دکتر محمود گنابادی*

در چند ماهه گذشته بیشتر صاحبنظران و اهل قلم بازار سرمایه نظرات ارزشمند خویش را در خصوص وضعیت بازار سرمایه کشور و آینده آن مطرح کردند که در یک جمع‌بندی کلی شاید بتوان حاصل این نظرات را مثبت تلقی کرد. اما از دریچه‌ای دیگر باید اذعان داشت، گرچه بازارهای سرمایه ما جوان و پرقدرت و جذاب هستند، اما دارای تجربه و پختگی سنواتی لازم و کافی نیستند و چنانچه روند رشد آنان با مسائل پیش بینی نشده‌ای روبه‌رو شود، شاید نتوانند عکس‌العمل‌های حرفه‌ای لازم را در مقابل نوسانات دوره‌ای کوتاه یا بلند مدت نشان دهند. آیا بازارهای سرمایه ما دارای ابزار لازم برای مقابله با روندهای نزولی و رکودی هستند تا در قبال اتفاقات احتمالی که می‌تواند از هر ناحیه خرد و کلان سیستمی اعم از اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در سطح ایران و جهان اتفاق بیفتد، دچار ریزش نشده و به مدیران سبدها، کارگزاران و سرمایه‌گذاران صدمات جبران‌ناپذیری نزند.

انشاا... که امسال نیز بازار به مثابه سال قبل خوب عمل خواهد کرد و سرمایه‌گذاران تازه‌ای را در سطح داخل و خارج کشور به خود جذب خواهد کرد، اما اگر خدای ناکرده پدیده‌های اقتصادی و اجتماعی و سیاسی این بازارها را نا آرام کند، آیا آمادگی لازم برای حفظ ارزش صندوق‌های مشترک سرمایه‌گذاری و کاهش زیان سرمایه‌گذاران تدبیر شده است. به این عقیده می‌توان راهکارهای موجود را از هم‌اکنون ارزیابی کرد تا در صورت بروز نوسانات و افت و خیزهای مقطعی بازار، عکس‌العمل بازار سرمایه ما حرفه‌ای باشد و جامعه نوپای سرمایه‌گذار در بورس‌های کشور دچار دلزدگی نشود و جریان وجوه نقد به سمت درآمدهای کاذب و واسطه‌گری و خرید ارز و سکه هدایت نشود. همچنین مدیران سرمایه‌گذار و سبدگردان‌های متخصص را نیز از این آزمایش بسیار حساس و پر اهمیت روسفید و سرافراز بیرون آورد. اگرچه بورس ایران طی سالیان گذشته، پیوسته در حال اصلاح ساختار بوده و رشد چشمگیری داشته، اما چنین بازار سرمایه جوانی، از مکانیزم لازم به منظور مقابله با بحران‌های مقطعی و دوره‌ای کم بهره مانده است. به طور حتم اهل نظر و بازار سرمایه می‌دانند که راهبردهایی را می‌توان از هم‌اکنون در نظر گرفت و مورد آزمایش قرار داد. ابزارهایی که هم‌اکنون در بورس وجود دارند، با اندکی تغییرات تکنیکی و ساختاری قابلیت آن را خواهند داشت تا در مقابل شرایط رکودی که در هر بازار سرمایه‌ای در جهان گاه اتفاق می‌افتد، تعادل نسبی خود را حفظ کنند. استفاده از روش‌هایی پوشش‌دهی ریسک یا ایمن‌سازی «Hedging» چندان کار پیچیده‌ای نبوده و نیست، بالاخص که سازمان بورس و دست‌اندرکاران بازار سرمایه بسترهای مناسبی را برای اجرای این عملیات پایه‌گذاری کرده‌اند. اوراق آتی بورس تهران هنوز چندان فعال نیست و با تعداد معدودی سهم نقش اساسی خود را هنوز نتوانسته است ایفا کند و در تعادل بازارهای پر نوسان در شرایط فعلی کاری از دستش ساخته نخواهد بود، زیرا تعداد محصولات آن بسیار معدود و محدود است. آیا راهی وجود ندارد که تعداد شرکت‌های واجد شرایط برای ورود به بازارهای آتی افزایش یابند. برای آنکه کلام را خلاصه کنم به چند راه‌حل کلی که هر یک می‌توانند به بازارهای سرمایه کشور عمق بیشتری بدهند، به شرح ذیل اشاره می‌شود:

۱- ترغیب و تسهیل ورود شرکت‌های عام به جرگه بازارهای آتی در بورس تهران

۲- اجازه ورود صندوق‌های مشترک سرمایه‌گذاری به بازارهای آتی با اندکی تغییرات ساختاری

۳- ایجاد صندوق‌های مشترک «شبه شاخص» برای بازارهای آتی که می‌تواند حجم معاملات را بالا برده و نقدینگی ایجاد کند و جامعه سرمایه‌گذار کشور و بازار سرمایه را از خسارت‌های کلان احتمالی نجات دهد.

۴- صدور مجوز برای صندوق‌های سرمایه‌گذاری به خرید درصد مشخصی از اوراق بهادار طلا (Gold Trust) یا طلای فیزیکی از طریق بازارهای آتی و ذیصلاح به منظور کاهش ریسک سیستمی و غیر سیستمی.

۵- اوراق صکوک نیز چنانچه در بازار مورد معامله قرار می‌گیرند و معاملات آتی آنها دچار مشکلات شرعی و فقهی نیست به لحاظ مشاع بودنشان می‌توانند نقش خوبی در بازارهای مشتقه داشته باشند.

۶- استفاده از مرحله اول اوراق اختیار معامله Options نیز یکی دیگر از ابزار بسیار لازم برای بازار سرمایه کشور است که تاثیرات سوء نوسان را می‌توانند کنترل کنند. پیچیدگی این اوراق نیازمند همکاری متخصصان حرفه‌ای و آکادمیک در طراحی و اجرا است. این آماده‌سازی به منظور پیشگیری از شرایط نوسانی، به مدیران سرمایه‌گذاری در ماه‌های آینده کمک خواهد کرد که فشار فروش ناشی از ترس نابجای سرمایه‌گذاران در صورت بروز نوسان‌های شدید را کاهش داده و سرمایه‌گذار دچار یاس نشده و راهکارهای خوبی برای کاهش ریسک خود را پیش روی داشته باشد. البته پر واضح است که به منظور اجرای هر کدام از این پروژه‌ها، مقدماتی نه چندان سخت لازم است تا ابعاد مختلفه عملیات به سرعت ارزیابی و به آزمایش‌ گذارده شود.خلاصه کلام که، ای‌ کاش می‌توانستیم بدون پیش فرض و پیش‌بینی وضعیت بازارهای سرمایه در ماه‌های آینده، برای شرایط رکودی هم استراتژی‌های مناسبی که بازار نوپای سرمایه ایران را در مقابل نوسانات عمده بیمه نسبی کند تدارک ببینیم و از خواص اوراق مشتقه و اوراقی که شرایط لازم و کافی را برای حفظ تعادل این بازارها داشته باشند، استفاده موثرتر و بهینه‌ای ببریم.

* کارشناس ارشد بازارهای مالی کانادا