ایمان مقدسیان کارشناس ارشد مدیریت مالی بخش اول در حالی که بعد از شروع به‌کار دولت نهم، رفته‌رفته موضوع بورس و بازدهی آن به مساله‌ای دشوار تبدیل شده بود، در سال ۱۳۸۷، همزمان با بحران جهانی اقتصاد و افت قیمت صنایع مرتبط در بورس تهران، در سکوت خبری و به‌طور ناگهانی در ۱۶ آذر سال ۱۳۸۷ تصمیم به تغییر در فرمول محاسبه شاخص گرفته شد، تصمیمی که بسیاری انتظار داشتند با شروع به‌کار دولت یازدهم مورد بازنگری قرار گیرد، اما آن‌طور که پیدا است، در اولویت‌های کاری شورای بورس، شورایی متشکل از نمایندگان عالی‌رتبه دولت و بخش خصوصی، قرار نگرفته است. نوشته حاضر به اهمیت شاخص و کاربردهای آن می‌پردازد. ۱- شاخص‌های قیمت سهام در تمامی بازارهای مالی دنیا، به مثابه یکی از مهم‌ترین‌ معیارهای سنجش عملکرد بورس اوراق بهادار، از اهمیت و توجه زیادی برخوردارند، شاید مهم‌ترین دلیل این توجه روزافزون، این امر باشد، که شاخص‌های مزبور از تجمیع حرکت‌های قیمتی سهام تمامی شرکت‌ها یا طبقه خاصی از شرکت‌های موجود در بورس، به دست می‌آیند و در نتیجه بررسی جهت و اندازه حرکت‌های قیمتی را در بازار سهام، امکان‌پذیر می‌سازند. در واقع گسترش نظریه‌ها و نوآوری‌های مالی در یکی دو دهه اخیر بر پایه نقش محوری توجه به حرکت عمومی بازار، با گرایش روزافزون به محاسبه و بررسی روند حرکتی چنین شاخص‌هایی همراه بوده است. اندازه‌گیری حرکت‌های بازار به چند دلیل مفید و مهم است:

- مبنایی برای ارزیابی عملکرد مدیران حرفه‌ای سرمایه‌گذاری

- نظارت بر صندوق‌های سرمایه‌گذاری شاخصی

- اندازه‌گیری نرخ‌های بازده بازار در مطالعات اقتصادی

- پیش‌بینی حرکات آتی بازار

- بررسی ریسک سیستماتیک سهام موجود در بازار

شاخص‌های معروفی در دنیا نظیر شاخص داوجونز و اس‌اند‌پی ۵۰۰ وجود دارند که برای سال‌های زیادی مورد استفاده سرمایه‌گذاران قرار گرفته‌اند، نکته مهم در محاسبه این شاخص‌ها این مساله است که طی سال‌های طولانی با یک فرمول مورد محاسبه قرار گرفته‌اند و به این ترتیب امکان مقایسه را برای سال‌های مختلف به وجود می‌آورند.

۲- اما پس از ذکر مقدمه نسبتا طولانی، باید به این نکته اشاره کنیم که چرا در بورس تهران شاخص مهم است؟ جدا از عواملی که ذکر شد، باید این نکته را یادآور شویم که شاخص استفاده تبلیغاتی زیادی نیز دارد، رسانه‌های گروهی بازدهی فوق انتظار بازار سرمایه را در سال ۱۳۹۲ با استناد به همین شاخص مطرح می‌کردند، حال آنکه همین رسانه‌ها افت قیمت سهام مختلف شرکت‌ها را نیز با استناد به همین شاخص بررسی

می‌کنند. هر‌چند که شدت تبلیغات در زمان رشد شاخص چندین برابر زمان افت آن است؛ چراکه در سال ۱۳۹۲ همزمان با رشد بازار سرمایه، شاهد دعوت مقامات عالی‌رتبه دولت نیز برای سرمایه‌گذاری در بورس بودیم و همین دعوت به شدت حضور سرمایه‌گذاران در بازار افزود.از این گذشته شاخص بورس مورد استفاده دانشجویان و محققان مالی نیز هست، این طیف برای مقایسه بازدهی بازار سرمایه با سایر بازارها و همچنین برای اندازه‌گیری تاثیر‌گذاری عوامل مختلف بر بازدهی بازار از شاخص استفاده می‌کنند.

سومین گروه که به شاخص توجه زیادی نشان می‌دهند، سرمایه‌گذاران هستند، سرمایه‌گذارانی که به‌طور مستقیم در بورس تهران حضور دارند برای مقایسه عملکرد خود و میانگین بازار از شاخص استفاده می‌کنند و گروهی که به‌طور غیر‌مستقیم در بورس سرمایه‌گذاری کرده‌اند برای سنجش عملکرد سبدگردان یا مدیر صندوق سرمایه‌گذاری که وجوه خود را در آن سرمایه‌گذاری کرده‌اند از شاخص استفاده می‌کنند.

چهارمین گروه از خیل عظیم کسانی که به شاخص بورس استناد می‌کنند، تحلیلگران تکنیکالی هستند که با رسم نمودارها و چارت‌های مختلف، پیش‌بینی حرکات آتی بازار را در سر می‌پرورانند. به‌عنوان آخرین گروه باید از صندوق‌های شاخصی نام ببریم که سعی در همانند‌سازی حرکاتشان با شاخص بورس دارند و می‌خواهند آیینه شاخص باشند، هرچند که در ایران این آیینه نتوانسته است به‌درستی پستی و بلندی‌های حرکات شاخص در بورس تهران را منعکس سازد.

۳- حال به سراغ تغییر فرمول شاخص برویم، در آذر سال ۱۳۸۷ با اطلاع رسانی محدودی فرمول محاسبه شاخص از قیمت به قیمت و بازده نقدی تغییر کرد، اما این تغییر به این‌گونه بود که اعداد پیشین در شاخص قیمت با فرمول جدید عرضه شدند. شاخص بورس که در نیمه آذر ۱۳۸۷ حدود ۹۲۰۰ واحد بود، پس از این تاریخ با فرمول قیمت و بازده نقدی ارائه شد. به این ترتیب اعداد محاسبه شده شاخص تا آذر ۱۳۸۷ با یک فرمول و پس از این تاریخ با فرمولی دیگر مورد محاسبه قرار گرفتند.

۴- برای تغییر شاخص در بورس تهران رعایت سیر قانونی آن الزامی است، مقرراتی که در این زمینه وجود دارد، به پیشنهاد شورای بورس به تصویب هیات مدیره سازمان بورس رسیده است. شورای بورس متشکل از وزیر امور اقتصاد و دارایی، وزیر بازرگانی، رئیس کل بانک مرکزی، روسای اتاق بازرگانی، صنایع و معادن ایران و اتاق تعاون، رئیس سازمان بورس به‌عنوان دبیر شورا و سخنگوی سازمان بورس، دادستان کل کشور و نماینده وی، یک نفر نماینده از طرف کانون‌های فعال در بازار سرمایه و سه نفر خبره مالی از بخش خصوصی با مشورت تشکل‌های حرفه‌ای اوراق بهادار به پیشنهاد وزیر اقتصاد و دارایی و تصویب هیأت وزیران است. آن‌طور که در مقررات اجرایی نحوه تغییر در شاخص‌های بورس یا تعریف شاخص‌های جدید آمده است، این مقررات به پیشنهاد هیأت مدیره سازمان بورس که خود منصوب شورای بورس هستند، در تاریخ ۳۰/۰۲/۱۳۸۷ به تصویب شورای عالی بورس و اوراق بهادار رسیده است. حال اینکه در مورد تغییر انجام شده در آذر ماه سال ۱۳۸۷ این مقررات رعایت شده است یا خیر، پرسشی است که پاسخ به آن از عهده مسوولان سازمان بورس بر می‌آید.