هدف اصلی بازارهای مالی، تسهیل و تسریع انتقال وجوه از پس‌اندازکنندگان و دارندگان مازاد وجوه به سرمایه پذیران و متقاضیان وجوه با حداقل هزینه و حداکثر کارآیی است. بازارهای مالی برای تحقق این هدف، به ایجاد و توسعه واسطه‌های مالی روی آورده‌اند. یکی از این واسطه‌های مالی، بانک‌های سرمایه‌گذاری است. بانک سرمایه‌گذاری شرکتی است که موضوع فعالیت اصلی آن، مشاوره و تحقیق در زمینه بازارهای مالی و تسهیل انتشار اوراق بهادار برای تامین نیازهای مالی بنگاه‌های اقتصادی در بازار اولیه و ثانویه به روش‌های مختلف است.

این واسطه مالی در ایران با نام شرکت تامین سرمایه شناخته می‌شود. براساس بند ۱۸ ماده یک قانون بازار اوراق بهادار مصوب ۰۱/ ۰۹/ ۱۳۸۴ مجلس شورای اسلامی، شرکت تامین سرمایه، شرکتی است که به‌عنوان واسطه بین ناشر اوراق بهادار و عامه سرمایه‌گذاران فعالیت می‌کند و می‌تواند فعالیت‌های کارگزاری، معامله‌گری، بازارگردانی، مشاوره، سبدگردانی، پذیره‌نویسی، تعهد پذیره‌نویسی و فعالیت های مشابه را با اخذ مجوز از سازمان بورس و اوراق بهادار انجام دهد. این شرکت‌ها به‌عنوان بازوی عملیاتی و توانمند بازار اوراق بهادار، با ایجاد تسهیلات متنوع و استفاده از دانش و تخصص حرفه ای، تامین و تخصیص مطلوب و بهینه منابع مالی و مصروف کردن آن در فعالیت‌های مولد و اقتصادی را میسر ساخته و به این طریق، موجبات ارتقای کارآیی بازار را فراهم می‌آورند. شرکت‌های تامین سرمایه از حیث دامنه و حیطه فعالیت در دو طبقه کلی جای می‌گیرند.

1) شرکت‌های تامین سرمایه با خدمات کامل

شرکت‌هایی بزرگ با دامنه فعالیت گسترده هستند که به دو شکل دیده می‌شوند: الف) شرکت‌های تامین سرمایه مستقل که در تمام فعالیت‌های مربوط به بازار سرمایه شامل پذیره‌نویسی، تعهد پذیره‌نویسی، بازارگردانی، مشاوره پذیرش، اخذ مجوز انتشار اوراق بهادار، مدیریت دارایی، مدیریت سرمایه‌گذاری، کارگزاری و معامله‌گری تخصص دارند و خدمات بسیار متنوعی را ارائه می‌دهند. ب) هلدینگ‌ها یا سوپر‌مارکت‌های مالی که علاوه بر کارکردهای فوق، به مشتریان خود اعتبار داده و فعالیت‌های مرتبط با بانکداری تجاری و بیمه را نیز انجام می‌دهند.

2) شرکت‌های تامین سرمایه تخصصی

این شرکت‌ها از نظر اندازه کوچک تر بوده و تنها در یک بخش از بازار متخصص و متمرکز هستند. آنها معمولا در زمینه مشاوره ادغام و تملیک، مدیریت دارایی و تجدید ساختار مالی بنگاه‌های اقتصادی، خدماتی را ارائه می‌دهند. پتانسیل‌های مطلوب صنعت تامین سرمایه، از جمله اندازه، گستردگی دامنه فعالیت، ساختار سازمانی دقیق، بازدهی بالا و گزارشگری مناسب، موجب شد که در سال ۱۹۷۰ میلادی، بورس اوراق بهادار نیویورک با رفع موانع و محدودیت‌های موجود در مقررات، امکان عرضه عمومی سهام را برای اعضای خود و از جمله شرکت‌های تامین سرمایه فراهم آورد. در مقابل، بسیاری از شرکت‌های تامین سرمایه نیز با هدف دسترسی به منابع پایدار سرمایه برای رشد و توسعه، سهیم کردن کارکنان در مالکیت و تقویت انگیزه در آنها و فراهم آوردن امکان استفاده از اوراق بهادار پذیرفته شده به منظور تامین منابع مالی لازم برای انجام تملیک‌های استراتژیک در آینده، از این اقدام استقبال کردند. به این ترتیب، در سال‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۷۱ میلادی، اولین موج از شرکت‌های تامین سرمایه آمریکایی، سهام خود را از طریق بورس اوراق بهادار نیویورک عرضه کردند. با این وجود، برخی از این شرکت‌ها که اوایل دهه ۷۰ میلادی، شکل حقوقی تضامنی یا سهامی خاص را به سهامی عام ترجیح می‌دادند، با وقفه‌ای حداقل ۱۰ ساله به امر فوق مبادرت ورزیدند. آخرین شرکت تامین سرمایه برجسته از نوع خدمات کامل که در بورس اوراق بهادار نیویورک پذیرفته شد، گلدمن‌ساکس بود که در چهارم مه ‌۱۹۹۹ میلادی ۶۹ میلیون سهم عادی خود را با نماد معاملاتی GS به عموم عرضه کرد. پیش از گلدمن ساکس، بانک آمریکا یا مریل لینچ در سال ۱۹۷۱، جی‌پی مورگان چیس در سال ۱۹۷۲ و مورگان استنلی در سال ۱۹۸۶ میلادی در بورس اوراق بهادار نیویورک پذیرفته شده بودند.

پس از ایالات متحده آمریکا، بورس‌های اوراق بهادار در سایر کشورها از جمله کانادا، فرانسه، انگلستان، آلمان، سوئیس، ایتالیا، چین، ژاپن، آفریقای جنوبی و برزیل نیز پذیرش شرکت‌های تامین سرمایه داخلی و خارجی را در دستور کار خود قرار دادند. در یکی دو سال گذشته، موضوع پذیرش شرکت‌های تامین سرمایه ایرانی در جلسات مدیران سازمان بورس و اوراق بهادار و شرکت بورس اوراق بهادار تهران همواره مطرح بوده است. تحقق این مهم به ویژه پس از تغییر رئیس سازمان در آذر ماه ۱۳۹۳، به شکل جدی تر پیگیری شد. در همین راستا، در سال جاری، تبدیل شخصیت حقوقی شرکت‌های تامین سرمایه از سهامی خاص به سهامی عام امکان پذیر، و اساسنامه جدید آنها توسط سازمان تهیه و تدوین شد. بورس اوراق بهادار تهران نیز با هدف افزایش گزینه‌های پیش رویِ بازیگران بازار سهام و متنوع‌سازی ابزارهای تامین مالی و سرمایه‌گذاری و نیز صنایع و شرکت‌های پذیرفته‌شده، همچنین با توجه به جذابیت‌های صنعت تامین سرمایه، مسیر را برای پذیرش ۹ شرکت‌ فعال در این صنعت هموار ساخت. تامین سرمایه امید اولین شرکت در صنعت مذکور بود که قدم در این مسیر گذاشت و در آذر ماه ۱۳۹۴ موفق به اخذ پذیرش در فهرست نرخ‌های بازار دوم بورس اوراق بهادار تهران شد. مدیران بازار سرمایه امیدوارند که پذیرش و عرضه سهام این شرکت، طلیعه نوینی برای حرکت در جهت افزایش حضور شرکت‌های فعال در صنایع جدید و نیز سایر شرکت‌های تامین سرمایه در بازار اوراق بهادار ایران باشد.

دکتر میثم احمدوند / کارشناس شرکت بورس