محدودیت‌های معاملاتی؛ بازدارنده یا ثبات‌‌بخش

گروه بورس: بهاره نوری: بازار سرمایه کارآ، بازاری است که در آن عرضه و تقاضا بدون هیچ محدودیتی تعیین‌کننده روند بازار باشد، به این معنا که با سنگین شدن طرف‌های تقاضا بازار سود کند و با سنگین شدن عرضه در بازار شاخص روند کاهشی به خود گیرد. اما از آنجا که بورس لقب دماسنج اقتصاد را یدک می‌کشد دولتمردان و مسوولان بورس نسبت به روندهای بازار حساس هستند و این حساسیت مختص بورس ایران نیست و آیین‌نامه‌های اکثر بورس‌های دنیا به گونه‌ای نگارش شده که در مواقع خاص مسوولان بورس حتی می‌توانند این بازار را برای مدت کوتاهی تعطیل و از انجام معاملات جلوگیری کنند. کنترل و نظارت به تنهایی برای بازار خوب است، اما مساله اینجا است که نظارت و کنترل باید تا چه حد باشد؟ در حال حاضر بورس تهران با محدودیت‌هایی نظیر حجم مبنا، دامنه نوسان و در برخی موارد توقف طولانی‌مدت نماد روبه‌رو است و زمانی که سهمی در روند صعودی یا نزولی قرار می‌گیرد، این محدودیت‌ها باعث می‌شود که پویایی و تحرک سهم از بین برود. در این بین عموما سهم‌هایی که خبری نسبت به آنها در بازار منتشر می‌شود با صف‌های معاملاتی روبه‌رو می‌شوند و از آنجا که صف‌نشینی به عادت سهامداران تبدیل شده هر صفی، حال می‌خواهد صف خرید باشد یا فروش، آلارمی را برای دنباله‌روی بازار از این صف صادر می‌کند، درحالی‌که اگر این محدودیت‌ها کمتر بود، سهامداران به جای پیروی از صف‌های معاملاتی برای ۴ درصد مثبت یا منفی به دنبال تحلیل در بازار می‌رفتند.

در شرایط امروز بازار با وضعیت فرسایشی مواجه شده، شاید اگر این محدودیت در بازار کمتر بود راهی که سهامداران خرد و کلان بازار در یک سال گذشته رفتند در عرض چند ماه کمتر طی می‌شد و امروز شاهد این کسالت رفتاری در بین سهامداران بازار نبودیم در حالی که مسوولان بورس باید طی این سال‌ها به کمتر کردن محدودیت‌ها و انجام صحیح برخی دستورات اهتمام می‌کردند، با شوک بزرگی که سال گذشته به بازار تحمیل شد محدودیت جدیدی را نیز به بازار تحمیل کردند تا سهامداران عمده بازار نیز مانند سهامداران خرد بدانند در بازار ثبات قوانین وجود ندارد و ممکن است به هر دلیلی یا سلیقه‌ای دستورالعملی به بازار تحمیل شود که محدودیت‌های معاملاتی در بازار بیشتر و در نهایت ریزش شاخص کنترل شود.

به نظر می‌رسد مسوولان بورس باید تدابیری بیندیشند تا این محدودیت‌ها در بازار کمتر شود یا دست‌کم برای موارد خاص دستورالعمل‌هایی تصویب کنند که براساس آن از ایجاد صف‌های طویل برای روزهای متمادی جلوگیری شود و سهامداران خود دیگر تمایلی برای قرار گرفتن در صف نداشته باشند.

کنترل بازار باید تعریف‌شده باشد

بحث بر سر هدف محدودیت‌های معاملاتی و کم کردن کنترل روی معاملات همیشه بوده اما هیچ وقت راه حلی برای آن پیدا نشده است.

نصرالله برزنی از کارشناسان بازار سرمایه، با ذکر مطلب فوق گفت: «اینکه محدودیت رشد داریم یا دامنه نوسان را از معاملات حذف کنیم بازار روال طبیعی‌تری به خود می‌گیرد نظریه‌ای است که جای بحث دارد؛ شاید شرایط را کمی بهتر کند اما از آنجا که نبود کنترل در بازار می‌تواند آثار جبران‌ناپذیر دیگری به بازار تحمیل کند نمی‌توانیم بگوییم باید همه محدودیت‌ها برداشته شوند.

وی در ادامه افزود: این شیوه معاملاتی که در حال حاضر در ایران اجرا می‌شود از روی آیین‌نامه و روش‌های معاملاتی استخراج شده که سالیان سال است در دیگر کشورها در حال اجرا است. البته صرف مقررات زدایی در بورس جوابگو نیست بلکه باعث نگرانی سقوط مضاعف می‌شود. نظارت جزو ذات بازار است اما شدت و ضعف آن را باید تغییر داد.

وی سپس اذعان کرد که مقام ناظر بازار سه وظیفه مهم دارد؛ اول کشف قیمت در بازار را باید به درستی انجام دهد و پروسه عرضه و تقاضا آزادانه انجام شود. دوم شفافیت در بازار به وجود بیاورد و بازار را به سمتی سوق دهد که شفافیت اطلاعاتی در آن باشد و سومین اصلی که هر بورس باید تلاش کند تا به آن برسد، عادلانه کردن معاملات است به این معنا که اطلاعات نهانی و شایعات در بازار کمتر شود تا دستکاری قیمت از این طریق صورت نگیرد.

برزنی در ادامه روند رشد بازار در سال گذشته را طبیعی دانست و گفت: در سال ۹۰ شاخص کل ۲۷ هزار واحد بود که تا دی ماه ۹۲ به ۸۹ هزار و ۵۰۰ واحد رسید و طی همین مدت دلار نیز از زیر ۲ هزار تومان به ۳۵۰۰ تومان رسید. پس نمی‌توانیم بگوییم رشد شاخص حباب بوده است. رشد شاخص به دنبال رشد دلار اتفاق افتاد و هنوز هم بدون احتساب رشد دلار شاخص زیر ۲۶ هزار واحد است و نباید به‌طور مطلق بگوییم رشد بازار حباب بود.

عضو سابق هیات مدیره شرکت بورس سپس به میزان کنترل در بازار اشاره کرد و ادامه داد: کنترل در بازار از ملزومات آن است اما باید میزان این کنترل مشخص باشد.

الزام بازنگری در برخی محدودیت‌ها

فلسفه وجود محدودیت‌ها از طریق ارکان نظارتی بازار بیشتر برای حفظ و صیانت از سرمایه‌گذار و روند فرصت بازار است.

عظیم ثابت، مدیر عملیات بازارگردانی تامین سرمایه آرمان، در ادامه مطلب فوق، اظهار کرد: به دلیل اینکه بورس ایران بازاری نوپا است و اقتصاد نیز دولتی است و در یک اقتصاد دولتی، بازار نیز به تبعیت از آن طبق مکانیزم‌های دولت عمل می‌کند وجود چنین محدودیتی برای حمایت از سرمایه سهامداران طبیعی است کما اینکه در سیستم‌های پولی و مالی بزرگ دنیا نیز این‌چنین ابزارهای کنترلی وجود دارد تا سهامداران و سرمایه‌گذاران با اطمینان در بازارها فعالیت کنند.

وی سپس ادامه داد: اما آن چیزی که کمبود آن احساس می‌شود بازنگری در قوانین و به روز کردن دستورالعمل‌ها است. برای نمونه قانون بازار سرمایه که از سال ۸۵ در حال اجرا است نیاز به اصلاحات دارد که شورای قانون‌گذاری بهتر است نسبت به آنها بازنگری کند. باید بازار را به سمتی هدایت کنیم که عرضه و تقاضا تعیین‌کننده باشد و براساس کار کارشناسی که صورت می‌گیرد از آسیب زدن به بازار جلوگیری کنیم.

ثابت با اشاره به صف‌های معاملاتی در بازار گفت: نمادهای پربیننده بازار که در سایت بورس منعکس می‌شود همگی دارای صف هستند؛ حال صف فروش یا خرید. این نگاه صف محوری که سرمایه‌گذاران با آن روبه‌رو هستند به ضرر بازار است. باید بازار را به سمتی هدایت کنیم که حجم و تعداد صف‌های معاملاتی در بازار کمتر شود. در این بین دستورالعمل گره معامله می‌توانست به کمک بازار بیاید اما به دلیل سلیقه‌ای اعمال شدن آن، این دستورالعمل از کارآیی لازم برخوردار نیست.

ثابت همچنین تصریح کرد که دغدغه مسوولان در وهله اول حفظ سرمایه سرمایه‌گذاران نوپا است؛ اما سازمان باید برای این مشکل راهکار دیگری بیندیشد؛ اینکه به دلیل وجود سرمایه‌گذاران نوپا در کل بازار و سرمایه‌گذاران خبره و حقوقی‌ها نیز با محدودیت مواجه شوند، منطقی نیست باید سازمان سرمایه‌گذاران تازه وارد را به سمت صندوق‌ها یا استفاده از سبدگردان سوق دهد تا آنها بعد از کسب تجربه بتوانند خود تصمیم به معامله بگیرند. باید مسوولان سازمان مکانیزم‌هایی را تعریف کنند که دامنه نوسان عرضه و تقاضا در صف‌های معاملاتی بیشتر شود و کم‌کم صف‌های معاملاتی کوتاه و کوتاه‌تر ‌شوند.