مدیرعامل بورس تهران خبر داد
تدوین نرم‌افزار جامع نظارتی بازار سرمایه
گروه بورس – علیرضا باغانی: در حالی که با خروج چهار شخصیت حقوقی از هیات‌مدیره شرکت بورس در مجمع چهارشنبه گذشته، بالاترین نهاد اجرایی بازار سرمایه در آستانه تحولات گسترده‌ای قرار گرفته است، با حسن قالیباف اصل مدیرعامل بورس اوراق بهادار تهران به گفتوگو پرداختیم.
عکس: نگار متین‌نیا
گروه بورس - علیرضا باغانی: در حالی که با خروج چهار شخصیت حقوقی از هیات‌مدیره شرکت بورس در مجمع چهارشنبه گذشته، بالاترین نهاد اجرایی بازار سرمایه در آستانه تحولات گسترده‌ای قرار گرفته است، با حسن قالیباف اصل مدیرعامل بورس اوراق بهادار تهران به گفتوگو پرداختیم. مدیرعامل نهاد اجرایی بازار سرمایه در این گفتوگو از تمایلش به بازگشت به دانشگاه و معلمی سخن می‌گوید و در عین حال فعالیت در بورس تهران را سخت، ولی جذاب توصیف می‌کند.
سخنگوی بورس همچنین در این گفتوگو ضمن تشریح ۷ استراتژی هیات‌مدیره بورس، اجرای این برنامه‌ها را در راستای رونق و گسترش بازار سرمایه بسیار مهم قلمداد کرده و از عملکرد دو ساله خود در شرکت بورس دفاع می‌کند. همچنین وی سیستم نظارتی فعلی در بورس را به چالش کشیده و ضمن تایید نشت اطلاعات در بورس تهران از نوشتن نرم‌افزار جامع نظارتی بورس توسط بخش IT نهاد اجرایی بازار سخن می‌گوید.
گفتوگو با حسن قالیباف اصل مدیرعامل شرکت بورس اوراق بهادار تهران را در ادامه بخوانید.
***
در حال حاضر دو سال از حضور شما در مدیریت شرکت بورس اوراق بهادار می‌گذرد. از نظر شما بورس تهران هم‌اکنون با دو سال گذشته چه تفاوت‌هایی دارد؟
زمانی که من در سال ۸۷ به شرکت بورس آمدم، هیات‌مدیره جدید استراتژی‌هایی را تدوین و مشخص کرد که هم‌اکنون بخش عمده‌ای از این برنامه‌ها و استراتژی‌ها محقق شده است.
یکی از این استراتژی‌های مهم، ارتقای سهم بازار سرمایه در تامین مالی از طریق معرفی ابزارها و سازوکارهای جدید مالی بود که خوشبختانه با راه‌اندازی قرارداد آتی سهام تا حدی محقق شد. از سویی دیگر ابزارهایی همچون اختیار معامله سهام، قرارداد آتی ارز، صندوق‌های قابل‌معامله در بورس، خرید اعتباری و شاخص‌های جدید در برنامه راه‌اندازی قرار دارد.
مهم‌ترین پروژه اجراشده در این استراتژی چه بود؟
یکی از مهم‌ترین پروژه‌های در دست پیگیری در حوزه ابزارهای جدید مالی، ایجاد بازار آتی با تاکید بر قراردادهای آتی سهام بود که مطالعات آن از سال ۱۳۸۷ آغاز شد و عملیات اجرایی آن در مردادماه ۱۳۸۹ به بار نشست. به عبارت دیگر با معرفی این ابزار، بازار ابزار مشتقه در بورس تهران پس از نزدیک به ۴۳ سال از فعالیت بورس راه‌اندازی شد.
برای راه‌اندازی این بازار اقدامات متعددی صورت گرفته است که مطالعه امکان‌سنجی راه‌اندازی بازار ابزار مشتقه، بررسی تجربه کشورهای مختلف در زمینه انجام معامله و روش تسویه و پایاپای، طراحی محصول، تدوین دستورالعمل‌های مرتبط با بازار قرارداد آتی، اخذ مجوز از شورای‌عالی بورس، سازمان بورس و اوراق بهادار و کمیته فقهی، فرهنگ‌سازی و آموزش عمومی و تخصصی به سرمایه‌گذاران، کارگزاران، مدیران صندوق‌ها و شرکت‌های سرمایه‌گذاری (بیش از ۷۰۰۰ ساعت) انتشار کتاب، جزوه آموزشی و بروشور راهنمای سرمایه‌گذاری در بازار ابزار مشتقه و طراحی و بومی‌سازی نرم‌افزار معاملاتی از مهم‌ترین آنها بوده است. با این حال، هنوز هم یکی از خلأ‌ها در این زمینه آموزش است که باید افزایش یابد.
به «اختیار معامله» سهام اشاره کردید، این ابزار در چه مرحله‌ای قرار دارد؟
بهره‌گیری از قرارداد اختیار معامله در بورس اوراق بهادار تهران هم یکی دیگر از پروژه‌های در دست پیگیری در حوزه بازار ابزار مشتقه است که بخش عمده مطالعات مقدماتی آن در شش ماه اول سال‌جاری به پایان رسیده و مقررات مربوط به معاملات آن هم تدوین و برای سازمان بورس و اوراق بهادار ارسال شده است. پیش‌بینی می‌شود با توجه به اخذ مجوزهای لازم از شورای‌عالی بورس، سازمان بورس و اوراق بهادار و کمیته فقهی، تا پایان سال‌جاری این قراردادها هم به مجموعه ابزارهای بازار مشتقه اضافه شوند.
همچنین قرارداد آتی ارز هم یکی دیگر از این ابزارها است که سازمان گزارش ما را تایید کرده، اما بانک مرکزی هم در این زمینه باید نظر بدهد.
در همین ارتباط، گزارش امکان‌سنجی به کارگیری این ابزار تهیه و برای سازمان بورس و اوراق بهادار، ارسال شده است و پس از اخذ موافقت اصولی سازمان، پیگیری‌های بعدی از طریق بانک مرکزی در حال انجام است.
به صندوق‌های قابل‌معامله در بورس اشاره کردید، لطفا بیشتر توضیح بدهید.
یکی از انواع نوبنیان صندوق‌های سرمایه‌گذاری که در دهه اخیر با استقبال چشمگیری در بازار اوراق بهادار مواجه شده است، صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل‌معامله در بورس (ETFs) هستند. رشد قابل‌توجه این صندوق‌ها در سال‌های اخیر، بیانگر موفقیت غیرقابل‌انکار آنها در بازارهای مالی جهان است.
صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل‌معامله در بورس، امکان پیروی از یک دارایی پایه مانند طلا یا روند بازدهی یک شاخص معین یا بخشی از آن را برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کنند و مهم‌ترین ویژگی آنها دادوستدپذیری سهام یا واحدهای سرمایه‌گذاری آنها در بورس است. بورس اوراق بهادار تهران بهره‌گیری از این ابزار مالی جذاب را از سال ۱۳۸۷ در دستور کار داشته است و سازوکار پیشنهادی خود برای راه‌اندازی صندوق‌های مبتنی بر سهام و طلا را در سال ۱۳۸۸ برای سازمان بورس و اوراق بهادار ارسال کرده است که امید می‌رود در سال‌جاری با معرفی شاخص ۳۰ شرکت بزرگ و افزایش نقدشوندگی بازار، شاهد به‌کارگیری این ابزار کارآمد در بازار سرمایه کشور باشیم.
این صندوق‌های قابل‌معامله که معمولا روی شاخص منتشر می‌شود، مشکل شرعی ندارد؟
خیر مشکلی ندارد. این ابزار با ۳۰ شرکت بزرگ از اول ماه گذشته روی شاخص در حال محاسبه است.
اما در این راستا ما قرارداد آتی روی شاخص را به سازمان بورس پیشنهاد کرده‌ایم که مشکل آن همان شاخص و نحوه محاسبه آن بود.
در حال حاضر البته ۳۰ شرکت بزرگی که نقدشونده هستند در شاخص ۳۰ شرکت بزرگ حضور دارند که قابل‌تغییر هم هستند.
معرفی شاخص‌های جدید چطور؟
به دنبال توسعه بازار و نیاز سرمایه‌گذاران و تحلیلگران به اطلاعات کامل‌تر و دقیق‌تر از روند بازار، مطالعات گسترده‌ای در سال‌های اخیر برای اصلاح شاخص‌های گذشته و معرفی شاخص‌های جدید انجام شد که نتیجه آن معرفی ۴ شاخص جدید در دو گروه شاخص ۳۰ شرکت بزرگ به صورت شاخص بازده کل و شاخص قیمت (۳۰ TEDFIX و ۳۰ TEFIX) و شاخص کل شناور آزاد به صورت بازده کل و شاخص قیمت (TEDFIX و TEFIX) توسط بورس اوراق بهادار تهران بود که در مردادماه ۸۸ به تصویب شورای‌عالی بورس اوراق بهادار رسید. از این دو گروه شاخص، شاخص کل مبتنی‌بر سهام شناور آزاد از ابتدای سال ۸۸ و شاخص ۳۰ شرکت بزرگ هم از سال ۱۳۸۹ محاسبه و منتشر شدند.
همچنین بورس اوراق بهادار تهران در پی همکاری با نهادهای بین‌المللی طراحی شاخص است تا بتواند شاخص‌های با مقیاس بین‌المللی را طراحی و منتشر کند که امید است براساس مذاکرات صورت‌گرفته با شرکت STOXX، تا پایان سال ۱۳۸۹ شاهد به نتیجه رسیدن این پروژه باشیم. بدیهی است این شاخص‌ها علاوه‌بر کمک به تحلیلگران برای پیگیری روند بازار، خود می‌تواند پایه ابزارهای جدید مبتنی‌بر شاخص از جمله صندوق‌های قابل‌معامله در بورس یا ابزارهای مشتقه بر پایه شاخص باشند.
و استراتژی دیگر؟
استراتژی‌های دیگر هیات‌مدیره تعمیق و گسترش بازار با بهره‌گیری از فناوری و فرآیندهای به روز و کارآمد بود؛ چراکه افزایش نقدشوندگی یکی از دغدغه‌های دائمی مدیران بازارهای اوراق بهادار است، زیرا نقدشوندگی با کاهش هزینه های معاملاتی و فراهم آوردن امکان استفاده از استراتژی‌های متنوع معاملاتی همراه است که باعث می‌شود معاملات اوراق بهادار به روش مقرون‌به‌صرفه‌تری انجام شود و از این رو سرمایه‌گذاران و ناشران بیشتری در بازار حاضر خواهند شد که این امر به نوبه خود، رشد و توسعه بازار را به دنبال خواهد داشت.
بورس تهران نیز با توجه به تاثیر قابل‌توجه قواعد معاملاتی بر نقدشوندگی، ارزیابی و تجدیدنظر در ضوابط و مقررات مربوط به این حوزه را از سال ۱۳۸۷ در دستور کار خود قرار داد و با بررسی و مطالعه تجربه بازارهای مختلف و ارزیابی و تحلیل وضعیت موجود، استراتژی افزایش نقدشوندگی را تهیه و برای سازمان ارسال کرد که بخش قابل‌توجهی از آن در این دوره دو ساله، به مرحله اجرا درآمده است که از آن جمله می‌توان به افزایش دو مرحله‌ای دامنه نوسان روزانه از ۳ به ۴ درصد، کاهش مدت‌زمان توقف نمادها، کاهش حجم مبنای شرکت‌های بزرگ، افزایش سقف سفارش‌ها از ۱۰ هزار به ۳۰ هزار برای شرکت‌های کوچک و از ۵۰ هزار به ۱۰۰ هزار برای شرکت‌های بزرگ و معرفی سازوکار حراج تک‌قیمتی برای بازگشایی نماد اشاره کرد.
یکی دیگر از محورهای رشد و توسعه بازار، گسترش و تسهیل دسترسی به بازار است که از طریق رشد تعداد و تنوع فعالان بازار، به افزایش نقدشوندگی بازار منجر می‌شود.
همچنین در همین زمینه برای تسهیل دسترسی کارگزاران به سامانه معاملات و تشویق آنان به گسترش فیزیکی فعالیت و همچنین نظام‌مند کردن اعطای مجوز به شعب و دفاتر کارگزاران، دستورالعمل قبلی مورد بازنگری قرار گرفت و تلاش شد با کوتاه‌‌تر کردن مراحل رسیدگی و اعطای مجوز برای ایستگاه معاملاتی جدید، بازنگری شرایط فیزیکی دفاتر و تالارهای معاملات و اعطای امتیازات تشویقی به شرکت‌های کارگزاری، زمینه توسعه هرچه بیشتر شبکه کارگزاری فراهم آید. این دستورالعمل همچنین واگذاری مجوز نمایندگی به کارگزاران در خارج از کشور را هم مدون کرده است. علاوه‌بر این، واگذاری رایگان ایستگاه معاملاتی به شرکت‌های کارگزاری دارای صندوق‌های سرمایه‌گذاری و شرکت‌های کارگزاری دارای قرارداد بازارگردانی از جمله اقداماتی بوده که در این ارتباط، پیگیری شده است.
بر این اساس، تعداد ایستگاه‌های معاملاتی کارگزاران از ۴۴۰ ایستگاه به ۵۷۲ ایستگاه افزایش پیدا کرد.
افزون‌بر این به طور کلی روش‌های مختلف دسترسی مستقیم به بازار با ایجاد امکان انتقال مستقیم سفارش‌ها به بازار به طور لحظه‌ای، کنترل کاربران بر تصمیم‌های معاملاتی‌شان را افزایش می‌دهد و باعث کاهش دوره تاخیر اجرای سفارش می‌شود که این موضوع هم مورد توجه ما قرار گرفت. این امر همچنین موجب بهبود فضای رقابتی می‌شود و با فراهم آوردن امکان به‌کارگیری استراتژی‌های پیچیده سرمایه‌گذاری و پوشش ریسک، منافع بسیاری را عاید مشارکت‌کنندگان بازار می‌کند.
دسترسی مستقیم به بازار علاوه‌بر امتیازات بر شمرده، با ریسک‌هایی هم همراه است که از آن جمله می‌توان به ریسک اعتباری، ریسک ظرفیت سامانه و ریسک عدم‌آشنایی با مقررات بازار اشاره کرد. به همین منظور بورس تهران با بررسی تجربه سایر کشورها، گزارشی در مورد شناخت ریسک و الزامات دسترسی مستقیم به بازار تهیه کرد که حاوی توصیه‌های مهمی برای مدیران و فعالان بازار سرمایه است. علاوه‌بر این، مشارکت در کارگروه تدوین مقررات موردنیاز معاملات اینترنتی، از دیگر اقدامات در دست انجام در این حوزه بوده است. همچنین ایجاد تالارهای منطقه‌ای در شهرهای بزرگ و گسترش فیزیکی بازار، از راهکارهایی بود که از ابتدای دهه ۸۰ و براساس برنامه سوم و چهارم توسعه پیگیری شد و در نهایت تاسیس ۲۱ تالار منطقه‌ای در سراسر کشور را در پی داشت. هدف این استراتژی، ایجاد دسترسی برای سایر سرمایه‌گذاران مستقر در استان‌های دیگر بود که به دلیل کاستی‌های موجود در زیرساخت‌های ارتباطی یا عدم‌حضور شرکت‌های کارگزاری در آن منطقه جغرافیایی، به بورس اوراق بهادار تهران دسترسی نداشتند.
اما با گذشت زمان و با توسعه فناوری و همچنین گسترش حضور شرکت‌های کارگزاری در شهرهای دیگر، بورس تهران بر آن شد تا در این سیاست تجدیدنظر و فعالیت تالارهای منطقه‌ای را ساماندهی کند.
سلامت بازار و اطمینان سرمایه‌گذاران نیز به هم وابسته‌اند. کارآیی، شفافیت، منصفانه و منظم بودن بازار بستگی تام به تدوین و اجرای مقررات مناسب و روزآمد دارد. در این راستا، بورس اوراق بهادار تهران با تدوین دستورالعمل‌های مختلف تلاش کرده است، ضمن انجام مسوولیت‌ها و وظایف قانونی تعیین شده، گام‌های اساسی با همکاری سازمان بورس و اوراق بهادار در مسیر استقرار چارچوب تنظیمی فراگیر و حافظ حقوق سهامداران در بازار سرمایه بردارد. در این راستا اقداماتی همچون بازنگری و به‌روزرسانی بسترهای مقرراتی و طراحی سازوکار نظارت بر بازار طراحی شده است.
در همین راستا، دستورالعمل نحوه انجام معاملات در بورس تغییر و بازنگری در دستورالعمل بازارگردانی اوراق بهادار نیز در دستور کار قرار دارد.
به‌کارگیری مقررات و رویه‌های موثر برای حفظ سلامت بازار از جمله استراتژی‌های شرکت بورس اعلام شده است. نهاد اجرایی بازار برای حفظ سلامت بازار چه اقداماتی را انجام داده است؟
منصفانه بودن معاملات و حفاظت از حقوق مشارکت‌کنندگان در بازار از دغدغه‌های اصلی بورس تهران است. در همین راستا، بورس تهران تلاش می‌کند علاوه‌بر همکاری با سازمان بورس و اوراق بهادار و ایجاد بسترهای مقرراتی مناسب، با نظارت مستمر بر فعالیت واسطه‌ای بازار و سرمایه‌گذاران، از سلامت و منصفانه بودن بازار اطمینان حاصل کند. برای همین منظور، طراحی سازوکار نظارت بر بازار با تاکید بر الگوهای مناسب بین‌المللی و اختیارات و وظایف تعیین‌شده برای بورس تهران در قانون بازار اوراق بهادار، در دستور کار قرار گرفته است که انتظار می‌رود تا پایان سال‌جاری، شاهد پیاده‌سازی آن در بورس تهران باشیم.
در این زمینه پیاده‌سازی نظام جامع نظارت بر بازار، استفاده از فناوری‌های به‌روز برای شناسایی و پیگیری تخلفات و تقویت سازوکارهای انضباطی و برخورد موثر و نظام‌مند با تخلفات در دستور کار قرار دارد.
به نظر شما هم‌اکنون درز اطلاعات در بازار سرمایه وجود دارد؟
بله و برای حل این مشکل هم‌اکنون نرم‌افزار جامع نظارت در بخش IT شرکت بورس در حال نوشتن است که می‌تواند اجازه درز اطلاعات در بازار سرمایه را ندهد و سلامت بازار را ارتقا دهد.
این را قبول دارم که هم‌اکنون نظارت در بازار سرمایه ما ضعیف است و باید بهبود پیدا کند و درز اطلاعات هم وجود دارد.
همچنین این را هم باید بدانیم که هم‌اکنون غیر از شرکت بورس، سازمان بورس و شرکت مدیریت خدمات فناوری هم به سیستم معاملات دسترسی دارند. در این شرایط به نظر می‌رسد این نظارت فعلی پاسخگو نیست و باید متحول شود.
و برنامه‌های دیگر؟
استراتژی‌ها یا برنامه‌های دیگر شامل توسعه فرهنگ سرمایه‌گذاری و ارتقای دانش مالی، خلق ارزش برای ذی‌نفعان و رعایت اصول پاسخگویی به آنان و در نهایت توسعه بازار از دیگر برنامه‌هایی بود که تا حد قابل‌قبولی اجرا و پیگیری شد.
دکتر قالیباف، برنامه‌ها و استراتژی‌هایی که به آن اشاره کردید، کلی بود. آیا از لحاظ آماری می‌توانید از عملکرد خود در شرکت بورس دفاع کنید؟
ببینید، دو سال پیش زمانی که مدیریت شرکت بورس را بر عهده گرفتم، میانگین روزانه ارزش معاملات سه میلیارد تومان بود که در حال حاضر حداقل ارزش روزانه معاملات بازار به ۶۰ میلیارد تومان رسیده است. افزون‌بر این، سال گذشته (سال ۸۸) شرکت‌های بورسی ۸۰۰ میلیارد تومان افزایش سرمایه دادند، اما از ابتدای ۸۹ تاکنون ۱۳۰۰ میلیارد تومان افزایش سرمایه صورت گرفته است.
از سویی دیگر، ارزش بازار سرمایه در ابتدای سال ۶۵ هزار میلیارد تومان بود که در حال حاضر به ۸۸ هزار و پانصد میلیارد تومان رسیده است. در همین شرایط، سهم بازار سرمایه در اقتصاد ملی از ۱۶ درصد و ۱۸ درصد در سال‌های ۸۷ و ۸۸، هم‌اکنون به ۲۴ تا ۲۵ درصد رسیده است که البته این سهم اگر به ۳۰ درصد هم برسد، مختص بازارهای نوظهور است و در بازارهای پیشرفته این سهم به ۱۰۰ درصد هم می‌رسد. به هر حال تحقق این مهم به بازنگری در نظام تامین مالی کشور هم بستگی دارد و اینکه دولت می‌خواهد در این زمینه چه کاری انجام بدهد و آیا همچنان تامین مالی از طریق بانک انجام خواهد شد، یا اینکه نظام تامین مالی در کشور تغییر پیدا می‌کند؟ البته وزیر اقتصاد در همین راستا به کارگروهی دستور داده که نظام تامین مالی بررسی شود. اگر تامین‌مالی از طریق بورس باشد، طبیعی است که تخصیص سرمایه بهتر انجام می‌شود، دولت هم‌اکنون به برخی بنگاه‌های اقتصادی از منابع صندوق ذخیره وام می‌دهد و حتی وقتی نرخ ارز بالا می‌رود، اثرات ناشی از تغییر ارز را هم می‌بخشد، در حالی که این سیاست درست نیست و در این استراتژی، هزینه پول هم مشخص نمی‌شود.
به بحث مدیریتان در شرکت بورس برگردیم، آیا با تغییر هیات‌مدیره شرکت، در سمت مدیرعاملی بورس تهران ماندنی هستید؟
کار در شرکت بورس و اساسا در بازار سرمایه را دوست دارم، اما فعالیت در این حوزه به تدریسم در دانشگاه لطمه زده است. می‌دانید که من در دانشگاه الزهرا (س) تدریس می‌کنم و اساسا معلمی را دوست دارم، بنابراین ترجیح خودم بازگشت به دانشگاه و معلمی است و دوست ندارم که از فضای دانشگاه دور شوم. از طرفی دیگر، مخالف دوره‌های کوتاه‌مدت مدیریتی هستم و دوره‌های کوتاه مدیریتی را به زیان هر مجموعه‌ای می‌دانم.
بر این اساس، هنوز تصمیمی برای ماندن یا رفتن نگرفته‌ام و البته هیات‌مدیره جدید به طور قطع در این زمینه تصمیم‌گیرنده است، ولی به هر حال اگر ادامه حضورم در بورس برای پیشبرد اهداف کارساز باشد، دریغ نخواهم کرد.
از کوچ تالار حافظ به سعادت‌آباد چه خبر؟
پس از بررسی‌های فراوان، شرکت بورس توانست برای احداث ساختمان و تالار جدید، زمینی به وسعت دو هزار و ۵۲۰ مترمربع را در سعادت‌آباد تهران با تمام مجوزها خریداری کند که در این زمینه ساختمانی ۱۲ طبقه قرار است بنا شود، اما اساسا من معتقدم که تالار فیزیکی چندان مفید نیست و شاید هزینه‌های غیرضروری آن از منافعش بیشتر باشد. با این حال، ما به ساختمانی در شأن بورس تهران نیازمند بودیم و بخش عمده‌ای از افزایش سرمایه بورس هم به همین دلیل انجام شد تا در نهایت در این زمین خریداری‌شده، ۲۵ هزار و ۷۶۶ مترمربع بنا احداث شود و تالار بورس ظرف چند سال آینده به شمال تهران کوچ کند.
ارسال نظر