرح از چه شیوه‌هایی بهره می‌گیرید؟

ما با همکاری مشاورین علمی تاکنون توانسته‌ایم حدود بیش از ۱۰۰ پروژه اعم از دیوارۀ سبز با روش‌های سنتی یا پیشرفته را در سطح مناطق ۲۲ گانه به اجرا درآرویم .از آنجا که ایران در زمینۀ استفاده از فناوری دیوار و بام سبز مراحل تجربی خود را می‌گذراند، طراحی و اجرای آن با روش های ناپایدار می‌تواند اثرات منفی داشته باشد. بنابراین مقرر شد که پس از دستیابی به اصول، روشها و ضوابط، نوع گیاهان مناسب برای توسعۀ فضای سبز عمودی در شرایط آب و هوایی شهر تهران، معین گردد تا بتوانیم ماندگارترین و کم‌هزینه‌ترین روشها را برای مردمی نمودن این طرح ارائه کنیم. در این راه ما نیاز به مشارکت مردمی نیز داریم وشهرداری تهران به تنهایی نمی‌تواند این طرح عظیم را در این سطح وسیع، به اجرا درآورد. این طرح اعتبار خود را از مردم می‌گیرد. با مشارکت مردم سرعت انجام طرح نیز افزایش می‌یابد. این کار سبب می‌شود علاوه بر کاهش هزینۀ اجرایی و افزایش سرعت کیفیت، مردم حس مالکیتی نیز پیدا کنند.

در این راه، با تشکیل کمیتۀ تخصصی از حضور اساتید مجرب، جمع‌آوری اطلاعات موجود و به‌روز دنیا کمک می‌گیریم تا بتوانیم روش‌های کاربردی و گیاهان مناسب برای توسعۀ فضای سبز عمودی در شهر تهران را داشته باشیم. شناسایی پتانسیل های موجود، بررسی و اصلاح روشها و الزام آنها به تهیۀ دفترچۀ فنی با مهر و امضای مسئولین سازمان را در دستور کار قرار داده ایم.

بیش از چهار هزار بروشور جهت اطلاع‌رسانی و آموزش هم تهیه کرده و بین شهروندان توزیع نمودیم و فواید این روشهای کاربردی را به آنها اعلام کردیم.

گیاهان مناسب را نیز شناسایی کردیم که با شرایط اقلیمی سازگار باشند. گیاهان متنوعی کاشتیم تا بتوانیم میزان سازگاری انواع آنها را با شرایط اقلیمی شهر تهران بسنجیم.

با توجه به کمبود آبی که داریم، در تمامی این طرح ها از سیستم آبیاری هوشمند استفاده می‌کنیم که هم هزینه‌ها را کمتر می‌کند و هم مقدار مصرف آب را .در این زمینه از آب خام استفاده می‌شود نه آب شرب. دیگر مسئلۀ مهمی که در این طرح مورد توجه است، ایمنی است. اصول زه‌کشی و هزینۀ حداقل نگهداری نیز، در کاهش هزینه به ما کمک می‌کند.

مشارکت مردم در این زمینه خوب بوده است؟

بله، استقبال مردم خوب بوده. به کمک مشاورین مجرب ستاد توسعۀ فضای سبز عمودی که ‌به‌طور مستمر بر اجرای این پروژه‌ها نظارت می‌کنند، به تشویق پتانسیل های موجود برای بومی‌سازی روشهای مورد استفاده در دنیا، اقدام کردیم و برای اجرای آنها در ساختمانهای مسکونی دستورالعمل‌هایی تعیین شد. دوره‌های آموزشی-توجیهی گذاشتیم، هم برای رؤسای فضای سبز تهران و کارشناسان شهرداری و هم برای شهروندان. مرکز آموزش گل و گیاه دایر کردیم که شهروندان علاقه‌مند علی‌الخصوص خانم ها به آن مراجعه کنند و آموزش های تئوری و عملی لازم را ببینید. مشاورۀ رایگان برای دانشجویان و شهروندان علاقه‌مند از دیگر برنامه‌های در دست اجراست.

پروژۀ فضای سبز عمودی در نمایشگاه بین‌المللی گل و گیاه شرکت کرد که با بازدید گستردۀ مردم مواجه شد. بازدید دو میلیون نفری مردم از غرفۀ فضای سبز عمودی نقش مهمی در شناساندن آن به مردم داشت.

به‌منظور توسعۀ فضای سبز عمودی و مشارکت مردمی و با هدف ترویج و فرهنگ‌سازی و تشویق شهروندان به مشارکت در این زمینه، در هر یک از نواحی ۱۲۳ گانۀ تهران به ازای هر ناحیه ۱۰ پروژۀ فضای سبز عمودی، به‌صورت کاشت گیاهان بالارونده، در حیاط مسکونی را به اجرا گذاشتیم.

این کار نتایجی هم داشته؟

این طرح به‌صورت آزمون و خطا صورت گرفت. بعد از بررسی و اجرای ۱۰۰ پروژه به کم‌هزینه‌ترین و پایدارترین راه برای ایجاد فضای سبز عمودی دست یافتیم. برای بزرگراه ها کشت گیاهان آویز در بالا و گیاهان بالارونده در پایین دیوار انجام گرفت.

این طرح به معماری ساختمان ها آسیب نمی‌زند؟

نخیر. همۀ اینها مورد بررسی قرار گرفته و محاسبه شده، از معماری ساختمانها گرفته تا ایمنی و ...

گسترش فضای سبز در بام ها، به چه صورت است؟

مقدار باری که روی سقف بام ها قرار می‌گیرد، باید محاسبه شود. میزان آب و خاکی که استفاده می‌شود، نوع مواد گیاهی مورد استفاده با توجه به درجۀ حرارتی که تیرماه و مردادماه داریم و تبخیری که اتفاق می‌افتد، همه باید محاسبه شود. باید گیاهان مناسب را انتخاب کنیم تا دوباره‌کاری نشود. زیرا این کار هم اعتبار می‌طلبد.

فکر می‌کنید این طرح چقدر طول بکشد؟

اگر اقبال عمومی خوب باشد با توجه به اقلیم نیمه خشک تهران، با مشارکت مردم در تزئین خانه‌های خود می‌توانیم این کار را در مدت کوتاهی انجام دهیم.

ما نمی‌گوییم همۀ بامها و دیواره‌ها را باید سبز کرد. این کار دقت و وقت می‌خواهد چون باید طراحی شود. اما از نظر طراحی و دستورالعمل های کارشناسانه مشکلی نداریم.

به نظر شما تعداد این ساختمان ها باید به چه تعداد برسد تا بتواند با اکوسیستم هماهنگ شود و آلودگی هوا را کاهش دهد؟

من نمی‌توانم دراین مورد اظهارنظری بکنم. این بستگی به نوع مشارکت مردم دارد که بتوانیم این طرح عظیم را اجرا کنیم. این طرح مهم ترین گام برای استفاده از فضاهای بلااستفاده است. ما فضای بلااستفاده و زمین در تهران کم داریم. از طرفی ارزش افزودۀ زمین در تهران بالاست. اگر بخواهیم سرانۀ فضای سبز را در نظر بگیریم و تأمین کنیم باید زمین بخریم که اعتبار می‌خواهد. بنابراین بهترین راهکار این است که با کمترین هزینه این کار صورت گیرد. مردم هم باید همکاری کنند تا فضای شهر سبز و زیبا شود. اما این مسئله باید با مطالعه و دقیق باشد که این کار در حال انجام است.

امید است که در کلانشهری مثل تهران بتوانیم شهری سبز و خرم و شاداب و پاک داشته باشیم.