طیف گسترده ابزارهای مالی در بورسهای اوراق بهادار
از سهام تا صندوقهای کالایی
بیشک خانواده «ون در بورس» گمان نمیکردند که هفتصد و پنجاه سال بعد، بورسهای اوراق بهادار طیفی این چنین گسترده از ابزارهای مالی را پیشروی سرمایهگذاران و معاملهگران قرار دهند. هم اینک طیف ابزارهای قابل معامله در بورسهای اوراق بهادار، گسترهای وسیع را در برگرفته و جالبتر آن که هرگز از بسط و توسعه بازنایستاده است. هر آنچه ورقه بهادار باشد، میتواند نسبت به راهیابی به بورسهای اوراق بهادار امیدوار باشد. حتی اگر یک دارایی، ورقه بهادار هم نباشد؛ میتوان ابزارهای مالی مبتنی بر آن را در قالب اوراق بهادار طراحی کرد و از طریق این اوراق، راهی برای ورود آن دارایی به بورسهای اوراق بهادار یافت.
«دوست عزیز اگر شما ورقه بهادار نیستید، نگران نباشید! در باشگاه بورسهای اوراق بهادار، اوراق بهادار مبتنی بر شما را به عضویت خواهیم پذیرفت!»
این پاسخی است که بورسهای اوراق بهاداری همچون نیویورک، نزدک، مالزی، سنگاپور و بسیاری دیگر از اعضای باشگاه بورسهای اوراق بهادار به کالاهایی نظیر طلا دادهاند. حتی گندم، سویا و ذرت نیز از همین مسیر راهی به سوی بورسهای اوراق بهادار یافتهاند. این مسیر اوراق بهادارسازی securitization نام دارد و کلید داراییها برای ورود به بورسهای اوراق بهادار است. راهاندازی صندوقهای کالایی روشی ساده و رایج برای اوراق بهادارسازی داراییهایی است که کالا برشمرده میشوند. صد البته طلا، نقره، ذرت، مس و گازوئیل ورقه بهادار نیستند و با پوزش فراوان راهی به بورسهای اوراق بهادار ندارند، اما واحدهای سرمایهگذاری صندوقهای طلا، صندوقهای مس، صندوقهای گندم و دیگر صندوقهای کالایی، ورقه بهادار هستند و میتوانند وارد قلمروی بورسهای اوراق بهادار شوند. از همین رو است که بورسهای اوراق بهادار پذیرای انواع متفاوتی از صندوقهای کالایی شدهاند، زیرا واحدهای صندوقهای کالایی، ورقه بهادار هستند، نه کالا.
بورسهای کالایی نیز در این میان به معاملات ابزارهای مالی که منجر به تحویل کالا میشوند یا دستکم از چنین امکانی برخوردارند، روی آوردهاند. قراردادهای آتی و مشتقات کالایی که از امکان تحویل فیزیکی در سررسید برخوردارند در بورسهای کالایی معامله میشوند و صندوقهای کالایی در بورسهای اوراق بهادار جا خوش کردهاند. بررسی ابزارهای مالی قابل معامله در بورس کالای شیکاگو که میتوان آن را از بزرگترین بورسهای کالایی در دنیا برشمرد، میتواند موضوع را روشنتر کند.
در بخش انرژی این بورس شاهد معامله قراردادهای آتی و اختیار معامله نفت خام هستیم. اما صندوقهای قابل معامله نفت همچون «ProShares Ultra Bloomberg Crude Oil» یا «Invesco DB Oil Fund» در بورس اوراق بهادار نیویورک معامله میشوند. همین طور در بخش فلزات بورس شیکاگو شاهد معاملات آتی و اختیار معامله فلزاتی همچون طلا و مس هستیم اما صندوقهای قابل معامله طلا همچون «SPDR Gold Shares» یا «iShares Gold Trust» در بورس نیویورک معامله میشوند و صندوق Global X Copper Miners ETF به عنوان یکی از بزرگترین صندوقهای قابل معامله مس نیز در بورس نزدک پذیرفته شده است. این موضوع برای بسیاری دیگر از کالاها همچون کالاهای کشاورزی نیز قابل مشاهده است.
جالب است که کریپتو هم چنین سرنوشتی یافته و قراردادهای آتی و اختیار معامله آن در بورس کالای شیکاگو دادوستد میشود درحالیکه صندوقهای کریپتو در بورس نیویورک و نزدک پذیرش شدهاند. این موضوع در بازارهای سرمایه دیگر کشورها نیز قابل مشاهده است. بورسهای اوراق بهاداری همچون توکیو، سنگاپور، لندن و دیگر بورسهای اوراق بهادار پذیرای انواع مختلفی از صندوقهای کالایی هستند، هر چند قراردادهای آتی و اختیار معامله کالاها در بورسهای کالایی این کشورها دادوستد میشود.
تفکیک میان آنچه میتواند در بورس اوراق بهادار معامله شود و آنچه باید در بورس کالا دادوستد شود، نیازمند توجه به ماهیت موضوع معامله است. به نظر نمیرسد در این زمینه تفاوت چندانی میان بازارهای سرمایه باشد و در تمامی موارد بررسیشده، قراردادهایی که از پتانسیل تحویل کالا برخوردارند در بورسهای کالایی و صندوقهای کالایی که واحدهای آنها ورقه بهادار به حساب میآیند در بورسهای اوراق بهادار معامله میشوند.
* مدیر تحقیق و توسعه بورس تهران
