گزارش «دنیای اقتصاد» از روند توسعه صنایع فرآوری پسته در ایران
فرآوری نیازمند همصدایی و همراهی دولت
اگر چه قوانین و تعرفه‌های گمرکی کشورهای مقصد، مانع از صادرات محصولات فرآوری شده و دارای بستهبندی درمورد بسیاری از تولیدات کشور ما شده اما کماکان، حتی در ارایه محصولات، با کیفیت مطلوب فرآوری و با بستهبندی مناسب به بازار داخلی و نیز در ایجاد جذابیت برای مصرف‌کننده ایرانی هم راه به جایی نبرده‌ایم و با عقب‌ماندگی در بازار داخلی نیز روبرو هستیم.
در این شرایط،"دنیای اقتصاد" ضرورت توسعه بخش فرآوری در صنعت پسته، ارتقای کیفیت محصولات ارایه شده به بازار و اهمیت برند سازی را در گفت‌وگو با محمد نخعی‌نژاد، مدیر عامل شرکت صنایع ممتازان کرمان که سازنده و تولیدکننده دستگاه‌های فرآوری پسته است، اکبر حیدری‌پور، مدیر عامل شرکت کشاورزی نهال پسته رفسنجان که پسته بستهبندی خود را با نشان تجاری "لورا" به بازار عرضه می‌کند و علی قاسم‌علیزاده، رییس کمیسیون بهداشت و فرآوری انجمن پسته ایران بررسی کرده است:
لزوم حمایت دولت از صنایع فرآوری
مهندس محمد نخعی‌نژاد، مدیرعامل صنایع ممتازان کرمان، در این باره به "دنیای اقتصاد" می‌گوید: خوشبختانه امروز بعد از 20 سال فعالیت در زمینه فرآوری، بخش عمده پسته ایران به صورت تمام اتوماتیک با ماشینآلات بهداشتی، فرآوری شده و تماسی با زمین ندارد.
وی می افزاید: اما در مرحله چیدن محصول از درخت، هنوز متاسفانه روش مکانیزه ترویج نیافته و با دست و توسط کارگر این کار انجام می شود.
وی البته این وضعیت را ناخواسته می‌داند و اظهار می‌دارد: باغات پسته در ایران سابقه صد ساله دارند و به صورت غیر اصولی و نامنظم کشت شده‌اند که چاره‌ای جز چیدن پسته با دست وجود ندارد.
نخعی می‌گوید: در محل فرآوری، بستگی به ظرفیتی که ترمینال‌ها دارند معمولا از یک تن تا ۶ تن در ساعت این کار انجام می شود که اخیرا به ۱۰ تا ۱۲ تن در ساعت هم رسیده است.
وی در ادامه، به مشکلات و موانع موجود بر سر راه فرآوری پسته پرداخته و می‌گوید: تقریبا هیچ حمایت دولتی در این بخش وجود ندارد.
نخعی‌نژاد که اولین تولیدکننده ماشینآلات فرآوری پسته در ایران بوده و سابقه فعالیت ۲۵ ساله در این زمینه دارد، با تاکید بر اینکه واحدهای فرآوری در حال حاضر با مشکلات فراوانی روبرو هستند، اظهار می‌کند: ما در این واحد صنعتی یک سیستم کامل مکانیزه و همچنین ترمینالهای فرآوری پسته تر تولید می‌کنیم و برای برشته کردن و خندان کردن پسته‌های دهان بسته هم ترمینال‌هایی با ظرفیت‌های مختلف داریم.
وی با بیان اینکه بخش عمده و ضروری کار، خشک کردن پسته است، می‌گوید: اما بیشتر مشتریان، ترمینال کامل و دستگاه‌های خشک‌کن را خریداری نمی‌کنند و عمدتا خریدار ماشینآلات رطوبت‌گیری هستند. مهندس نخعی‌نژاد می‌افزاید: تولیدکنندگان دستگاه‌های فرآوری از دو جهت در سال‌های اخیر متضرر شده‌اند؛ اول اینکه باغداران ما درآمد ندارند، در نتیجه در خرید ماشینآلات سرمایه‌گذاری نمی‌کنند دوم اینکه هزینه‌های تمام شده تولید هر سال افزایش می‌یابد.
این فعال بخش فرآوری پسته اضافه می‌کند: سال‌های سال قیمت دلار ثابت بوده، در نتیجه قیمت فروش هم ثابت مانده در حالی که هزینه‌های داخلی هر سال ۲۰ درصد رشد داشته و در نتیجه این روند، قیمت تمام شده محصول ما دو برابر شده اما قیمت فروش ثابت مانده است.
نخعی در خصوص وضعیت صنایع جنبی پسته هم می‌گوید: بخشی از فعالیت فرآوری در خارج از کشور انجام می‌شود و در کشورهای مقصد، برای آن تعرفه گذاشته‌اند و مقرون به صرفه نیست که در ایران این فرآیند را انجام داد.
وی می‌افزاید: به عنوان مثال، پیشتر روسیه برای پسته برشته تعرفه گمرکی نداشت و می‌‌شد این پسته را صادر کرد که در آن شرایط ما هم ترمینالهای برشته‌کن زیادی را فروختیم اما الان عوارض گمرکی گذاشته‌اند و واحدهایی که از ما ترمینال خریده اند، همه تعطیل شده‌اند.
مدیر عامل شرکت صنایع ممتازان کرمان ادامه می‌دهد: در زمینه خندان کردن پسته هم که از بخش های جنبی صنعت پسته است، هنوز مکانیزه نشده‌ایم و الان کارگران افغانی پسته‌ها را چکش می‌زنند و سپس با ماشینآلات مخصوص دهان پسته‌ها باز می‌شود.
نخعی درباره وضعیت بستهبندی این محصول استراتژیک هم می‌گوید: متاسفانه سال‌هاست کسی در ایران بر روی برند کار نکرده تا بتوانیم در بستهبندی محصول، در سطح استانداردهای جهانی، برندهایی را به بازار عرضه کنیم.
وی تصریح می‌کند: به دلیل خام‌فروشی محصول، ارزش افزوده‌ای که با بستهبندی پسته به دست می‌آید، به کشورهای خریدار پسته ایران تعلق می‌گیرد.
وی راه حل این مشکل را توجه جدی به مارکتینگ و بازاریابی در کشور می‌داند و اظهار می‌کند: باید در این بخش برنامه بلند مدتی تدوین و از فعالان بخش خصوصی برای معرفی برند ایرانی به بازار جهانی حمایت شود.
وی تاکید می‌کند: متاسفانه در ایران به بازاریابی و مارکتینگ بهایی داده نشده و به همین دلیل کل پسته ایران به صورت خام صادر می‌شود و یکی از دلایل پیشامد چنین شرایطی هم نوسان سیاست‌های دولت در چند سال اخیر است که نتوانسته‌ایم پیوستگی صادرات خود را حفظ و بازارهای مقصد را تامین کنیم.
نخعی‌نژاد یکی دیگر از مشکلات بخش فرآوری پسته را انبارش نامطلوب و دراختیار نداشتن انبارهای مناسب عنوان و اظهار می‌کند: سردخانه‌های مجهزی هم که بتوانیم پسته را در آن برای تامین یکنواخت بازار نگهداری کنیم، نداریم.
وی در ادامه گفت‌وگو با "دنیای اقتصاد" از وضعیت فعلی واحدهای تولید ماشینآلات فرآوری هم سخن به میان آورده و می‌گوید: به عنوان مثال در مجموعه صنایع ممتازان، پیش از این، 400 تا 500 نفر نیرو مشغول به کار بودند اما با شرایط جدید پیش‌آمده، تعداد نیروها به یکصد نفر کاهش یافته و در پرداخت هزینه‌ها و حقوق کارکنان هم دچار مشکل شده‌ایم که بخشی از این معضل به تاخیر بخش دولتی در پرداخت مطالبات بخش خصوصی مربوط می‌شود.
بازده پایین سرمایه‌گذار ی در فرآوری
در همین حال، علی قاسم علیزاده، رییس کمیسیون بهداشت و فرآوری انجمن پسته ایران، به"دنیای اقتصاد" می گوید: از لحاظ رعایت مسائل بهداشتی ترمینالهای بزرگ ضبط پسته در حال حاضر در وضعیت نسبتا مناسبی قرار دارد. وی می‌افزاید: در مورد خشک کردن پسته به وسیله خشک‌کن‌ها نیاز به بهبود شرایط داریم تا پسته خشک شده از کیفیت مطلوبی برخوردار باشد. قاسم‌علیزاده ادامه می‌دهد: مسئله خشک‌کن‌ها چون مربوط به بخش خصوصی بوده، قابل حل است و راه‌حل‌هایی برای آن وجود دارد و هر روز در حال بهتر شدن است. وی تصریح می‌کند: مسئله کمبود آب هم در ترمینال‌ها به صورت حل نشده باقی مانده و هر روز بر مشکلات آن هم افزوده می‌شود. رییس کمیسیون بهداشت و فرآوری انجمن پسته ایران در خصوص اهمیت وجود آب در بخش فرآوری می‌گوید: آب در مرحله شست‌وشوی پسته و جداسازی پسته روآبی از ته آبی بسیار مهم است. وی می‌افزاید: از آنجا که ساده‌ترین و در عین حال موثرترین روش برای جداسازی پسته‌های آلوده به آفلاتوکسین از سایر پسته‌ها، استفاده از آب است، این مسئله اهمیت آب در ضبط پسته را نشان می‌دهد. وی در ادامه گفت‌وگوی خود، از بازده پایین سرمایه‌گذاری در راه‌اندازی ترمینالهای
ضبط پسته به عنوان یکی از موانع توسعه این بخش سخن گفته و تاکید می‌کند: ترمینالهای ضبط پسته فقط یک‌ماه در سال مورد استفاده قرار می‌گیرند، بنابراین سرمایه‌گذاری در این بخش در صورتی اقتصادی است که ترمینال‌ها هر سال با ظرفیت کامل کار کنند، در حالی‌که محصول پسته یک‌سال در میان است.
وی روند سرمایه‌گذاری در صنایع جنبی پسته را مطلوب ارزیابی و اظهار می‌کند: اگر منظور از صنایع جنبی، صنایع بستهبندی باشد، اقدامات خوبی انجام شده و چندین شرکت بزرگ درحال حاضر فعال در زمینه بستهبندی و پخش پسته برای مصرف داخلی هستند. قاسم‌علیزاده ادامه می‌دهد: البته این نکته را هم باید مورد نظر قرار داد که هنوز مردم، گران‌ترین پسته را از آجیل‌فروشی‌ها و به صورت غیر بستهبندی خرید می‌کنند.
وی در پایان تاکید می‌کند: در مورد بستهبندی برای مصرف داخل، اقدامات خوبی صورت گرفته که همچنان این فعالیت‌ها ادامه دارد، اما اینکه مردم تمایل به خرید پسته به صورت بستهبندی در داخل داشته باشند، به عملکرد خودِ شرکت‌ها و صاحبان برندهای داخلی بر می‌گردد که اگر محصولی خوب ارایه دهند، مورد استقبال مصرف‌کنندگان قرار خواهد گرفت.
فرآوری نوپا به حمایت نیاز دارد
اکبر حیدری‌پور، مدیرعامل شرکت نهال پسته رفسنجان هم که پسته بستهبندی خود را با برند "لورا" به بازار داخلی عرضه می‌کند، در این باره می گوید: فرآوری محصول، از مزرعه تا برداشت اولیه، نسبت به سال‌های گذشته پیشرفت چشم‌گیری داشته اما از برداشت تا صادرات، برای نگهداری بهداشتی محصول، هیچ ارگان نظارتی وجود ندارد که سیاست تشویق یا تنبیه را در مورد کسانی که نگهداری اصولی دارند و یا بالعکس، انجام دهد.
وی می افزاید: تنها در یک مرحله، آن هم زمانی که قرار است پسته به بازارهای جهانی صادر شود، اداره استاندارد گواهی صادر می‌کند که آن هم اجباری نیست بلکه بر اساس درخواست صادرکننده ارایه می‌شود.
حیدری‌پور ادامه می‌دهد: درباره فرآوری و بستهبندی اقدامات بسیار اولیه ای انجام شده است، اما به مردم اطلاع‌رسانی نمی‌شود تا آنها تفاوت پسته فله و بستهبندی شده را دریابند. وی تصریح می‌کند: برای مصرف پسته فله در ایران کنترلی وجود ندارد و اگر هم باشد آن قدر ضعیف است که مصرف‌کننده از پسته فله‌ای که بستهبندی نشده و دارای مشخصه خاص تولید نیست، هیچ‌گونه اطلاعاتی ندارد و تنها ملاک، ظاهر محصول است که آن هم با شیوه‌های مختلف از جمله استفاده از رنگ‌های صنعتی، می‌توان بهبود بخشید. وی در این باره پیشنهاداتی دارد و می‌گوید: رسانه‌ها باید افکار عمومی را به این موضوع جلب کنند که به جای پسته فله، فرآوری شده‌ی آن را مصرف کنند و فروش پسته فله نیز در فضای باز توسط ارگان‌های بهداشتی منع شود و اقداماتی انجام شود که عرضه پسته و خشکبار از تولید تا مصرف از جهت ارزش‌گذاری کنترل شود تا اختلاف شدیدی که بین تولید و مصرف وجود دارد، به حداقل برسد.وی ادامه می‌دهد: صنعت فرآوری،بسیار نوپاست و تاکنون تنها به دلیل نبود حمایت‌های دولتی و مردمی اغلب فعالان این بخش سرمایه خود را از دست داده و دچار مشکل در زمینه فروش شده‌اند.
مدیرعامل شرکت عرضه‌کننده محصولات بستهبندی پسته با نشان تجاری "لورا"، به عنوان یکی از معدود شرکت‌های فعال در این زمینه، بر حمایت دولت از این بخش تاکید و اظهار می‌کند: باید شرایط فراهم شود تا در چند سال آینده بتوانیم حداقل ۵۰ درصد از پسته تولیدی را به صورت بستهبندی شده برای مصرف داخلی و صادرات مهیا کنیم.
اکبر حیدری‌پورمی‌افزاید: در مورد صادرات هم برخی از استانها به استانداردها توجه کرده‌اند اما استاندارد کیفی رده‌‌بندی شده‌ای وجود ندارد، یعنی هیچ‌کس نمی‌داند در پایان سال چه صادرکننده‌ای، کالای خود را با چه کیفیتی صادر کرده است و همه توجه به صادرات انبوه و فله معطوف است.
وی با تاکید بر اینکه در بخش فرآوری، به یک همصدایی نیاز است، می‌گوید: ارگان‌های مربوطه باید از متخصصین این حوزه دعوت کنند و حرف‌های آنها را بشنوندو اقدامی اساسی برای آینده این صنعت آن هم به صورت منسجم انجام دهند.
حیدری‌پور می‌افزاید: در حال حاضر این صنعت نه اتحادیه دارد، نه صنف و نه مکانی که حرف فرآوری کننده شنیده شود وهر زمان هم که جلسه‌ای برقرار می شود از صد نفر فعال این بخش، تنها یک یا دو نفر حضور می‌یابند.
وی در پایان بیان می‌کند: ضروری است که در وزارت صنعت، معدن و تجارت یا اتاق بازرگانی و یا استانداری بخشی ویژه صنایع فرآوری گشایش یابد تا بتوان مشکلات را شناسایی کرده و در راه تقویت این بخش گام برداریم.
ارسال نظر