از هبــوط آدم تا امــروز

"چون آدم از بهشت بیرون شد، مشتی گندم و سی شاخه از درختان بهشت همراه داشت که از آن ده میوه پوست‌دار بود؛ بادام، فندق و پسته و... ". این روایتی است که مسعودی، مورخ و جهانگرد قرن چهارم هجری قمری، در کتاب "مروج الذهب و معادن الجواهر" در باره پیدایش پسته در کره زمین آورده است و این از سابقه طولانی وجود این محصول حکایت می‌کند.

اما به گواه متون تاریخی؛ پسته کلمه‌ای ایرانی است که واژه‌ای صوتی بوده با عنوان "پیستک" و اولین بار توسط ایرانیان مستقر در نواحی جنگلی و رویشگاه‌های طبیعی درختان پسته از صدای شکستن دانه‌های این میوه تداعی و اتخاذ شده است.

نام این درخت در پارسی قدیم "پیستاکا" و در پارسی میانه یا پهلوی، "پیستاک"بوده که در فارسی متاخر پسته تلفظ شده است.

رویشگاه پسته

درباره محل پیدایش پسته، منابع مختلف نظرهای گوناگون بیان می‌کنند؛ یک نویسنده فرانسوی آن را بومی ایران، عربستان و سوریه دانسته است.

دانشنامه "بریتانیکا" پسته را بومی ایران می‌داند. دانشنامه "امریکانا" اما رویشگاه این محصول را از آسیای غربی می ‌داند. "لاروس" آن را به آسیای صغیر نسبت داده و در کتاب دانشنامه فارسی، خاورمیانه و نواحی مدیترانه و در کتاب المنجد از ترکستان به عنوان زادگاه پسته یاد کرده‌اند.

در ایران اما، به عنوان یکی از رویشگاه‌های قدیمی پسته، در نقاط مختلف، این محصول مورد کشت و پرورش قرار می‌گرفته است. جنگل‌های وحشی و خودروی پسته در ناحیه شمال شرقی کشور و نواحی هم مرز با ترکمنستان و افغانستان پیشینه‎ای باستانی دارد و تصور می‎رود که درخت پسته حدود ۴-۳ هزار سال قبل در ایران اهلی شده و مورد کشت و کار قرار گرفته است.

به گفته «برتولد لوفر» ایران‌شناس آمریکایی که کتابی درباره ایران در سال ۱۹۲۶ منتشر کرده، پسته از ادوار باستان در زندگی ایرانیان اهمیت بسیار داشته و لفظ پسته در زبان‌های یونانی، لاتین و سایر زبان‌های اروپایی از نام پسته ایرانی گرفته شده است.

در همین حال، سبزوار و سرخس را از قدیمی‌‌ترین مناطق کشت پسته می‎دانند. سابقه کشت پسته در دامغان، سمنان و قزوین را هم به قرن هفتم هجری و در استان کرمان به قرن دوازدهم هجری نسبت می‎دهند. کشت پسته در سایر نقاط ایران هم سابقه‌ای ۱۵۰ تا۲۰۰ ساله دارد.

پیشینه تناول پسته

در متون کهن، از ایرانیان به عنوان قومی پسته‌خوار یاد شده است و این صفت معمولا برای ستودن نیرومندی و شجاعت آنها به کار می‌رفته است.

«فردیناند یوستی» شرق شناس آلمانی می‌گوید: مصرف پسته در ایران از دیرباز معمول بوده و گفته‌اند ازدهاک (ضحاک)، ایرانی‌ها را پسته خوار نامیده است.

«برتولد لوفر» نیز در این باره گفته است: جوانان ایرانی، چگونگی تحمل گرما و سرما و باران، گذشتن از سیلاب‌ها و خشک نگهداشتن لباس و سلاح، چرانیدن حیوانات، بیدارماندن در شبها و نگهبانی دادن در فضای باز، سدجوع کردن با میوه‌های وحشی مانند پسته، بلوط و گلابی را فرا می‌گیرند. او افزوده است: ایرانیان برای اقوام سرزمین‌های باستانی پسته‌خوار به نظر می‌آمدند. چون هنگامی که ازدهاک به شکست مردمان خود از لشکریان کوروش نظر افکند، فریاد زد: وای که این ایرانیان پسته‌خوار چقدر شجاعند.