گروه بورس- اسماعیل دلخموش: صندوق‌های سرمایه‌گذاری نهادهای مالی‌ای هستند که فعالیت اصلی آنها سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار است و مالکان آن به نسبت سرمایه‌گذاری خود، در سود و زیان صندوق شریکند. این صندوق‌ها وجوه مردم را جمع‌آوری کرده و در سبدهای سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار متفاوت سرمایه‌گذاری می‌کنند. به این ترتیب این صندوق‌ها با گرد آوردن سرمایه‌گذاران کوچک از مزایای سرمایه‌گذاری در مقیاس بزرگ بهره می‌گیرند. «دنیای اقتصاد» در این گزارش انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری، مزایا و معایب این شکل از سرمایه‌گذاری را بررسی می‌کند.

صندوق‌های سرمایه‌گذاری که از سال ۱۳۸۶ در ایران رواج یافتند؛ نوعی نهاد سرمایه‌گذاری محسوب می‌شوند که با فروش سهام، وجوهی را به‌دست آورده و بر اساس هدف صندوق، در ترکیبی از اوراق بهادار شامل سهام، اوراق مشارکت، ابزارهای کوتاه‌مدت بازار پول و سایر دارایی‌ها سرمایه‌گذاری می‌کنند. با توجه به حضور مدیران و تحلیلگران حرفه‌ای در این صندوق‌ها این شکل از سرمایه‌گذاری برای معامله‌گران ریسک‌گریز یا بی‌تجربه جذابیت ویژه‌ای دارند.

انواع صندوق‌ها

در یک تقسیم‌بندی کلی صندوق‌های سرمایه‌گذاری به سه دسته صندوق‌های سرمایه‌گذاری با سبد ثابت، صندوق‌های سرمایه‌گذاری محدود و صندوق‌های سرمایه‌گذاری نامحدود تقسیم می‌شوند.

صندوق‌های سرمایه‌گذاری با سبد ثابت در طول فعالیت خود دارای یک پرتفوی ثابت از دارایی‌های مالی و اوراق بهادار هستند. در حالی که دو دسته دیگر بنا‌به‌نظر مدیران صندوق‌ها دارایی‌های سبد خود را تغییر می‌دهند. صندوق‌های سرمایه‌گذاری محدود ، تعداد واحدهای مشخصی دارند و بدون امکان بازخرید عموما واحدی را باطل یا صادر نمی‌کنند و صرفا واحدهای آنها میان سرمایه‌گذاران خرید و فروش می‌شود.

صندوق‌های سرمایه‌گذاری نامحدود اما به صدور و ابطال واحدها می‌پردازند و خریداران قادرند از خود صندوق واحدهای سرمایه‌گذاری خریداری کنند. صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک که عموم صندوق‌های سرمایه‌گذاری کشور از این نوع هستند، نوعی صندوق سرمایه‌گذاری نامحدود محسوب می‌شوند.

صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک

صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک به سه دسته صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام، صندوق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت و صندوق‌های سرمایه‌گذاری مختلط تقسیم می‌شوند.

صندوق سرمایه‌گذاری در سهام

این نوع صندوق‌ها بر حسب اندازه به دو گروه کوچک مقیاس و بزرگ مقیاس تقسیم می‌شوند. در صندوق‌های کوچک مقیاس تعداد واحدهای سرمایه‌گذاری قابل انتشار حداقل ۵ هزار واحد و حداکثر ۵۰ هزار واحد و در نوع بزرگ مقیاس این ارقام بین ۵۰ هزار و ۵۰۰ هزار واحد قرار دارند.

واحدهای سرمایه‌گذاری این صندوق‌ها به دو نوع واحد سرمایه‌گذاری ممتاز (غیر‌قابل ابطال، قابل انتقال به غیر و دارای حق حضور و رای در مجمع) و واحد سرمایه‌گذاری عادی (قابل ابطال، غیر قابل انتقال و بدون حق حضور و رای در مجمع) تقسیم می‌شوند.

در بازار سرمایه ایران حداقل ٧٠ درصد از دارایی‌های صندوق باید در سهام پذیرفته‌شده در بورس یا بازار اول فرابورس سرمایه‌گذاری ‌شوند.

صندوق سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت

پرتفوی این صندوق‌ها از دارایی‌های مالی با درآمد ثابت تشکیل شده‌اند. این صندوق‌ها با فروش واحدهای سرمایه‌گذاری این وجوه را در اوراق مشارکت(دولتی، نهادهای عمومی غیر‌دولتی و شرکت‌های سهامی عام) سرمایه‌گذاری می‌کنند. این شرکت‌ها قادرند با سرمایه‌گذاری در انواع متفاوتی از اوراق مشارکت بازدهی بیش از بازده اوراق مشارکت دولتی برای سرمایه‌گذاران خود ایجاد کنند.

طبق قوانین بازار سرمایه در ایران صندوق سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت باید حداقل ٧٠ درصد از دارایی‌های خود را در اوراق مشارکت، سپرده بانکی، گواهی سپرده بانکی و اوراق بهادار با درآمد ثابت سرمایه‌گذاری کنند.

صندوق سرمایه‌گذاری مختلط

این صندوق‌ها ترکیبی از اوراق با درآمد ثابت و سهام شرکت‌های بورسی و فرابورسی را در پرتفوی خود دارند. طبق قوانین باید حداقل ٤٠ درصد و حداکثر ٦٠ درصد از دارایی‌های صندوق در سهام پذیرفته‌شده در بورس یا بازار اول فرابورس سرمایه‌گذاری شوند.

صندوق قابل معامله (ETF)

صندوق‌های قابل معامله در بورس همچون سهام عادی در بورس قابلیت معامله دارند. صندوق‌های قابل معامله ویژگی صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک و صندوق‌های سرمایه‌گذاری محدود را توامان دارا هستند به این معنا که می‌توانند همانند صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک بر اساس خالص ارزش دارایی‌‌هایشان قیمت‌گذاری شده و بر اساس این قیمت در روز معامله شوند و از طرفی همچون صندوق‌های محدود، به قیمت‌هایی بالاتر یا پایین‌تر از خالص ارزش دارایی‌شان معامله شوند. همچنین می‌توان به‌عنوان یکی از مزیت‌های این صندوق‌ها به ارزان بودن نسبی آنها اشاره کرد.

مزایای صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک

مدیریت حرفه‌ای: حضور مشاوران حرفه‌ای در صندوق‌های سرمایه‌گذاری، انجام تحقیقات و در اختیار داشتن اطلاعات از مزایای مدیریت حرفه‌ای صندوق‌ها هستند. به این ترتیب وجود کارشناسان و تحلیلگران تمام‌وقت بورس، فقدان اطلاعات سرمایه‌گذاران بی‌تجربه را جبران می‌کند. به همین دلیل برخی از سرمایه‌گذاران کم‌تجربه، سرمایه‌گذاری در صندوق‌ها را ترجیح می‌دهند.

تنوع سرمایه‌گذاری و کاهش ریسک: سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار گوناگون ریسک کلی سرمایه‌گذاری را کاهش می‌دهد. سرمایه‌گذار صندوق با پرداخت مبلغی قادر است چنین سبدی را خریداری کند و مخاطرات سرمایه‌گذاری مستقیم در بورس را کاهش دهد.

نقدشوندگی: بر اساس مقررات صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک، این صندوق‌ها آماده صدور یا بازخرید واحدهای صندوق هستند. سرمایه‌گذاران در این وضعیت بر اساس خالص ارزش روز دارایی‌های صندوق، پس از کسر هزینه‌هایی قادر به تبدیل سریع اوراق خود به وجه نقد هستند، در نتیجه میزان نقد‌شوندگی این اوراق بیش از سرمایه‌گذاری مستقیم در بورس است. این در حالی است که در بورس احتمال توقف طولانی یک نماد و تشکیل صفوف طولانی فروش، امکان نقد‌شوندگی سریع را دشوار می‌کند، در نتیجه وجود تضمین همیشگی خرید سرعت نقد‌شوندگی را در این صندوق‌ها بسیار بالا می‌برد.

صرفه‌جویی در مقیاس، کاهش هزینه معاملات: بر این اساس که گردآمدن گروه بزرگی از سرمایه‌گذاران باعث کاهش هزینه تحلیل، تحقیق و همچنین هزینه انجام معاملات می‌شود (به‌عنوان نمونه کاهش هزینه خرید و فروش در بلوک‌های بزرگ)، صرفه‌جویی در مقیاس را می‌توان به‌عنوان نتیجه استفاده از صندوق‌های سرمایه‌گذاری ذکر کرد.

معایب صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک

یکی از معایب صندوق‌های سرمایه‌گذاری، هزینه‌هایی است که جهت اداره صندوق پرداخت می‌شوند و طبعا در صورتی که سرمایه‌گذار تصمیم می‌گرفت مستقیما معامله کند، از پرداخت آنها معاف می‌بود. در عین حال گرچه سهامداران حق انتخاب نوع صندوق سرمایه‌گذاری را در اختیار دارند، درباره انتخاب سهام اختیاری ندارند و این امر بر عهده مدیران صندوق است. از طرفی اگر سهامداران به شکل مستقیم سهم شرکتی را خریداری کنند، حق حضور در مجمع و تصمیم‌گیری پیرامون برخی امور شرکت‌های سهامی را دارند و این در حالی است که سهامدار صندوق از چنین حقی برخوردار نیست و صرفا در صورت داشتن واحد سرمایه‌گذاری ممتاز قادر به شرکت در مجمع صندوق سرمایه‌گذاری است.

نرخ بازدهی صندوق

نرخ بازدهی صندوق بر اساس چنین محاسبه‌ای به‌دست می‌آید:

افزایش یا کاهش خالص ارزش دارایی‌ها به‌علاوه سود سرمایه‌ای و سود سهام توزیع‌شده توسط صندوق تقسیم بر خالص ارزش دارایی‌های صندوق

(NAV1 - NAV0 + Income and capital gain distributions)/ NAV0