علیرضا کدیور

شرکت بورس اوراق بهادار تهران هفته قبل به منظور حذف محاسبات مضاعف، شرکت‌های سرمایه‌گذاری و هلدینگ‌ها را در محاسبه شاخص‌های بورس حذف کرد. اقدامی که به نظر می‌رسد در وهله نخست به منظور جلوگیری از سقوط شاخص کل بورس تهران به زیر سطح ۹هزار واحد انجام شد. هرچند مدیران سازمان و شرکت بورس به کرات حساسیت خود را نسبت به افت شاخص کل بورس تکذیب کرده‌اند، اما به نظر می‌رسد حذف تاثیر شرکت سرمایه‌گذاری و هلدینگ‌ها در روزی که بازگشایی نماد سرمایه‌گذاری بانک ملی به تنهایی می‌توانست شاخص کل بورس را به کمتر از ۹هزار واحد بکشاند، نشان‌دهنده حساسیت و دغدغه مدیران بورس نسبت به افت شاخص کل است. البته مدیرعامل شرکت بورس و اوراق بهادار تهران، اصلاحات محاسبه شاخص‌های بورس را در سه مرحله و شامل حذف محاسبات مضاعف، اعمال ضریب شناور آزاد و حذف شرکت‌هایی که نماد آنها بیش از سه ماه متوقف است، عنوان کرده که تغییرات اعمال شده در معاملات هفته گذشته و در راستای اجرای نخستین بند از این اصلاحات بوده است. باید توجه داشت که اعمال تغییرات مزبور به معنای حذف یکباره ۱۵درصد ارزش بورس تهران در محاسبه شاخص‌ها است. حالا دیگر شرکت‌های سرمایه‌گذاری که طی نزدیک به دو دهه، شاخص‌های بورس را به سطح فعلی رسانده‌اند، به یکباره و با عنوان حذف معاملات مضاعف و بدون حذف تاثیر آنها در گذشته، از محاسبه شاخص‌های بورس کنار گذاشته می‌شوند. در رابطه با این تصمیم شرکت بورس توجه به چند نکته ضروری است:

۱ - شاخص‌های بورس در هر کشور، یکی از ابزار تصمیم‌گیری برای ورود و خروج سرمایه‌گذاران است و افراد بر مبنای نوسان شاخص‌ها، آینده بورس را به صورت بنیادی و تکنیکال تخمین می‌زنند. در نتیجه دستکاری در نحوه محاسبه شاخص‌ها و تغییر اصول بنیادی محاسبه آنها می‌تواند به مثابه تابلوی راهنمایی نادرست، سرمایه‌گذاران را به مسیر اشتباه هدایت کند.

۲ - هر چند مسوولان بورس از تلاش بی‌وقفه برای حضور ایران در بازارهای جهانی و انطباق بازار سرمایه ایران با معیارهای بین‌المللی سخن می‌گویند، اما در رابطه با مورد اخیر، عدم پیشرفتگی بورس تهران به مدد مسوولان آمده است، چرا که در کشورهایی که دارای بورس مترقی هستند، عملکرد صندوق‌های مشاع، شرکت‌های سرمایه‌گذاری و صندوق‌های بازنشستگی در زمینه سرمایه‌گذاری با شاخص‌های بورس همان کشورها سنجیده می‌شود و تغییر در محاسبه این شاخص‌ها به معنای مخدوش کردن خط‌کش اندازه‌گیری عملکرد این نهادها است.

۳ - با وجود اینکه شرکت بورس دلیل اتخاذ چنین تصمیمی را حذف محاسبات مضاعف عنوان کرده است، اما توجه به این نکته ضروری است که اکثر شرکت‌های سرمایه‌گذاری حاضر در بورس و به‌خصوص هلدینگ‌ها، بخش قابل توجهی از سبد دارایی خود را به دارایی‌های غیر بورسی از جمله سهام شرکت‌های خارج از بورس، اوراق مشارکت، املاک و مستغلات و... تخصیص داده‌اند و حذف تاثیر این شرکت‌ها به طور کامل از شاخص‌های بورس تصمیمی عجولانه است. از طرف دیگر ارزش دارایی‌های بورسی این شرکت‌ها نیز به صورت موزون و با ضرایبی خاص در قیمت سهام شرکت‌های سرمایه‌گذاری متبلور شده است.

۴ - هر چند سازمان و شرکت بورس مسوولیت نظارتی و اجرایی را در بورس تهران برعهده دارند، اما به نظر می‌رسد دستکاری شاخص‌ها و دخالت‌ در قیمت‌گذاری سهام شرکت‌ها می‌تواند اعتماد عمومی را نسبت به بورس تضعیف کند.

در نهایت اینکه شرکت بورس می‌توانست به منظور نیل به هدف خود و جلوگیری از محاسبات مضاعف، شاخص جدیدی تعریف کند که کلیه ملاحظات اشاره شده در آن رعایت شود و شاخص کل بورس را که طی سال‌های گذشته به عنوان مبنایی برای تحلیل سرمایه‌گذاران مورد استفاده قرار می‌گرفت، فارغ از هرگونه شائبه، بدون تغییر باقی می‌گذاشت. با وجود اینکه شرکت بورس تلاش کرد طی روزهای گذشته شاخص بازده نقدی و قیمت را جایگزین شاخص کل کند، اما اقدام اخیر تاکید دوباره‌ای بر حساسیت مسوولان بورس بر شاخص کل بود. شاخصی که با توجه به حضور ایران در فدراسیون جهانی بورس‌ها، در حال حاضر به‌طور کامل مخدوش شده است.

همچنین در شرایطی که بورس تهران در آستانه بازگشایی نماد شرکت‌های بزرگ خودرویی است، تصور می‌شود شرکت بورس با سه راهکار مواجه است، که شیوه نخست بازگشایی نماد این شرکت‌ها با حضور بازارگردان در روز اول و با محدودیت فروش از هر کد معاملاتی است (شیوه‌ای که در بازگشایی نماد گروه بهمن در روز چهارشنبه اتخاذ شد) که این روش می‌تواند مانع از ریزش واقعی شاخص‌های بورس شود. شیوه دوم نیز عدم دخالت در بازگشایی نماد این شرکت‌ها است که در عمل به معنای سقوط شاخص کل به سطح کمتر از ۹هزار واحد و بی‌نتیجه بودن حذف سرمایه‌گذاری از محاسبه شاخص‌های بورس است.

البته راه سوم که تا حدودی منشعب از روش دوم است، تاخیر در بازگشایی نماد شرکت‌های خودرویی تا زمان رشد شاخص کل به میزان دلخواه است، چرا که با توجه به حذف شرکت‌های سرمایه‌گذاری، تاثیر نماد دو شرکت ملی صنایع مس و فولاد مبارکه به میزان قابل توجهی افزایش پیدا کرده است و رشد قیمت سهام این دو شرکت در چند روز آینده می‌تواند شاخص کل را به سطحی برساند که بازگشایی نماد شرکت‌های خودرویی نیز نتواند شاخص کل را به زیر ۹هزار واحد بکشاند و این موضوع نیز می‌تواند موید حساسیت مدیران بورس نسبت به عدد شاخص باشد.

کاهش ۸میلیارد دلاری ارزش بازار

موج - مدیرعامل شرکت بورس گفت: با حذف اثر شرکت‌های سرمایه‌گذاری و هلدینگ‌ها در پی اصلاح شاخص، ارزش بازار سرمایه هشت‌میلیارد تومان کاهش یافت.

«علی رحمانی» درخصوص تغییرات موجود در شاخص به عضویت ایران در فدراسیون بین‌المللی بورس‌ها اشاره کرد و اظهار داشت: این فدراسیون با ایراد از روش گزارش ارزش بازار سرمایه ما، بر عدم اثر دادن شرکت‌های سرمایه‌گذاری در شاخص تاکید داشت. وی ادامه داد: با توجه به تاکید WFE بر اصلاح ارزش بازار سرمایه کشور، بحث اصلاح شاخص از سه ماه پیش مطرح شد. وی با اشاره به تفاوت اثر هلدینگ‌ها در محاسبه شاخص در دیگر کشورها، گفت: در برخی از کشورها مانند ژاپن هلدینگ‌ها را در شاخص لحاظ نمی‌کنند و در برخی دیگر از کشورها هلدینگ‌ها نگه داشته می‌شوند، اما اثر شرکت‌های تابع در شاخص حذف می‌شود.

دکتر رحمانی با بیان اینکه تا قبل از سال ۱۳۸۱ نیز اثر شرکت‌های سرمایه‌گذاری و هلدینگ‌ها در شاخص بازار سرمایه کشور لحاظ نمی‌شد، یادآورشد: در دوره‌ای برای نشان دادن رشد ارزش بازار، شرکت‌های سرمایه‌گذاری در شاخص اثر دارند. به گفته وی، می‌توان با تشکیل هلدینگ‌های مختلف مانند هلدینگ‌های سیمانی و .. ارزش بازار سرمایه را‌میلیاردها تومان افزایش داد.وی با تاکید بر اینکه اثر شرکت‌های سرمایه‌گذاری و هلدینگ‌ها نباید درشاخص لحاظ شوند، ادامه داد: درواقع ما با تغییر طبقه‌بندی شرکت‌های سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه، شاخص را اصلاح کردیم.مدیرعامل شرکت بورس ادامه داد: اما با حذف اثر شرکت‌های سرمایه‌گذاری و هلدینگ‌ها درشاخص، ارزش بازار سرمایه با کاهش هشت‌میلیارد تومانی به رقم ۳۱‌میلیارد تومان تنزل یافت.وی تصریح کرد: اگر چه این اقدام از لحاظ ارزیابی مدیریتی به ضرر ما است، اما واقعیت‌های بازار را به صورت دقیق نشان می‌دهد، چرا که درحال حاضر شرکت‌های بخش واقعی اقتصاد در شاخص نشان داده می‌شوند.