حسین مهربانی* اگر حسابرس به این نتیجه برسد که اطلاع‌رسانی درباره موضوعی به جز موارد ارائه یا افشا شده در صورت‌های مالی، برای درک استفاده‌کنندگان از حسابرسی، مسوولیت‌های حسابرس یا گزارش حسابرس سودمند باشد و منع قانونی و مقرراتی هم وجود نداشته باشد،
حسابرس باید بند توضیحی لازم را بلافاصله بعد از بند تاکید بر مطلب خاص تحت عنوان «سایر بندهای توضیحی» در گزارش خود درج کند، یا در صورتی که محتوای این بند به بخش «سایر مسوولیت‌های گزارشگری» مربوط باشد، باید در محل مناسبی در گزارش خود درج شود. سایر بندهای توضیحی نباید شامل اطلاعاتی باشد که باید توسط مدیریت ارائه یا افشا شود. محل درج «سایر بندهای توضیحی» بستگی به ماهیت اطلاعاتی آن می‌تواند مختلف باشد. هر گاه «سایر بندهای توضیحی» شامل اطلاعاتی برای جلب توجه استفاده‌کنندگان به موضوعی مربوط به درک آنها از حسابرسی صورت‌های مالی باشد، این بند بلافاصله بعد از بند تاکید بر مطلب خاص درج می‌شود. چنانچه «سایر بندهای توضیحی» شامل اطلاعاتی برای جلب توجه استفاده‌کنندگان به موضوعی مربوط به «سایر مسوولیت‌های گزارشگری» باشد، این بند ممکن است با یک عنوان فرعی در بخش «گزارش در مورد سایر الزامات قانونی و مقرراتی» درج شود و زمانی که به همه مسوولیت‌های حسابرس یا درک استفاده‌کنندگان از گزارش حسابرس مربوط می‌شود، این بند ممکن است در بخش جداگانه‌ای پس از بخش‌های «گزارش نسبت به صورت‌های مالی» و «گزارش در مورد سایر الزامات قانونی و مقرراتی» درج شود. بنابراین سایر بندهای توضیحی به تناسب ماهیت می‌تواند در قسمت‌های مختلف گزارش بعد از گزارش نسبت به صورت‌های مالی قرار گیرد، مثلا بند رعایت یا عدم رعایت ماده ۳۳ قانون مبارزه با پولشویی و عدم رعایت الزامات بورس اوراق بهادار که در ارتباط با سایر مسوولیت‌های حسابرس است، معمولا در انتهای گزارش درج می‌شود. نمونه هایی از سایر بندهای توضیحی که بعد از گزارش نسبت به صورت‌های مالی درج می‌شود، به شرح زیر است:
۱- در مواردی که صورت‌های مالی دوره گذشته توسط حسابرس دیگری حسابرسی شده باشد، حسابرس جانشین باید در گزارش خود، پس از بند اظهارنظر، تصریح کند که صورت‌های مالی دوره گذشته، توسط حسابرس دیگری حسابرسی شده است.
۲- در مواردی که صورت‌های مالی دوره گذشته حسابرسی نشده است، حسابرس باید در گزارش خود، تصریح کند که اطلاعات مقایسه‌ای، حسابرسی نشده است.
۳- اگر اصلاح سایر اطلاعات، ضروری باشد و واحد مورد رسیدگی از انجام آن خودداری ورزد، حسابرس باید ضرورت توصیف چنین مغایرت‌های با اهمیتی را در گزارش خود بیان کند.
۴- اگر همراه صورت‌های مالی حسابرسی شده اطلاعات دیگری ارائه شود که ارائه آن به موجب استانداردهای حسابداری، الزامی نیست، در صورت متمایز نبودن این اطلاعات از صورت‌های مالی حسابرسی شده، حسابرس باید در گزارش خود تصریح کند که اطلاعات یاد شده، حسابرسی نشده است.
۵- یک واحد تجاری ممکن است علاوه بر تهیه صورت‌های مالی طبق استانداردهای حسابداری ایران، مجموعه دیگری از صورت‌های مالی را طبق استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی تهیه کند و از حسابرس بخواهد نسبت به هر دو مجموعه از صورت‌های مالی اظهارنظر کند. در این شرایط، حسابرس ممکن است با درج موضوع در «سایر بندهای توضیحی»، به این واقعیت اشاره کند که مجموعه دیگری از صورت‌های مالی توسط همان واحد تجاری طبق استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی نیز تهیه شده و حسابرس، گزارش جداگانه‌ای نسبت به آن صورت‌های مالی منتشر کرده است.
۶- صورت‌های مالی تهیه شده برای تامین یک هدف خاص ممکن است طبق الزامات یک مجموعه استانداردهای حسابداری با مقاصد عمومی تهیه شده باشد، به این خاطر که استفاده‌کنندگان مورد نظر به این نتیجه رسیده‌اند که چنین صورت‌های مالی با مقاصد عمومی، نیازهای اطلاعاتی آنها را برآورده می‌کند. در چنین شرایطی، از آنجا که گزارش حسابرس برای استفاده‌کنندگان خاصی تهیه شده است، حسابرس ممکن است درج موضوع را در «سایر بندهای توضیحی» ضروری بداند و در آن به این واقعیت اشاره کند که گزارش حسابرس تنها برای استفاده‌کنندگان خاص تهیه شده و حسابرس در قبال انتشار و استفاده از آن توسط اشخاص دیگر مسوولیتی ندارد.
۷- در شرایط نادرکه حتی با وجود فراگیر بودن آثار احتمالی محدودیت تحمیل شده توسط مدیریت در کسب شواهد حسابرسی کافی و مناسب، حسابرس قادر به کناره‌گیری از کار نباشد، ممکن است افزودن سایر بندهای توضیحی به گزارش حسابرس برای تشریح دلایل نبود امکان کناره‌گیری از کار، ضرورت داشته باشد.
۸- ارائه صورت‌های مالی تلفیقی گروه بعد از صورت‌های مالی واحد تجاری اصلی جداگانه.
۹ - در مواردی که صورت‌های مالی تجدید نظر شده است، حسابرس در گزارش‌ جدید خود باید از طریق‌ درج سایر بندهای توضیحی، به‌ یادداشت‌ همراه‌ صورت‌های‌ مالی‌ که‌ در آن‌، علت‌ تجدیدنظر در صورت‌های‌ مالی‌ قبلی‌ و گزارش‌ اولیه‌ صادرشده‌ توسط‌ حسابرس‌ به‌ تفصیل‌ تشریح‌ شده‌ است‌، اشاره‌ کند.
*حسابدار رسمی