محمد مساح

بحران مالی ایالات‌متحده در کنار ضعف آمارهای اشتغال، نگرانی در مورد کشیده شدن کسادی موجود به وضعیت بحرانی و رکود را افزایش داده است. بالا رفتن قیمت‌ اوراق قرضه دو ساله طی چند هفته گذشته نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاران چشم‌انداز اقتصادی را ضعیف می‌بینند و شانس زیادی را برای کاهش نرخ بهره توسط بانک مرکزی آمریکا قائل هستند.

قیمت اوراق قرضه پس از گزارش اشتغال به شدت افزایش یافت که این رشد در طی هفت سال گذشته بی‌سابقه بوده است. چنین تغییراتی نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاران نگران از دست رفتن شغل‌های بیشتری در آمریکا هستند. بدین ترتیب با تصور رشد منفی اقتصاد در آینده، انتظار می‌رود بازارهای سهام ایالات متحده به کاهش خود ادامه دهد.نااطمینانی نسبت به وضعیت اقتصادی سبب شده که سرمایه‌گذاران به سوی خرید اوراق قرضه گرایش پیدا کنند و همین موضوع افزایش قیمت اوراق قرضه در آمریکا را دامن زده است. طی چند هفته اخیر بازدهی اوراق قرضه دو ساله به ۵/۱درصد و اوراق قرضه به ۶/۳درصد کاهش یافته است که رویدادهای سپتامبر ۲۰۰۱ را یادآوری می‌کند.بدبینی نسبت به رشد تولید ناخالص داخلی ایالات‌متحده به حدی در میان برخی شرکت‌ها و بانک‌ها بالا گرفته که اغلب آنها از رشد منفی ۵/۰ تا ۵/۱درصد سخن به میان آورند. نگرانی‌ها نسبت به وضعیت رشد اقتصادی در آمریکا از زمانی آغاز شد که آشفتگی در میان بازارهای مالی افزایش یافت و با ورشکستگی چند شرکت معظم، بازارها را نسبت به شرایط نامطلوب اقتصادی در آینده هشیار کرد.

احتمال ادامه تقویت دلار

نگرانی نسبت به کند شدن رشد اقتصادی در سطح جهان به همراه کاهش فشارهای تورمی سبب شده که بازارهای مالی به خرید دلار ایالات‌متحده ترغیب شوند. از یک سو احتمال کاهش نرخ بهره در کشورهای صنعتی و از سوی دیگر پایین آمدن انتظارات تورمی، برتری دلار در برابر دیگر ارزها را ایجاد کرده است. شاخص دلار در هفته پایانی سپتامبر از سطح ۸۰ واحد گذر کرد که این می‌تواند نشانه‌ای در جهت صعود بیشتر ارزش دلار در آینده باشد.

تقویت دلار آمریکا بازتاب ضعف اقتصاد کشورهای صنعتی

در ماه جولای سال میلادی جاری تقویت دلار آغاز شد. به راستی آیا تقویت دلار در برابر دیگر ارزها نشانه تقویت اقتصادی آمریکا است یا موضوع دیگری در میان است؟ دلار آمریکا در برابر ارزهای عمده نظیر یورو، پوند، دلار استرالیا و فرانک سوئیس بیش از ده‌درصد تقویت شد، اما این موضوع نمی‌تواند دلیل بر افزایش توان اقتصادی آمریکا باشد. پس چرا دلار چنین عملکرد بالایی داشته است؟ پاسخ تا حدی روشن است. برتری دلار در سه ماه سوم ۲۰۰۸ در نتیجه کاهش رشد اقتصادی و ضعف دیگر ممالک صنعتی بوده است. در کشور انگلستان اغلب گزارش‌های مربوط به مسکن، تولیدات صنعتی بوده است.

در کشور انگلستان اغلب گزارش‌های مربوط به مسکن، تولیدات صنعتی و مصرف بسیار ناامیدکننده بود. رشد تولید ناخالص داخلی واقعی در سال ۲۰۰۷ نسبت به سال ۲۰۰۸ به شدت کاهش یافته و به زیر یک‌درصد رفته است. هر چند بانک مرکزی انگلستان از دسامبر ۲۰۰۷ تا آوریل ۲۰۰۸ نرخ بهره پایه بانکی را از ۷۵/۵درصد به ۵درصد پایین آورد، اما افزایش نرخ تورم به بالای ۴ درصد موجب شده که سطح نرخ بهره در همان ۵درصد ثابت نگه داشته شود. بانک مرکزی اروپا سیاست مشابهی را در پیش گرفته و نگرانی‌های تورمی مانع از کاهش سطح تورم راه برای پایین آوردن سطح نرخ بهره هموار خواهد شد. در کشور استرالیا وضعیت کاهش رشد تولید ناخالص داخلی آشکار شده است. در سه ماه دوم ۲۰۰۸ نرخ رشد سالانه اقتصادی تنها ۱/۱درصد بوده که این رقم بسیار ضعیف است. در همین حال کاهش قیمت کالاها و پایین آمدن تورم به سیاست پول ارزان بانک مرکزی استرالیا کمک کرد و این بانک نرخ بهره را به میزان ۲۵ واحد پایین آورد. انتظارات برای پایین آوردن نرخ بهره در آینده موجب خواهد شد که در بلندمدت نرخ مبادله دلار استرالیا در برابر دلار آمریکا باز هم کاهش یابد. اگر چه بانک مرکزی اروپا هنوز به تثبیت قیمت می‌اندیشد، اما با تضعیف شدید رشد اقتصادی به نظر می‌رسد این بانک در آینده چاره‌ای جز پایین آوردن سطح وام‌دهی نداشته باشد و بر همین اساس می‌توان تضعیف یورو را انتظار داشت. روی هم رفته انتظار برای کاهش نرخ بهره کشورهای دیگر و پایین آمدن قیمت کالاها به همراه کند شدن رشد اقتصادی، زمینه‌ای را برای تقویت دلار فراهم کرد و رخدادهای اخیر مالی و ضعف بازارهای سهام آمریکا نشان می‌دهد که بنیادهای اقتصادی آمریکا نسبت به گذشته بهبود نیافته است.

برنامه نجات مالی ۷۰۰میلیارد دلاری

با وجود اجرای برنامه نجات مالی در آمریکا، احتمال زیادی برای پیشروی اقتصاد به سوی رکود سخت وجود دارد. این برنامه ممکن است بخشی از نگرانی بازارهای مالی را برطرف کند، اما قادر به حل مشکلات اقتصادی نخواهد بود. از زمانی که «هنری پاولسون» با ارائه طرح کمک به نظام مالی برای پیشگیری از ورود به مرحله وخیم اقتصادی سیاست‌های مالی را دنبال می‌کند، گفت‌وگوها و بحث‌های زیادی در مورد میزان کارآمدی این برنامه به وجود آمده است. برخی از نشانه‌های فعلی در بازارهای مالی بیانگر این واقعیت است که اغلب نسبت به توانایی این طرح در کمک به رشد اقتصادی خوشبین نیستند. سهام در بسیاری از کشورهای صنعتی و بورس‌های مطرح در حال کاهش است و سقوط بازار سرمایه به حدی وسعت گرفته است که همگان را به یاد رویدادهای تروریستی ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ می‌اندازد. به نظر می‌رسد که طرح ۷۰۰ میلیاردی نجات مالی نمی‌تواند قفل بازار اعتبارات را باز کند و بنابراین چنین برنامه‌ای توانایی برگرداندن اقتصاد به سوی رشد و بهبود را ندارد، با این وجود بدون پیگیری سیاست‌های مالی یا پولی و توجه نداشتن به واقعیت‌های اقتصادی نیز شرایط می‌تواند بدتر شود.

افزایش اختلاف بازدهی خزانه‌داری و نرخ لایبور

طی چند هفته اخیر میزان اختلاف بین نرخ بهره سه ماه تامین مالی بانک‌ها و نرخ بهره وام‌گیری خزانه‌داری به شدت افزایش یافته است و این نشان می‌دهد که بانک‌ها و موسسات مالی نسبت به شرایط اعتبارات بلندمدت حساس شده‌اند و تمایل به سرمایه‌گذاری بلندمدت یا پرداخت پول برای دوره بلندمدت کاهش یافته است. عدم اطمینان نسبت به شرایط آینده و کاهش رشد اقتصاد جهانی بانک‌ها را با مشکلات زیادی روبه‌رو ساخته است. در همین حال بازدهی اوراق قرضه سه ماه به مدت ۵/۰درصد کشیده شده است. این مساله نشان می‌دهد که بازار بدهی، اوراق قرضه کوتاه‌مدت را یک دارایی ایمن می‌داند و نسبت به دوره‌های بلندمدت نگران است. بررسی وضعیت بازار پول و بازار اوراق قرضه این احتمال را تقویت می‌کند که بانک مرکزی آمریکا قصد دارد نرخ بهره را تاسطح ۵/۱ یا ۲۵/۱درصد کاهش دهد. با این وجود برخی کارشناسان بر این باورند که به دلیل پدیده تورم در کوتاه‌مدت احتمال پایین آمدن نرخ بهره کم است.

افزایش احتمال پایین آمدن نرخ بهره در اروپا

سخنان رییس بانک مرکزی اروپا «ژان کلود تریشه» نشان می‌دهد که شانس زیادی برای پایین آمدن سطح نرخ بهره در اروپا وجود دارد. این در حالی است که تضعیف اقتصاد منطقه یورو مشهود شده است و احتمالا بانک مرکزی اروپا را مجبور خواهد کرد که در شش ماه آینده، سیاست پولی انبساطی (پول ارزان) را مد نظر قرار دهد. کاهش میزان خرده‌فروشی در منطقه یورو سبب شد که اختلاف بازدهی اوراق قرضه کوتاه‌مدت نسبت به بلندمدت افزایش پیدا کند. بدین ترتیب انتظار می‌رود تا پایان سال‌جاری دست کم ۲۵ واحد نرخ بهره در منطقه یورو کاهش یابد. بازدهی اوراق قرضه دو سال از ۶/۳ به ۳/۳درصد کاهش یافته و بازدهی اوراق قرضه ده ساله آلمان به ۹/۳درصد افت کرده است. فروکش کردن انتظارات تورمی به همراه کاهش رشد تولید ناخالص داخلی یکی از دلایلی است که موضوع سیاست پول ارزان توسط بانک مرکزی اروپا را پیش آورده است.

پیش‌بینی کاهش رشد اقتصادی ژاپن

بانک مرکزی ژاپن پیش‌بینی خود در مورد رشد تولید ناخالص داخلی سال‌جاری را از ۵/۱ به ۲/۱درصد کاهش داد. با وجود افت رشد اقتصادی در ژاپن احتمال کمی برای کاهش نرخ بهره در سه ماه پایانی سال ۲۰۰۸ وجود دارد. از زمانی‌که بازارهای مالی دچار آشفتگی شده و معاملات انتقالی به کندی انجام می‌شود، تقاضا برای خرید ین در بازارهای مالی بالا گرفته است. روند حرکت ارزهای متقاطع ین نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاران انتظار دارند در یک سال آینده اقتصاد جهانی به شدت تضعیف شود و نرخ‌های بهره در سطح کشورهای صنعتی افت کند. نرخ برابری یورو- ین و نرخ برابری دلار- ین طی سه ماه اخیر به شدت کاهش یافته است.

نفت همچنان در مسیر نزول

با پدیدار شدن نشانه‌های رکود اقتصادی در ایالات متحده و کند شدن رشد اقتصادی، تقاضا برای نفت همچنان پایین مانده و قیمت در مسیر کاهش حرکت می‌کند. ادامه بحران مالی و کاهش میزان اشتغال در ایالات متحده تقاضا برای نفت را تحت تاثیر قرار داده به‌طوری‌که پیش‌بینی می‌شود قیمت نفت در ماه‌های آتی به سطح ۷۰دلار نزدیک شود. از سوی دیگر تقویت دلار فشاری را برای کاهش تورم و پایین‌آمدن قیمت کالاها وارد کرده است. تقویت دلار آمریکا بر روی کاهش قیمت طلا و فلزات موثر بوده، به‌طوری که برآورد می‌شود قیمت طلا به سوی سطح ۶۵۰دلار در هر اونس حرکت کند.

نیاز سرمایه‌گذاران به دلار آمریکا

افت کالاها و پایین‌آمدن بازدهی اوراق قرضه کانادا سبب شده که دلار کانادا در برابر دلار آمریکا در بازارهای ارز به فروش رود و پیش‌بینی می‌شود که طی یک سال آینده این نرخ به سوی ۱۸/۱افزایش یابد. انتظار می‌رود طی سه ماه آینده نرخ دلار آمریکا در برابر دلار کانادا بین ۰۶/۱ تا ۱۳/۱نوسان کند.

تمایل به فروش پوند و یورو در برابر ین

باتوجه به احتمال کاهش نرخ بهره در منطقه یورو و انگلستان و ادامه بحران مالی در آمریکا و آشفتگی بازارهای سهام، سرمایه‌گذاران به‌سوی خرید ین و فروش پوند و یورو گرایش بیشتری پیدا کرده‌اند. طی هفت سال گذشته نرخ بهره پایه در اروپا به بالاترین سطح خود در ۲۵/۴درصد رسیده و بررسی بازار اوراق قرضه و لحن سخنان رییس بانک مرکزی اروپا نشان می‌دهد که شرایط برای چرخش بازار نرخ بهره فراهم شده است. همچنین کند‌شدن رشد اقتصادی در انگلستان و احتمال شکل‌گیری رکود و بحران به مانند سال ۱۹۹۲ در این کشور سرمایه‌گذاران را به عرضه پوند و خرید ین تشویق کرده است. پیش‌بینی می‌شود نرخ مبادله یورو در برابر ین از ۱۴۹ به ۱۴۰ و پس از آن به ۱۳۵کاهش یابد. همچنین برآورد می‌شود نرخ مبادله پوند در برابر ین طی یک دوره میان‌مدت به سوی ۱۶۵حرکت کند.بررسی‌ها نشان می‌دهد که احتمال شکل‌گیری رشد منفی برای اقتصاد انگلستان دور از انتظار نیست. پیش‌بینی می‌شود بانک مرکزی انگلستان به‌دلیل جلوگیری از کاهش شدید رشد اقتصادی در این کشور نرخ بهره را در نشست آینده کاهش دهد و آن را به سطح ۷۵/۴درصد برساند. در همین حال برآورد می‌شود نرخ مبادله پوند -دلار در سه ماه آینده به ۷/۱و در سال آینده به ۶/۱برسد.

منبع: www.rahnemoonsarmaye.com