گـلاب قمصـر در گـذر تـاریخ
هنگام بهار این سرزمین سرشار از زندگی، عشق و عطر می‌شود! اینجا پایتخت گل سرخ ایران است: دره سرسبز و ییلاقی با شمیم گل محمدی! در اینجا می‌توان خدا را با تمام وجود حس کرد و عاشق و بی‌قرار شد.
بهار که می‌آید، قمصر رنگ و بویی دیگر به‌خود می‌گیرد.
هنگام بهار این سرزمین سرشار از زندگی، عشق و عطر می‌شود! اینجا پایتخت گل سرخ ایران است: دره سرسبز و ییلاقی با شمیم گل محمدی! در اینجا می‌توان خدا را با تمام وجود حس کرد و عاشق و بی‌قرار شد. برای باور این حقیقت، باید رحل اقامت افکند و بار سفر بربست. سفر به گلستان‌های قمصر فرصتی است که به سادگی نباید آن را از دست داد.در وجه تسمیه قمصر گفته‌اند که قمصر واژه‌ای است معرب از زبان پهلوی باستان که «کم‌سر» به معنی جایگاه آب بوده است. در حالی که در منطقه کاشان که قمصر نیز بخشی از آن است خود شهر قمصر در دره‌ای سرسبز و زیبا در ۲۵ کیلومتری جنوب غربی کاشان و در دامنه کوه‌های سر به فلک کشیده کرکس واقع شده است.
برای درک تاریخچه گل و گلاب باید به کاشان سر زد چه،کاشان زادگاه نخستین حرکت‌های فرهنگی و تمدنی است. سفالینه‌های به‌دست آمده از حفاری‌های سیلک که شکل گل ۷ پر روی آن دیده می‌شود خود گواه این مدعاست که ساکنان این منطقه از هزاره‌های قبل از میلاد با گل‌ها و گیاهان آشنا بوده‌اند. از دیگر اسنادی که بر وجود گل سرخ در منطقه کاشان دلالت دارد، سفرنامه شاردن سیاح فرانسوی است که در عهد شاه عباس دوم به ایران سفر کرده است. همچنین علامه محمدحسن فیض کاشانی (۱۰۰۷-۱۰۹۱ ق) در سروده‌ای در وصف فراورده‌های کشاورزی قمصر از وجود گل سرخ در آنجا سخن گفته و حتی بر مرغوبیت گل قمصر نیز تاکید کرده است.
گلاب در دوره‌های تاریخی در کاشان وجود داشته است و برای اثبات این ادعا می‌توان از عید گلاب که یکی از آداب و رسوم در کاشان قدیم بوده است، یاد کرد.
دکتر پولاک - طبیب آلمانی مخصوص ناصرالدین شاه - نیز در طول سال‌های۰ ۱۲۳ تا ۱۲۴۰ در ایران به‌وجود گل و گلابگیری در سطحی گسترده در قمصر اشاره می‌کند و می‌نویسد که برای تهیه و تقطیر گلاب که از طریق بوشهر به هندوستان فروخته می‌شود، باغ‌های گل سرخ بسیار وسیع در شیراز، قم و قمصر نزدیک کاشان به همین منظور ایجاد کرده‌اند.
در سال‌های ۵۲ و ۵۴ هجری شمسی که کارشناسان بلغاری روی گل سرخ مطالعه می‌کردند به این نتیجه رسیدند که گل سرخ محمدی قمصر کاشان در مقایسه با نمونه‌های مشابه در نقاط دیگر کیفیت بهتر و برتری دارد. بیشتر کارخانه‌های ادکلن‌سازی اروپا، برای تهیه عطر و ادکلن، از اسانس عطر گل قمصر استفاده می‌کنند. این موضوع سبب شده است تا عطر و گلاب قمصر از دیر باز به‌صورت یک محصول نامی باقی بماند.
در شهرت قمصر همین بس که، همه ساله خانه خدا با گلاب ناب محمدی این شهر شستشو داده می‌شود.
وضعیت اقلیمی هر منطقه زمان برداشت گل را تعیین می‌کند. در شهرستان کاشان بر اثر تنوع اقلیمی برخلاف دوره ۲۰ تا ۲۵ روزه برداشت، کار برداشت گل از اواخر فروردین تا اواسط تیر ماه به طول می‌انجامد.
گلابگیری به ۲ شیوه سنتی و صنعتی در این شهر انجام می‌شود. با توجه به اینکه قمصر و شهرهای نیاسر و برزک از توابع کاشان از نظر طبیعی برای کشت گل سرخ مناسب هستند، می‌توان گفت دومین عاملی که به شهرت این محصول کمک کرده، شیوه سنتی گلابگیری است.
به گفته بخشدار قمصر، شهرت ملی و جهانی گلاب قمصر و جاذبه‌هایی که گلابگیری دارد باعث شده است که این صنعت و سنت دیدنی و دیر پا به یکی از عوامل جذب گردشگر و احیا و توسعه صنعت گردشگری در کاشان تبدیل شود. وی بازدید سالانه هزاران گردشگر داخلی و خارجی از مراسم گلابگیری در این منطقه را نشانه تاثیر این صنعت در توسعه گردشگری می‌داند.
اکبری در باره مزایای دیگر این صنعت می‌گوید: «گلابگیری سنتی به‌عنوان صنعت کوچک محلی بهترین نقش را در ایجاد اشتغال، درآمد، کاهش مهاجرت و تعادل فضایی و منطقه‌ای دارد. همچنین گلابگیری به‌عنوان صنعت پایه و عامل توسعه منطقه عمل می‌کند و نزدیک به صد درصد محصولات این صنعت به خارج از منطقه صادر می‌شود.»
به نظر او، گلابگیری سنتی را با اندک سرمایه می‌توان انجام داد. ابزار و دستگاه‌های گلابگیری کم‌هزینه، بادوام، کاربر و اشتغال‌زاست. کشت و باغداری گل محمدی، گل چینی، تجارت گل، گلابگیری، تهیه عرقیات، بسته‌بندی، توزیع و فروش، زنجیره اقتصادی وسیعی ایجاد می‌کند که تمامی مراحل آن اشتغال‌زاست.
وی با تاکید بر ارزآوری این صنعت اضافه می‌کند: «در عرصه صادرات و ارز آوری، گلاب در برگیرنده بخش عمده صادرات منطقه است و این در حالی است که به‌دلیل توان اقتصادی گلابگیری برخی از صنایع سنتی به حاشیه رانده شده‌‌اند. ولی گلابگیری روزبه‌روز پویا‌تر می‌شود و از سویی بر سهم خود در عرصه تولید و صادرات می‌افزاید و هم از مهاجرت روستاییان به شهرها جلوگیری می‌کند.»
اکبری، بخشدار قمصر با ترسیم وضعیت آینده این صنعت، بازار آینده اسانس‌های گیاهی ازجمله اسانس گل سرخ را رو به افزایش می‌داند و یادآور می‌شود که مواد شیمیایی نمی‌تواند جایگزین آنها شود. در نتیجه قیمت این محصولات در حال افزایش است.
در دهه‌های اخیر با فراگیر شدن مصرف گلاب به‌عنوان ماده غذایی و دارویی و گسترش نامحدود بازار آن، تقلب‌های مختلف در تولید و عرضه گلاب افزایش یافت. عطر پاکستانی ازجمله عطرهای تقلبی است که با وجود داشتن گل‌محمدی افشره‌ای شیمیایی و مضر است.
این عطر از پاکستان در حلب‌های بزرگ و گاه به‌صورت پودر وارد ایران می‌شود و با اضافه کردن اندکی از این گلاب به بطری حاوی آب معمولی، محتوای آن بطری بوی گلاب پیدا می‌کند. تشخیص این عطر برای افراد معمولی ممکن نیست. بوی این عطر با گذشت زمان از بین می‌رود و نمی‌توان بیش از چند ماه آن را نگه داشت.
گیاه ژرانیوم هم دومین ماده‌ای است که به‌عنوان ماده تقلبی وارد بازار گلاب شده است. با فشار دادن این گیاه بوی گل محمدی نیز به مشام می‌رسد.
یــکی از روش‌های ابـتـدایی برای تشخیص این است که تلخی گلاب طبیعی زود از کام می‌رود، ولی گلابی که از ژرانیوم به دست می‌آید، تلخی آن در دهان دیر از بین می‌رود. پودر گلاب نیز از دیگر روش‌های روانه کردن گلاب تقلبی به بازار است.
بخشدار قمصر با تاکید بر ظرفیت‌های موجود در ایران و به‌ویژه در منطقه کاشان می‌گوید که با تولید محصول مرغوب می‌توان روند زوال تولید گلاب را متوقف کرد. او گفته است که با همت جمعی مسئولان کاشان و به‌ویژه دستگاه‌های مرتبط با این موضوع برنامه‌هایی در دست اقدام است و به‌زودی وضعیت این صنعت در کشور و منطقه مطلوب خواهد شد.
شهرهای قمصر، نیاسر، برزک و جوشقان کامو از جمله فضاهای بکر و دست نخورده طبیعی در کاشان است که با وجود گلستان‌های گل سرخ محمدی، جایگاه کاشان به‌عنوان موزه‌ای طبیعی در کنار جاذبه‌های تاریخی‌‌اش تا حد بین‌المللی ارتقا می‌یابد و بوی معطر آن خود گواهی براین ادعاست.
جا دارد مسئولان کشور در برنامه‌ریزی‌های خود به این مهم توجه کنند چرا که سرمایه‌گذاری انجام شده در کاشان و شهرهای تابعه موقعیت ممتازی را برای این منطقه در ایران ترسیم کرده است.
ارسال نظر