بازار سرمایه به عنوان یکی از اجزای اجتماع، مسوولیت‌های اجتماعی فراوانی دارد که تاکنون مشارکت‌کنندگان این بازار با توجه به آموزه‌های دینی و ملی، این مسوولیت را به صورت پراکنده و پنهان انجام داده‌اند. علاوه‌بر توسعه بازار سرمایه درابعاد فنی و تخصصی، توسعه آن در امور فرهنگی نیز ضروری است. در حال حاضر مبالغ قابل‌توجهی از سوی فعالان بازار سرمایه صرف امور خیریه می‌شود که با توجه به عدم‌وجود سازماندهی مشخص، اثربخشی کمتری دارد و این در حالی است که می‌توان با ایجاد همگرایی و تجمیع این کمک‌ها و برنامه‌ریزی مدون علاوه‌بر تاثیرگذار بودن کمک‌ها، به وجهه بازار سرمایه کمک کرد. بنابراین بازار سرمایه نیز به دنبال راه‌اندازی موسسه‌ای خیریه برای جامه عمل پوشیدن به آموزه‌ها و اهداف فوق است که در ادامه گزارش توجیهی راه‌اندازی «موسسه خیریه بازار سرمایه» با مشارکت فعالان این بازار ارائه می‌شود.

شرکت‌ها،‌ موسسات تجاری، نهادهای درآمدزا و انتفاعی و حتی اشخاص هر جامعه در قبال درآمدی که به دست می‌آورند مسوولیتی اجتماعی هم دارند که امروزه در کشورهای پیشرفته جهان بسیار جدی و مهم تلقی می‌شود.

مبحث مسوولیت اجتماعی اگرچه به ظاهر موضوعی مدرن به نظر می‌آید اما در شکل سنتی هم در اکثر جوامع و از جمله جامعه ما قابل‌پیگیری است. انجمن‌های خیریه و نهادهایی که برای تامین نیازهای گروه‌های محروم تلاش می‌کنند، سنتی‌ترین راهکار برای توجه به مسوولیت‌های اجتماعی هستند.

بسیاری از کارشناسان معتقدند مسوولیت اجتماعی را باید از طریق فعال کردن نهادهای مدنی، سازمان خصوصی و موسسات غیردولتی به دستور کار شرکت‌ها و سازمان‌ها و صاحبان سرمایه تبدیل کرد. این نهادها می‌توانند با حساس کردن جامعه و مردم نسبت به مساله مسوولیت اجتماعی عملا از شرکت‌ها و سازمان‌هایی حمایت کنند که مسوولیت اجتماعی خود را جدی می‌گیرند و از محل درآمد خود برای پیشبرد امر توسعه استفاده می‌کنند. با وجود این، امروز در جوامع مدرن‌تر انتظار فعالیت‌های متنوع‌تری در زمینه مسوولیت اجتماعی از شرکت‌ها و صاحبان سرمایه می‌رود.

از این رو مجموعه بازار سرمایه ایران نیز لازم است در قبال مسوولیت‌های اجتماعی خود که تاکنون به صورت غیرمتمرکز و پنهان انجام داده است، فعالیت‌های نوع‌دوستانه خود را ساختار بخشیده و در قالب موسسه خیریه و با اهدافی متنوع‌تر در چارچوب یک ضرورت و نیاز مبرم برای حضوری فعال‌تر و موثرتر در امور کمک‌رسانی به قشر آسیب‌پذیر و نیازمند جامعه و همچنین توسعه فعالیت‌های خود در سطح ملی و فراملی به کمک جامعه بشتابد. ایرانی آباد و سربلند دورنمایی است روشن در ذهن هر ایرانی و زندگی در ایران این چنین، حق مسلم است. بازار سرمایه ایران نیز تمایل دارد برای نیل به این حق گامی اساسی بردارد.

اهداف راه‌اندازی

موسسه‌های خیریه برای دستیابی به اهداف گوناگونی فعالیت می‌کنند و معمولا در جهت پیشبرد اهداف اجتماعی که همانا بالا بردن سطح رفاه اقشار محروم و آسیب‌پذیر است، در حرکت هستند. تعداد این قبیل سازمان‌ها بسیار زیاد است و اهداف آنها با توجه به حوزه فعالیت طیف وسیعی از موقعیت‌ها را در بر می‌گیرد.

فعالیت‌های موسسه، خیریه، انسان‌دوستانه و به صورت غیرانتفاعی، غیرسیاسی است و در چارچوب قوانین و مقررات جمهوری اسلامی ایران، آیین‌نامه‌های اجرایی مربوط به فعالیت این گونه موسسات و نیز اساسنامه صورت می‌گیرد. با وجود این باید اشاره کرد که انگیزه ایجاد موسسه خیریه بازار سرمایه با اتکا به جلب مشارکت و بهره‌گیری نهادها و سازمان‌های فعال و سایر فعالان بازار سرمایه برای انجام مسوولیت خطیر کمک به همنوعان است. از طرفی مبالغ قابل توجهی از سوی مشارکت‌کنندگان بازار به صورت پراکنده صرف امور خیریه می‌شود که با توجه به نداشتن برنامه مشخص نتیجه چندان مثبتی ایجاد نخواهد کرد، بنابراین با تجمیع این مبالغ و برنامه‌ریزی مدون و مناسب برای آن علاوه بر تاثیرگذار بودن کمک‌ها موجب ایجاد وجهه‌ای مثبت برای بازار سرمایه خواهد شد. اهداف اساسی تشکیل موسسه خیریه بازار سرمایه را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:

۱‌ - ضرورت وجود مجموعه‌ای به منظور افزایش توان تصمیم‌گیری، استفاده از توان یکدیگر و ایجاد همگرایی نسبت به اتخاذ تصمیم در مورد انجام امور خیریه.

۲ - تعیین و مشخص کردن مکانیسم‌های استفاده از توان مادی فعالان بازار سرمایه در جهت حمایت از نیازمندان.

۳ - برگزاری طرح‌های کمک به نیازمندان به صورت متمرکز.

۴ - کمک به ایجاد بستری مناسب برای به وجود آوردن روحیه مسوولیت‌پذیری بین اعضای موسسه با توجه به بضاعت مجموعه.

۵ - تعامل و همکاری با سازمان‌های غیردولتی در حوزه اهداف.

۶ - تشکیل صندوق‌های وقف برای جمع‌آوری موقوفات نقدی و سهام و مصرف عواید حاصل از سرمایه‌گذاری‌ها در امور خیریه طبق نظر واقف.

۷ - جذب مساعدت و همیاری نیکوکاران در گوشه و کنار کشور و خارج کشور در راستای کمک به محرومان.

۸ - شناسایی محرومان واقعی و تعیین اولویت نیاز آنان با توجه به ملاک‌های کیفی و کمی.

۹ - اعطای بورسیه‌های تحصیلی به دانشجویان و دانش‌آموزان نیازمند و حمایت از پروژه‌های دانشگاهی.

۱۰ - امکان ایجاد مکانی به منظور تشکیل جلسات منظم و متوالی به منظور طرح مسائل و مشکلات مربوط.

منابع و مصارف

سازمان‌های غیردولتی بزرگ بودجه‌های سالانه چندمیلیون دلاری دارند، به عنوان مثال، بودجه انجمن بازنشستگان آمریکا در سال ۱۹۹۹ بیش از ۵۴۰میلیون دلار بود. بودجه مصرفی دیده‌بان حقوق بشر در سال ۲۰۰۳، ۲۱/۷میلیون دلار آمریکا بود که کل این رقم به این سازمان اهدا شد. تامین چنین بودجه‌های کلانی مستلزم آن است که سازمان‌های غیردولتی تلاش فراوانی درخصوص جمع‌آوری کمک‌های مردمی از خود نشان دهند. بخش اعظمی از بودجه سازمان‌های غیردولتی از محل حق عضویت در موسسه خیریه، فروش محصولات (تجاری) کالا و خدمات، کمک‌های مالی اعطا شده توسط موسسات بین‌المللی یا دولت‌ها و کمک‌های مردمی تامین می‌شود.

منابع مورد نیاز موسسه خیریه بازار سرمایه ایران نیز می‌تواند از روش‌های زیر تامین شود.

۱ - از محل صرفه‌جویی در هزینه‌های ناشی از فعالیت‌های دسته‌جمعی همچون افطاری

۲ - اختصاص بخش مشخصی از درآمد اعضا یا دریافت حق عضویت از اعضا

۳ - وقف، حبس و قبول وصیت

۴ - کمک‌ها و هدایای نقدی دریافتی از شرکت‌های کارگزاری، شرکت‌های سرمایه‌گذاری، کمک‌های داوطلبانه شرکت و سازمان بورس و کمک‌های دریافتی از نیکوکاران و سایر فعالیت‌های قانونی و مجاز. مصارف موسسه هم در قالب اهداف و وظایف تعیین شده و اساسنامه موسسه و براساس ماده ۱۳۹ قانون مالیات‌های مستقیم خواهد بود که مواردی از قبیل کمک به تحقیقات فرهنگی، علمی، اختراعات، اکتشافات، مدارس و دانشگاه‌های دولتی، هزینه تحصیل دانش‌آموزان و دانشجویان و... را شامل می‌گردد. موسسه می‌تواند از طریق شناسایی موسسه‌های خیریه غیردولتی، کمک‌های دریافتی را از طریق آن موسسات مصرف کنند.

ساختار پیشنهادی

براساس ماده ۱ آیین‌نامه اصلاحی ثبت تشکیلات و موسسات غیرتجاری مصوب ۱۳۳۷ که مقرر می‌دارد «مقصود از تشکیلات و موسسات غیرتجاری مذکور در ماده ۵۸۴ قانون تجارت، کلیه تشکیلات و موسساتی است که برای مقاصد غیرتجاری مثل امور علمی یا ادبی یا امور خیریه و امثال آن تشکیل می‌شوند اعم از آنکه موسسان و تشکیل‌دهندگان قصد انتفاع داشته یا نداشته باشند.» تشکیلات و موسسات مزبور از تاریخ ثبت شخصیت حقوقی پیدا می‌کنند. همچنین اساسنامه موسسات غیرتجاری می‌تواند مانند اساسنامه شرکت با مسوولیت محدود باشد و در آن مواردی مانند موضوع موسسه، ارکان اداره کننده (هیات‌مدیره)، ارکان تصمیم‌گیرنده (مجامع عمومی)، اختیارات آنها و غیره آورده شود. موسسه خیریه بازار سرمایه توسط هیات امنایی متشکل از اشخاص، سازمان‌ها و نهادهای فعال بازار اداره خواهد شد. پیشنهاد می‌شود که هیات امنا از سازمان بورس و اوراق بهادار، شرکت بورس اوراق بهادار، کانون کارگزاران بورس و اوراق بهادار و کانون نهادهای مالی سرمایه‌گذاری و شرکت بورس کالا تشکیل گردد. هماهنگی امور اداری، دفتری و تشکیل جلسات نیز می‌تواند با شرکت بورس اوراق بهادار به عنوان یکی از اعضای هیات امنا باشد.

منبع: ایران بورس