نقشه راه توسعه کارآفرینی را تدوین کرده ایم

به اعتقاد بسیاری از کارشناسان و اندیشمندان حوزه اقتصادوکسب وکار، کارآفرینی مقوله ای است که می‌تواند کشورهای درحال توسعه را در مسیر توسعه یافتگی کامل قرار دهد وآنها را از آسیب ها و عوارض اقتصادی و اجتماعی دنیای پرچالش امروز رهایی ببخشد. اماواقعیت آن است که با دست خالی و بدون برنامه ریزی و حمایت های دولتی نمی توان کارآفرینی کرد وکارآفرین پرورش داد.این کار به ملزوماتی نیاز دارد که مهم ترین آن ها آموزش نیروی انسانی و سپس حمایت وتشویق، آسان گیری سازو کارهای کسب وکار وبرچیدن قوانین دست وپاگیر و بازدارنده پیش روی کارآفرینان است.دراین گفت وگو، دکتر محمد مهدی اعلایی مدیرکل دفتر توسعه کارآفرینی و بهره وری نیروی کار وزارت تعاون،کار و رفاه اجتماعی،از اهمیت وضرورت توجه به کارآفرینی سخن می گوید و بر حمایت و ساماندهی آن ازسوی دولت تاکید می ورزد.

چه ارتباطی میان مفهوم اشتغال با کارآفرینی وجود دارد؟

کارآفرینی مفهومی اعم از اشتغال است. کارآفرین کسی است که با شناخت فرصت ها و کشف قابلیت های خود به ایجاد کسب و کار برای خود و دیگران اقدام می‌کند. بنابراین ممکن است کارآفرینی اشتغال در پی داشته باشد ولی لزوماً اشتغال به معنای کارآفرینی نیست.

چه عواملی در جامعه موجب تقویت فرهنگ کارآفرینی می‌شود؟

پرداختن به مباحث فرهنگی همواره از دشوارترین کارهاست. مباحث فرهنگی تک بعدی و یک جانبه نیستند که به راحتی بتوان در خصوص آنها اظهار نظر مطلق کرد یا برای تغییر یا تقویت آنها راهکار اجرایی سریع ارائه داد. بحث تقویت فرهنگ کارآفرینی هم از این قاعده مستثنی نیست. ولی آنچه به طورکلی می‌توان برای تقویت فرهنگی در هر حوزه‌ای مانند حوزه کارآفرینی بیان کرد، تلاش برای تطبیق متقابل نظام ارزشی حاکم بر رفتار جامعه با مفهوم مورد نظر است. البته باورمندی جامعه به اینکه بسط مفهوم منظور نیازی از نیازهایش را رفع می‌کند و در مسیر تعالی یاریش می‌کند نیز از عوامل تقویت فرهنگی است.

خوشبختانه مفهوم کارآفرینی در جامعه ایرانی که نظام اعتقادی آن به شکل محکمی بر چارچوب های خدشه ‌ناپذیر تعالیم دین اسلام بنا شده ، به دلیل توجه جامع‌الاطراف دین مبین اسلام به مقوله کار و کارآفرینی بسیار عمیق‌تر و دقیق‌تر از آنچه نظریه‌پردازان کارآفرینی به ارزش و اهمیت آن پرداخته‌اند، از ظرفیت اعتقادی و ارزشی مناسب برای تقویت فرهنگ کارآفرینی برخوردار است. بنابراین ما در مبنا برای توسعه فرهنگ کارآفرینی با یک فضای مطلوب مواجهیم. اما آنچه به عنوان نقیصه باعث شده تا ما با آرمان های متصور برای جریان فرهنگ کارآفرینی در جامعه فاصله داشته باشیم، ریشه در دو مقوله تاریخی و اجرایی دارد.

ساده شده قصد کارآفرینانه، همان باور مشهور "من می‌توانم" و "ما می‌توانیم" است که القاء و باور آن در جامعه ایرانی ما قدمتی سی و چند ساله دارد، در مقابل چند صد سال القاء برعکس حکومت ها و تلاش در جهت تضعیف بنیان های خود باوری ملی و فضا سازی برای تسلیم فرصت های کسب و کار به بیگانگان. در دوران پنجاه ساله پهلوی کشورهایی که امروز در شاخص های کارآفرینی با آنها مقایسه می‌شویم، با استفاده از سرسپردگی و خودباختگی حاکمیت فضاهای عالی و بکر کسب و کار ایران را در اختیار می‌گرفتند و از نگاه خودشان کارآفرینی بین‌المللی می‌کردند و حداکثر درآمد، کارگری برای به اصطلاح کارآفرینان آنان بود. تاریخ، پر است از این مثال ها و تاریخ فرهنگ‌ساز است. بنابراین هرجا که می‌خواهیم خودمان را به محک مقایسه بسپاریم نباید پیش فرض ها را فراموش کنیم و ارزش راه طی شده را نادیده بگیریم. مفهوم کارآفرینی در باورهای ما قدمت و عمق دارد ولی درمسیر فعالیت قریب سه ده است که فرصت بروز و ظهور کامل یافته و از نگاه منصفین این امر قابل انکار نیست.

به نظر شما چه مشکلات و موانعی در راه گسترش فرهنگ کارآفرینی وجود دارد؟

ما در حوزه اجرا، مشکلات زیادی در راه گسترش فرهنگ کارآفرینی در جامعه داریم که باید به رفع آنها بپردازیم و به نظر من دو مقوله مهم تر از بقیه هستند. یکی موضوع بهبود فضای کسب و کار و خصوصا حذف بوروکراسی‌های زاید و قوانین بازدارنده در مسیر گسترش کسب و کار است و دیگری مقوله آموزش و ترویج کارآفرینی.

متاسفانه علی رغم وجود قوانین حمایتی و تسهیل‌گر، هنوز ورود و خروج به فضای کسب و کار و برخورداری از لوازم قانونی توسعه کسب و کار، زمان بر، صعب و نفس‌گیر است. ما هنوز با دایره وسیعی از بوروکراسی نامطلوب مواجهیم که در کنار همه مضرات دیگرش، سدی در مسیر توسعه فرهنگ کارآفرینی نیز قلمداد می‌شود. بحث دیگر آموزش و ترویج است. هنوز ما نظام آموزشی ای که در رشته‌ها و تخصص ها و مهارت های مختلف کارآفرین پرورش بدهد نداریم -هرچند استعدادهای تحول‌آفرین زیادی در زمینه کارآفرینی از این سیستم نه چندان موفق ، خارج شده‌اند.

در بحث ترویج کارآفرینی هم ما با مشکل مواجهیم و هنوز نگاهمان به ترویج شعار زده است. حال آن که باید برای باورپذیر کردن جامعه به مقوله کارآفرینی نگاه یکپارچه‌تری را در همه سیاست ها و اقدامات دنبال کنیم تا عزم و جدیت ما در بحث کارآفرینی باعث فراگیری مفهوم آن در جامعه شود.

چرا ایران با لحاظ داشتن نیروی انسانی مستعد و منابع فراوان به لحاظ شاخص های کارآفرینی به جایگاه مطلوب خود دست نیافته است؟

برای پاسخ به این سوال، باید به عوامل ذکر شده موضوع دولتی بودن اقتصاد را هم اضافه کرد. به نظر می‌رسد هر چه اندازه دولت بزرگ تر و دولت عیالوارتر باشد، مفهوم کارآفرینی کمتر گسترش خواهد یافت. از یک سو، بسیاری از استعدادهایی که می‌توانند فضای کسب و کار را گسترش دهند و کارآفرین شوند در یک فضای کم ریسک تر جذب دولت و شرکت های دولتی می‌شوند و از سوی دیگر اندازه دولت در افزایش بوروکراسی زاید که مانع توسعه کارآفرینی است هم اثر می‌گذارد. سیستم آموزش کشور نیز در ارتقاء شاخص های کارآفرینی مؤثر است. هر چه خروجی سیستم آموزشی کشور متناسب با فضاهای کسب و کار آماده شده و برای پذیرفتن مسئولیت کارآفرینی برای خود و دیگران آماده باشد، شاهد توسعه کارآفرینی خواهیم بود. با لحاظ همه این موارد، در بحث شاخص های کارآفرینی لازم می‌دانم این نکته را هم عرض کنم که بر اساس تعاریف جهانی ، منظور از توسعه کارآفرینی افزایش ادراکات، گرایشات، فعالیت ها و اشتیاق کارآفرینانه در جامعه تلقی می‌شود. طی چند سال اخیر وضعیت کشورمان در این شاخص ها بر اساس ارزیابی‌های اعلامی سازمان دیده‌بان جهانی کارآفرینی، جایگاه رو به رشدی است و در شاخص کلیه فعالیت های کارآفرینانه بنابر آخرین آمار اعلامی سازمان دیده‌بان جهانی کارآفرینی ایران جایگاه سیزدهم جهان را داراست.

الزامات و ضرورت های برون رفت از وضعیت موجود و تقویت فرهنگ کارآفرینی را در چه می‌بینید؟

به نظر می رسد در وهله اول باید زمینه فعالیت های کارآفرینانه تسهیل شود تا اولا افراد سابق الورود به فضای کسب و کار بعنوان کارآفرین، خود مبلغ کارآفرینی باشند نه بر عکس. این موضوع نیازمند همیت همه ارکان حاکمیت در سه قوه کشور است که البته در سال های اخیر اقدامات خوبی در خصوص این مقولات برای بهبود فضای کسب و کار و حمایت از کارآفرینان انجام شده که بخش اعظمی از این نگاه مرهون عنایت ویژه ای است که رهبر معظم انقلاب به مسائل مرتبط با ارتقاء فرهنگ کار و کارآفرینی مبذول فرموده اند. نامگذاری های چند سال اخیر حاکی از نگاه معظم له است و مصادیق تاکیدات ایشان در دستورالعمل هایی مانند سیاست های کلی اصل ۴۴ و سند توسعه اشتغال تبلور دارد که انشاءا... اجرایی شدن این مصادیق هم از حیث توسعه فرهنگ کارآفرینی و هم از لحاظ ارتقاء توفیقات کارآفرینان موثر خواهد بود.

مجموعه وزارتخانه چه اقداماتی را برای تقویت کارآفرینان و حمایت های لازم از آنان مد نظر قرار داده است؟

مقوله کارآفرینی یک مقوله وسیع و فرابخشی است و طبیعتاً نه این انتظار وجود دارد که یک وزارتخانه متولی آن باشد و نه چنین تکلیف قانونی وجود دارد. ولی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی به جهت اهمیت موضوع و نقش پیشرو و هماهنگ کننده ای که می توانست به عهده بگیرد، اقداماتی در این مسیر انجام داده است که نقطه جمع و عطف آن ها ، تصویب نقشه توسعه کارآفرینی کشور در شورایعالی اشتغال اتفاق افتاد. نقشه توسعه کارآفرینی کشور که با هماهنگی دستگاه های اجرایی ذی ربط تدوین شده است ، اهداف کلان مختلف در همه جهات مرتبط با کارآفرینی را مدنظر قرار داده، راهبردهای نیل به این اهداف را تبیین کرده و وظایف هر یک از دستگاه ها را برای رسیدن به آن هدف کلی مشخص کرده است. این نقشه دارای یک ستاد راهبری است که نمایندگان تام الاختیار همه سازمان‌های مختلف در این ستاد عضویت دارند و نیل به اهداف نقشه را پیگیری و رصد می کنند و نتایج را به شورای عالی اشتغال کشور گزارش می‌دهند . شاید این اولین اقدام هماهنگ برای توسعه کارآفرینی در کشور به مفهوم واقعی و علمی کارآفرینی و تفکیک شده از مقوله اشتغال باشد. در اهداف این اقدام، همه نقاط قوت و ضعف و تهدیدها و فرصت های فضای کارآفرینی کشور دیده شده و برای اجرایی شدن آن ، بعضی الزامات مانند توجه به روش های جدید تامین مالی کارآفرینی از قبیل صندوق حمایت از سرمایه گذاری‌های خطر پذیر و سایر موارد مشابه، مباحث آموزشی و ترویجی، کارآفرینی های دانش بنیان و مواردی از این دست توجه شده است . البته از گذشته اقدامات خوبی که برای ترویج فرهنگ کارآفرینی انجام گرفته - مانند برگزاری جشنواره امتنان از کارآفرینان برتر در سطوح استانی و ملی و برگزاری دوره های آموزش کارآفرینی به طور فراگیر در سطح کشور توسط وزارتخانه -به تشکیل دانشکده ها و گروه‌های کارآفرینی در دانشگاه های کشور نیز کمک شده که نتایج خوبی در پی داشته است.

آیا وزارتخانه متبوع شما مطالعات تطبیقی برای بررسی وضعیت سایر کشورهای موفق در حوزه اشتغال و کارآفرینی انجام داده ؟نتایج این تحقیقات چه بوده است ؟

بله، مطالعات متعددی انجام شده و بسیاری از موارد را در پاسخ به سوال های قبل عرض کردم که برای پرهیز از تکرار دوباره ذکر نمی کنم. نتیجه گیری این مطالعات نشان می‌دهد با توجه به اینکه در آینده تنها عامل تفاوت بین اقتصادها در جهان و خصوصاً منطقه ما ، بیش از امروز مقوله کارآفرینی خواهد بود و اقتصادهایی که به مقوله کارآفرینی توجه جدی داشته باشند کمتر از آسیب های اقتصادی و اجتماعی رنج خواهند برد ،کشورهایی در این زمینه موفق هستند که نگاه فراگیری - چه در میان مردم و چه در مدیران عالی و مسئولان- به اهمیت کارآفرینی داشته باشند و همه تصمیمات و اقداماتشان را با توجه به این مقوله مهم تنظیم کنند . کشورهایی که در زمینه کارآفرینی توفیقاتی کسب کرده اند ، نگاه جامعی به موضوع داشته و در فضای رقابتی دنیا ، سرعت اقدامات را هم چاشنی تصمیمات درست کرده اند. توجه ما به مقوله کارآفرینی باید دقیق و مضاعف باشد چرا که کارآفرینی از الزامات اقتصاد مقاومتی است که هم اکنون در آن وضعیت قرار داریم و عبور از موانع و نیل به اهداف تعیین شده جهانی و منطقه ای در چشم انداز پیش روی کشور، چاره ای جز توجه بیشتر به کارآفرینی ندارد . البته منظور ما کارآفرینی بومی شده است که سازگار با الگوهای اسلامی ایرانی توسعه باشد و این جدیت بیشتری از مردم و مسئولان می طلبد.