امید مهرابی، محمد شورشی

بخش نخست

چکیده

مقاله حاضر ضمن معرفی اجمالی شایستگی‌های کانونی به یکی از فراموش‌شده‌ترین مهارت‌ها از مجموعه مهارت‌های زندگی پرداخته و ضمن تشریح ضرورت توجه جدی به آن از جنبه‌های فردی، اجتماعی و حاکمیتی، حوزه‌های پنج گانه این مهارت را معرفی خواهد کرد. کار با پول، هوش مالی یا سواد مالی از جمله نام‌هایی است که به این مهارت اطلاق شده است.

مقدمه

تحقیقات گسترده ای در طول چهار دهه گذشته در اغلب کشورهای توسعه یافته و برخی کشورهای در حال توسعه صورت گرفته تا یک پرسش بنیادین پاسخ داده شود. هر فرد به عنوان عضوی از خانواده، جامعه و محل کار چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد تا بتواند نقش‌های سه گانه خود را به طور فعال و مؤثری ایفا کند.

این ویژگی‌ها با توجه به زمان، مکان، شرایط و پرسش‌های فرعی تحقیقات و نیز سازمان مجری تحقیق، نام‌های مختلفی به خود گرفته است. شایستگی‌های کانونی، مهارت‌های زندگی، استعدادهای اکتسابی، قابلیت‌های کلیدی برخی از این نام‌ها به شمار می‌روند۱.

لازم به تذکر است که اصطلاح مهارت زندگی که در بالا به آن اشاره شد، متفاوت با چیزی است که با همین نام و در قالب دوره‌های مختلف در برخی نهادهای فرهنگی - اجتماعی ارائه می شود.

اگرچه نتایج تحقیقات کاملا مشابه، چندان متعدد نیست، لیکن وجوه تشابه و در برخی موارد نتایج مشابه حیرت‌آور است. به طور مثال دغدغه‌های کارفرمایان، مدیران و کارکنان، مدیران و معلمان مدارس، پدران و مادران و دانش‌آموزان در اغلب موارد یکسان یا بسیار نزدیک به یکدیگر است. نتایج دو تحقیق گسترده موسسه گالوپ۲ و نیز تحقیقات یونسکو۳ از معتبرترین شواهد این مدعا محسوب می‌شوند. شاهد معتبر دیگر، محورهای کنفرانس‌ها و نشست‌های بین المللی در حوزه‌های مدیریت، منابع انسانی و تعلیم و‌تربیت در چند سال اخیر است. از آن جا که هدف این نوشتار، اثبات درستی تحقیقات نیست، از ذکر جزئیات پرهیز و در عین حال مطالعه نتایج تحقیقات یادشده اکیدا توصیه می‌شود۴.

شایستگی‌های کانونی آن دسته از مهارت‌هایی هستند که به صورت مهارت پایه‌ای در فعالیت‌های روزانه مورد استفاده قرار می‌گیرند. در ضمن اگرچه ماهیت آن‌ها مهارت است، اما شامل سطحی عمیق‌تر از مهارت یعنی نگرش می‌شوند. به عبارت دیگر مهارت‌های مبتنی بر نگرش‌های عمیق، وجه تمایز شایستگی‌های کانونی از سایر مهارت‌های معمولی است۵. به عنوان مثال تجزیه و تحلیل یا فرصت‌بینی اگر تنها در تحلیل تکنیکی بازار بورس و‌اوراق بهادار مورد استفاده قرار گیرد اگرچه مهارتی تخصصی است، اما از نوع مهارت‌های عمومی‌محسوب می‌شود. از طرفی چنانچه این مهارت در سایر فعالیت‌های زندگی مانند ارتباطات، تصمیم‌گیری‌های روزانه، رانندگی، آشپزی، برخورد با ارباب‌رجوع و مانند آن به همان دقت مهارت تخصصی مورد استفاده قرار گیرد یک شایستگی کانونی محسوب می‌شود.

البته نوع دیگر از شایستگی‌های کانونی، کیفیت و سطح آن‌دسته از مهارت‌های تخصصی است که یک فرد را از سایر هم رده‌های خود به صورت بارزی، متمایز می‌کند. به عنوان نمونه، تحلیلگران بورس، همگی‌آموزش‌های تقریبا مشابهی در زمینه تجزیه و تحلیل اطلاعات سهام می‌بینند، اما فقط تعداد بسیار اندکی از کارکنان یافت می‌شوند که به طرز مشهودی نسبت به دیگران عملکردهای حیرت‌آوری دارند. چنین سطحی از مهارت‌ها تنها به دلیل مهارت خاص تجزیه و تحلیل اطلاعات مالی به دست نمی‌آید، بلکه افرادی با این مشخصات از شایستگی‌های کانونی نوع اول به گونه ای برخوردارند که در مهارت‌های نوع اخیر، نقش پشتیبان را ایفا می‌کنند.

شایستگی‌های کانونی

شایستگی‌های کانونی در تحقیقاتی که توسط مراکز تعلیم و‌تربیت مانند دانشکده‌های تعلیم و‌تربیت، مدارس، سازمان‌های‌آموزش و پرورش و یونسکو انجام شده، اغلب با عنوان مهارت‌های زندگی معرفی شده و بر لزوم برنامه‌ریزی جهت‌آموزش آن‌ها تاکید شده است. به عنوان نمونه، یونسکو در گزارش‌های مربوط سال‌های ۹۶ ۶ و ۹۸ ۷ به شکل تلویحی یا به صراحت از کشورهای عضو خواسته تا نسبت به گنجاندن برنامه‌های درسی با هدف ایجاد یا ارتقای شایستگی‌های کانونی متعهدانه اقدام عملی و عاجل کنند. تعدادی از مهارت‌های مدنظر یونسکو عبارتند از۸ :

۱ - توان جمع‌آوری، پالایش و انتخاب

۲ - توانایی کاربرد علوم در جهت رشد اقتصادی بلندمدت

۳ - توان ایجاد فرصت‌های یادگیری مداوم برای خود

۴ - دارا بودن اطلاعات گسترده در زمینه‌های گوناگون و تعمق در تعداد محدودی از آن‌ها

۵ - درک تغییرات صورت گرفته و قابل پیش‌بینی در بازار کسب و کار

۶ - باور و اهتمام به مشارکت پژوهش در‌آموزش

۷ - مهارت حل مساله

۸ - مهارت به کار گیری فن‌آوری و فرا فن‌آوری

۹ - شیوه به کارگیری دانش در بازار

۱۰ - توان رشد و پرورش ابعاد و شخصیت انسانی تا بالاترین حد

۱۱ - مهارت‌های مربوط به اخلاق حرفه‌ای و شغلی

۱۲ - افزایش مستمر سطح استاندارد و صلاحیت‌های شغلی

۱۳ - مهارت عضویت مسوول و مشارکت جو در جامعه

۱۴ - توانایی تفاهم و زندگی مسالمت آمیز به دور از هر گونه تعصب و ناشکیبایی.