اعتماد را به بورس آتی بازگردانید
گروه بورس- اعظم شریفی: این روزها بورس آتی، حکایت جالبی دارد.
بعد از یک ساله شدن این بازار در حالی که تمامی سرمایه‌گذاران در انتظار یک قدم اساسی و قدرتمند برای پیشرفت و جهش ناگهانی بازار آتی بودند به یک‌باره سیستم معاملات سدی بزرگ در برابر معامله‌گران ساخت تا امیدهای دست‌اندرکاران این بازار برای اعتمادسازی بیشتر در بازار آتی و نیز عمق بخشیدن و پربار کردن معاملات کمرنگ شود.

معاملات آتی سهام از زمان راه‌اندازی در سامانه مجزایی انجام می‌گرفت که تنها امکان انجام معامله در تالار حافظ را ایجاد می‌کرد. اما اخیرا مسوولان بازار برای توسعه معاملات آتی و دسترسی همه ایستگاه‌های معاملاتی کارگزاران، معاملات آتی را به سامانه جدید (PAM) منتقل کردند. اما غافل از آنکه به دلیل عدم خرید کامل این سیستم که بارها مشکلاتی را حتی در روند معاملات نقدی ایجاد کرده بود، امکان پاسخگویی سریع و آنلاین به حداقل اطلاعات مورد نیاز فعالان بازار وجود ندارد. براین اساس معامله‌گران دوماه است که به دلیل ضعف سیستم جدید ترجیح داده‌اند از بازار کناره‌گیری کنند تا بازار آتی که در 4ماهه نخست سال جدید کارنامه پرباری داشت، به یکباره در رکود گرفتار شود.
مشکلات موجود بر سرراه بازار آتی تا حدی است که حتی کارگزاران را نیز در زمینه فعالیت در این بازار دلسرد کرده است. حساسیت این موضوع و بازتاب‌های آن دبیرکل کانون کارگزاران را بر آن داشت تا در نامه‌ای به مدیرعامل شرکت بورس خواستار رسیدگی جدی و سریع‌تر به مشکلات معامله‌گران آتی در سامانه جدید شود.
دبیر کانون خواستار رسیدگی به آتی شد
میرصانعی در این نامه، مشکلات سامانه جدید را مانع اساسی در راه توسعه بازار آتی دانست و افزود: مشکلات سیستم جدید منجر به بروز خطا و اشتباهات جبران‌ناپذیر خواهد شد. به عنوان مثال، چنانچه کارگزار قادر به، به روز‌رسانی حساب مشتریان نشود و نتواند مشتریانی را که اخطاریه افزایش وجه تضمین دریافت کرده‌اند را شناسایی کند، کارگزار مسوول جبران زیان مازاد بر وجه تضمین مشتری خواهد بود. از سوی دیگر با توجه به مشکلات عدم گزارش‌دهی سیستم معاملاتی، کارگزار چگونه بدون اطلاعات اساسی نظیر تعداد موقعیت‌های باز، موجودی کارگزار در حساب در اختیار، کل وجوه تضمین باز و تسویه و... اقدام به ارائه خدمات به مشتریان کند و یا معاملات آنان را کنترل کند؟!
در این نامه تصریح شده: اکثر کارگزاران با شرایط حاضر سامانه معاملات آتی که ریسک معاملات را برای آنان به شدت بالا برده است، اقدام به عدم پذیرش این معاملات کرده‌اند و این مشکلات سبب نارضایتی مشتریان فعال در این معاملات نیز شده است. از آنجایی که معاملات آتی ریسک بیشتری نسبت به معاملات نقدی دارد و فعالان حرفه‌ای‌تری دارد، نیاز به اطلاعات لحظه‌ای در این بازار بسیار بیشتر از بازار معاملات نقدی احساس می‌شود.
«صدرا» وارد می‌شود!
معاون نظارت بر امور ناشران و اعضا ورود قراردادهای جدید به آتی و امکان معاملات آنلاین را از برنامه‌های جدید برای رونق این بازار عنوان کرد.
علی سنگینیان گفت: فولاد خوزستان، توسعه معادن روی، صدرا، پتروشیمی شازند و بانک اقتصاد نوین از قراردادهای جدیدی هستند که به عنوان سهام پایه جدید وارد آتی خواهند شد.
وی با اعلام اینکه نوسان این سهام می‌تواند بر جذابیت معاملات آتی بیفزاید، گفت: بازار آتی با ورود به سیستم جدید از یک سو در دسترس همگان قرار گرفت اما به دلیل اینکه سیستم معاملات جدید برای آتی طراحی نشده، معایبی دارد که کارگزاران را برای دریافت اطلاعات با مشکل مواجه کرده است. سنگینیان افزود: با بررسی‌های بیشتر، قابلیت‌های جدیدی به این نرم‌افزار اضافه شده و برخی امکانات دیگر نیز در حال انجام است تا نیازهای فعالان این بازار را به طور کامل پاسخ دهد.
وی لزوم راه‌اندازی بازار آتی را به سبب پاسخگویی به کاستی‌ها و درخواست‌های فعالان بازار دانست و افزود: تقاضای راه‌اندازی بازار آتی برای بورس ۴۰ ساله تهران از مدت‌ها قبل وجود داشت که با معاملات گسترده راه‌اندازی شده است.
اما اکنون پس از گذشت بیش از یک‌سال به نظر می‌رسد کارگزاران کمتر از آنچه می‌توانستند در این بازار فعالیت کرده‌اند. حال آنکه در کنار دوره‌های آموزشی بورس،‌ کارگزاران نیز با بازاریابی مناسب می‌توانستند از فرصت‌های این بازار استفاده زیادی ببرند، خصوصا با در نظر گرفتن این نکته که فعالیت در بازار آتی در رتبه‌بندی‌های کارگزاران نیز لحاظ می‌شود. این در حالی است که در شرایط کنونی از 30 کارگزاری که مجوز دارند تعداد محدودی در این بازار فعالیت می‌کنند.
علی سنگینیان با اشاره به روند افزایش حجم معاملات آتی در چند هفته گذشته گفت: با بهبود اعتماد سهامداران به بازار، حجم معاملات آتی نیز افزایش خواهد یافت، هرچند در گزارش‌دهی به کارگزاران اختلالاتی وجود دارد،‌ اما به زودی این معایب رفع می‌شود و حتی معاملات آنلاین آتی نیز فعال خواهد شد. وی خاطرنشان کرد: بازار آتی هنوز نیازمند فرهنگ‌سازی بیشتر و آگاهی و شناخت سهامداران است.
رونق آتی در گرو تغییر سیستم معاملات
از سوی دیگر یک کارگزار فعال آتی با نگاهی تحلیلی عملکرد یک ساله بازار آتی را مورد بررسی قرار داده و گفت: تجربه بورس کالا (آتی سکه طلا) نشان داد که برای ایجاد اعتماد و شناخت نسبت به ویژگی‌های بازار به زمان نیاز است.
معامله‌‌گر کارگزاری نهایت‌نگر تصریح کرد: بازار آتی سهام از مرداد 89 با دو قرارداد کارآفرین و پارسیان شروع به کار کرد. از سوی دیگر همزمان با افزایش حجم معاملات در بازار، آتی سهام هم مورد توجه قرار گرفت.
نسیم علاسوندیان ادامه داد: تا اردیبهشت‌ماه ۹۰ روال تعریف کردن سررسید‌های جدید در بازار بر این اصول قرار گرفته بود که بین اولین و آخرین سررسید ۶ ماه فاصله زمانی وجود داشت. این امر باعث جذابیت بازار هم برای کسانی که دید کوتاه مدت دارند (تکنیکالیست‌ها) و هم برای کسانی که دید بلندمدت دارند (فاندامنتالیست‌ها) شد.
وی افزود: با سررسید شدن قراردادهای اردیبهشت و درست در زمانی که بازار آتی در اوج رونق قرار داشت سررسیدهای آبان‌ماه فعال شد و در ادامه با پایان معاملات قراردادهای تیرماه، تنها سررسید فعال در بازار سررسید شهریور با فاصله زمانی 2 ماهه باقی ماند. این تاخیر باعث خارج شدن سرمایه‌گذاران با افق بلندمدت از بازار آتی و همچنین کاهش در حجم معاملات شد.
نسیم علاسوندیان تاکید کرد: شنیده‌ها حاکی از این بود که دلیل تاخیر در بازگشایی سررسیدهای جدید و همچنین عدم بازگشایی نمادهای جدیدی که ورود آنها به بازار آتی مورد تصویب هیات پذیرش قرار گرفته بود، انتقال سیستم معاملاتی بازار آتی به سیستم معاملاتی بازار نقد (PAM) است.
این کارگزار آتی تصریح کرد: دلیل دوم برای کاهش حجم معاملات آتی سهام را می‌توان کاهش حجم معاملات در بازار نقدی و غیرقابل پیش‌بینی بودن روزهای پیش‌رو در بازار نقد دانست.
وی با اشاره به اینکه همزمانی این دو عامل موجب افت رونق در بازار نوپای آتی سهام شد، افزود: حتی با فعال شدن سررسیدهای جدید و ورود سهام پرمعامله‌ای مثل ایران خودرو، سایپا و مپنا و همچنین افزایش حجم معاملات در بازار نقد نیز نتوانست به بازار نیمه‌جان آتی رونق دوباره بدهد.
معامله‌گر کارگزاری نهایت‌نگر افزود: براین اساس پیش‌بینی می‌شود با سررسید شدن قراردادهای موجود در انتهای شهریور، شاهد کاهش شدید در موقعیت‌های باز باشیم. به عبارتی اگر تغییر خاصی در بازار رخ ندهد، تعداد موقعیت‌های باز با وجود دو سررسید فعال و 14 سهم پایه به 296 خواهد رسید که نسبت به پایان اردیبهشت‌ماه با وجود دو سررسید و 10 سهم پایه و 917 موقعیت باز، کاهش 70 درصدی را داشته است.
نسیم علاسوندیان با انتقاد از روند فعلی که کاهش مشارکت کارگزاران را در پی دارد، گفت: نبود سازوکار کنترلی مناسب برروی حساب‌های عملیاتی کارگزاران و همچنین عدم مشاهده تعداد موقعیت‌های باز از جمله این دلایل است که این قابلیت البته در سیستم معاملاتی قبلی وجود داشت. وی با تاکید دوباره افزود: طبق قوانین بازار، در ازای سفارشی که در سیستم معاملاتی ثبت می‌شود به اندازه وجه تضمین اولیه از حساب کارگزاری مسدود می‌شود. اما به علت عدم ارتباط مابین حساب کارگزار و سیستم معاملاتی PAM، از زمان انتقال سیستم امکان این کنترل در زمان معامله وجود ندارد و بعد از اتمام ساعت معاملاتی این کنترل انجام می‌شود که در صورت انجام معامله بدون وجود وجه تضمین لازم در حساب، معامله باطل می‌شود؛ این اتفاقی است که چندین بار طی دوماهه اخیر در بازار رخ داده است و می‌تواند باعث کاهش اعتبار و اعتماد به بازار شود.
نسیم علاسوندیان یادآور شد: همچنین به علت اینکه سیستم PAM فعال در بورس ایران صرفا مربوط معاملات نقد است و قسمت مربوط به معاملات آتی فعال نشده این سیستم قادر به ارائه گزارش‌های مورد نیاز کارگزاران نیست. این کارگزار فعال آتی خاطرنشان کرد: گزارش‌هایش نظیر تعداد موقعیت‌های باز مشتریان، صورت‌حساب سود و زیان مشتریان و ارائه موجودی حساب جزء لاینفک فعالیت در این بازار است که فقدان این گزارش‌ها در شرایط فعلی طبیعتا باعث افزایش ریسک معاملات آتی هم برای مشتری و هم برای کارگزار شده است.
بازاری برای کم‌ریسک‌ها و مخاطره‌پذیران
از سوی دیگر محمد اقبال‌نیا از معامله‌گران فعال در بازار آتی با بیان اینکه بورس آتی ابزار جدیدی است، گفت: فعالان و بازیگران این بازار به دلیل تخصصی‌تر و حرفه‌ای‌تر بودن آتی در مقایسه با بازار نقدی، محدودتر هستند و بنابراین بازار هنوز عمق زیادی پیدا نکرده است. این کارشناس خاطرنشان کرد: افراد با دو نوع نگاه هج کردن یا سفته‌بازی وارد بازار آتی می‌شوند.
سفته‌بازان با استفاده از پیش‌بینی قیمت‌ها اقدام به اخذ موقعیت‌های باز خرید یا فروش می‌کنند تا از ویژگی اهرمی بودن بازار آتی استفاده کنند و با یک‌پنجم سرمایه مورد نیاز و البته قبول ریسک فوق‌العاده، به سود یا زیان ۵ برابری دست یابند. وی دسته دوم را معامله‌گران کم‌ریسک دانست و گفت: افرادی که با ریسک‌پذیری کمتر وارد آتی می‌شوند اقدام به خرید سهام در بازار نقدی کرده و در بازار آتی موقعیت فروش می‌گیرند و به این ترتیب سودی مطمئن را ایجاد می‌کنند.
وی با اشاره به اینکه در صورت استفاده از روش مزبور پیش‌بینی 12درصد سود مطمئن در یک دوره 4ماهه در این بازار امکان‌پذیر است،‌ گفت: صرف نظر از هزینه‌های معاملاتی و وجه تضمین اولیه، معامله‌گران کم‌ریسک می‌توانند به طور میانگین هر ماه سه درصد سود از طریق تنظیم معاملات خود در بازار نقد و آتی در نظر بگیرند که بسیار بالاتر از نرخ اوراق مشارکت است. اقبال‌نیا با بیان اینکه انتقال سیستم معاملاتی مهم‌ترین آسیب را به بازار آتی در یک‌سال اخیر زد، گفت: با انتقال سیستم معاملات، اطلاعات لازم که قبلا به سادگی در دسترس کارگزاران و معامله‌گران بود در حال حاضر به روز نمی‌شود و حتی مشتریان صورت حساب‌های خرید و فروش و اطلاعات بانکی مربوط به وجوه تضمین خود را نیز ندارند. به این ترتیب ریسک معاملات به دوش کارگزاران است که حتی آنها را از فعالیت در این شرایط دلسرد کرده است.
اقبال‌نیا افزود: حجم معاملات آتی در تیرماه به خصوص در نمادهایی نظیر مس، مخابرات، فولاد و غدیر بسیار قابل توجه بود و به راحتی اخذ موقعیت‌های خرید و فروش نوسان‌گیری مناسبی را به همراه داشت. اما در شرایط کنونی عمق بازار بسیار کم شده و حتی امکان دیدن درخواست‌های خرید و فروش و تحلیل و پیش‌بینی براساس آنها هم وجود ندارد.
آتی پیچیده و پرریسک است
کارشناس مسوول تحقیق و توسعه شرکت بورس ماهیت پیچیده قرارداد آتی و آشنایی اندک سهامداران از مزایای بازار آتی را از دلایل رونق اندک معاملات آتی عنوان کرد.
سودابه عینعلی افزود: البته در کنار این امر، جذابیت کمتر قرارداد آتی سهام در مقایسه قرارداد آتی سکه و نیز مشکلات دسترسی به حساب‌های کارگزاران و معامله‌گران را نیز می‌توان به عنوان دو مانع دیگر در راه توسعه و رونق معاملات بازار آتی بر شمرد.وی به بازار آتی سکه اشاره کرد و گفت: با توجه به رونق فعلی بازار طلا، داد و ستد در آتی سکه برای معامله‌گران جذابیت زیادی دارد و عوامل تعیین‌کننده قیمت بیشتر تحت تاثیر متغیرهای جهانی است. این در حالی است که هرچند در آتی سهام، نمادهای نقدشونده و پرنوسانی انتخاب شده است؛ اما به طور نسبی جذابیت کمتری برای معامله‌گران نسبت به بازار نقد وجود دارد.
در این راستا شرکت بورس قرارداد آتی مبتنی بر سبد شاخص ۳۰ شرکت را به منظور عرضه در بازار آتی، طراحی کرده است که با نظر نهایی سازمان به محصولات این بازار اضافه خواهد شد. وی مزیت مهم این قرارداد را درک ساده‌تر روندهای قیمت برای معامله‌گران دانست.
عینعلی با اشاره به ریسک بالای آتی خاطرنشان کرد: برنامه‌های شرکت و سازمان در معرفی این ابزار به بازار برای استفاده از قابلیت‌های این سرمایه‌گذاران بوده که برای این امر دوره‌های آموزش برای معامله‌گران و کارگزاران در نظر گرفته شد. اما در مجموع رویکرد شرکت بورس در بازار آتی، تبلیغ نیست و بیشتر به دنبال معرفی این ابزار هستیم.
کارشناس مسوول مدیریت تحقیق و توسعه شرکت بورس یادآور شد: بازار آتی ابزاری جدید است که برای جذب فعالان خود نیازمند زمان است. با انتقال سیستم و افزایش دسترسی از ابتدای مردادماه هرچند مشکلاتی در راستای اطلاع‌رسانی به وجود آمد، اما محدودیت‌های دسترسی همه پایانه‌های معاملاتی نیز برداشته شده تا از این طریق گامی برای مشارکت بیشتر در این بازار برداشته شود.
به آتی فرصت دهید
یک فعال دیگر در آتی با بیان اینکه مشکلات آتی به دلیل نوپا بودن این بازار یک ساله است، گفت: با رفع ایرادات سیستم معاملات به زودی رونق دوباره را در این بازار شاهد خواهیم بود. وی خروج فعالان از بازار آتی به دلیل مشکلات آن را رد کرد و گفت: تعداد بازیگران این بازار محدود بود، اما اخیرا از تعداد فعالان بازار کاسته نشده، هرچند حجم معاملات با کاهش مواجه شده است.وی تاکید کرد: باید به بازار آتی به عنوان یک پتانسیل سودآوری، خوش‌بین باشیم زیرا ریسک‌های قابل‌قبولی دارد که با آموزش و فرهنگ‌سازی می‌توان تنها از طریق هج کردن ۲۵ تا ۳۰ درصد سود مطمئن داشت.
وی ادامه داد: سهامی که از طریق سازمان برای معامله در این بازار انتخاب شده‌اند، از سهام بنیادی و مهم بازار هستند. از طرفی تجربه شخصی من در آتی ورود به سهامی بود که از نظر فاندامنتال مثبت و به لحاظ رفتاری پرنوسان باشد تا عایدی مناسبی را ایجاد کند.وی در خصوص سایر شرکت‌هایی که حتی یک موقعیت باز ندارند، گفت: این بازار یک فرصت است و بازگشایی نمادها در آن هیچ هزینه‌ای را به کسی تحمیل نمی‌کند، بنابراین باید از ایجاد موقعیت در این بازار استفاده کرد تا با افزایش مشارکت‌کنندگان، گزینه‌های سرمایه‌گذاران و حجم معاملات افزایش یابد.