تامین‌مالی زنجیره تامین؛ راهکاری برای چالشی بنیادی
تامین‌مالی زنجیره تامین (SCF) چیست؟ مدل تامین‌مالی زنجیره تامین (supply chain finance) ایجاد و توسعه‌یافته تا به حل این چالش اساسی بپردازد. تامین‌مالی زنجیره تامین، عبارت است از: «مجموعه‌ای از روش‌ها و راه‌حل‌های مبتنی بر تکنولوژی در راستای افزایش دسترسی و کاهش هزینه تامین‌مالی بنگاه‌های اقتصادی (به‌ویژه بنگاه‌های کوچک و متوسط) و بهبود کارآیی کسب‌وکارهای مرتبط در فرآیند فروش کالاها و خدمات.» این روش‌ها عبارتند از: تنزیل اسناد دریافتنی، خرید دین، عاملیت، عاملیت معکوس، پرداخت تسهیلات و اوراق‌بهادار‌سازی اسناد دریافتنی که در چارچوب روش‌های زنجیرهای منجر به بهبود مدیریت سرمایه‌درگردش بنگاه‌های تولیدی می‌شود. در این روش، به‌جای شیوه سنتی دریافت تسهیلات مستقیم توسط بنگاه‌های اقتصادی، فرآیند تامین‌مالی بنگاه‌ها به‌صورت پیوسته و در طول زنجیره تامین و مبتنی بر جریان واقعی کالا و خدمت صورت می‌گیرد. در عمل، روش‌های تامین‌مالی زنجیرهای در مسیر خودکار و برخط‌کردن روابط مالی میان خریدار و فروشنده نهاده‌های تولید (شامل کلیه کالاها و خدمات) در تمامی مراحل فروش (شامل صدور فاکتور، تایید فاکتور، تحویل کالا یا خدمت و تسویه‌حساب) حرکت می‌کنند.
در این مدل، خریداران کالاها و خدمات می‌پذیرند که پیش‌فاکتور (proforma)های صادر شده توسط فروشندگان را نزد بانک‌ها و موسسات اعتباری تایید کنند تا از این طریق، فروشندگان با تامین نقدینگی موردنیاز خود و تسریع در روند تولید و فروش، عملیات تولید خود را ادامه دهند. در این میان نیز بانک‌ها و موسسات اعتباری از کارمزد و خرید چک‌ها و پیش‌فاکتورهای مذکور با نرخ تنزیل کسب درآمد می‌کنند. پیش از این فروشندگان باید اسناد وصول (چک و سفته) را از خریداران کالاها و خدمات دریافت کنند که تبدیل این اسناد به وجه نقد اولا با ریسک اعتباری مواجه است و ثانیا زمان‌بر خواهد بود. خریداران نیز در واقع با استفاده از ضمانت بانک، کالاها را با سهولت بیشتری از فروشندگان خریداری می‌کنند. با پیادهسازی تامین‌مالی زنجیرهای، شفافیت و کارآیی فرآیند تامین‌مالی افزایش یافته و هزینه تمام‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شده محصول کاهش می‌یابد و ضمن تسهیل و تسریع تامین‌مالی بنگاه‌های اقتصادی به پایداری و بهبود ترازنامه بانک‌ها نیز کمک می‌کند. بدین ترتیب، از لحاظ اقتصادی، روش‌های تامین‌مالی زنجیره تامین برای تمامی ذی‌نفعان مقرون‌به‌صرفه‌تر است.
شرکت‌ها می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کوشند که به یکی از شیوه‌های نوین تامین‌مالی این بنگاه‌ها یعنی تامین‌مالی زنجیره تامین (SCF) بپردازند. SCF به‌عنوان یکی از نوآوری‌های مالی جدید، خدماتی است که فقط موسسات مالی حرفه‌ای قادر به تامین آن هستند و هیچ موسسه حقوقی که حتی از نظر مالی به‌عنوان موسسات با منابع مالی قوی به‌شمار می‌روند، قادر به ارائه این خدمات نیستند، از این‌رو شرکت‌ها به‌طور عمده به چگونگی حل مشکل تامین‌مالی به‌وسیله SCF به‌عنوان یک روش نوین تامین‌مالی از طریق بدهی می‌پردازند.
توسعه تامین‌مالی زنجیرهای در ایران:اخیرا با همکاری بانک مرکزی، ابزارهای جدیدی برای پیادهسازی این مدل در تامین‌مالی بنگاه‌های تولیدی ایجاد شده است. اوراق گام، از اصلی‌ترین ابزارهای مذکور است که در دستورالعمل ارائه خدمات تامین‌مالی زنجیرهای به بانک‌ها وشیوه‌نامه برات الکترونیکی در تامین‌مالی زنجیرهای ذکر شده است. اوراق گواهی اعتبار مولد، در دستورالعملی در آذرماه ۱۳۹۸ توسط شورای پول و اعتبار با هدف ابزار‌سازی برای تامین اعتبار واحدهای تولیدی در قالب زنجیره ارزش و تقویت دسترسی به سرمایه‌درگردش به تصویب رسید. اصلی‌ترین و مهم‌ترین ویژگی اوراق گام در مقایسه با سایر ابزارها و روش‌های تامین‌مالی، تاثیر این ابزار در حمایت از تولید و بخش مولد اقتصاد است، در واقع طراحی اوراق گام به گونه‌ای است که نوعی سیاستگذاری بخشی در راستای حمایت از بخش مولد اقتصاد (به‌ویژه تامین‌مالی بنگاه‌های کوچک و متوسط) محسوب شده و فعالیت‌های غیرمولد را پوشش نمی‌دهد. اوراق گام با فعال‌سازی ظرفیت بازار سرمایه در تامین‌مالی سرمایه‌درگردش، می‌تواند به بنگاه‌های تولیدی جهت افزایش دسترسی به تامین‌مالی کمک شایانی کند.
همچنین اوراق گام برخلاف عمده سایر صکوک موجود در بازار سرمایه کشور (مانند اوراق مشارکت، اجاره و مرابحه) که ماهیت تامین‌مالی بلندمدت دارند، ظرفیت تامین‌مالی کوتاه‌مدت برای ذی‌نفعان اقتصادی را ایجاد می‌کند. این راهکار مهم جهت تامین‌مالی بخش حقیقی اقتصاد که با رویکرد بازارمحور و با قابلیت نقل و انتقال در بازارهای پول و سرمایه طراحی شده، ابتدا در جلسات کمیته نقدینگی بانک مرکزی مطرح شد و پس از تایید ابعاد فقهی آن در شورای فقهی بانک مرکزی، به تایید شورای پول و اعتبار رسید. همچنین تفاهم‌نامه‌ای نیز میان بانک‌ها و وزارت صمت، جهت اجرای این طرح امضا شده است که لزوم تعجیل در اجرایی‌سازی سامانه ارائه خدمات تامین‌مالی زنجیرهای توسط بانک‌های عامل را می‌رساند. در این راستا با توجه به اجرایی‌سازی بخشی از این طرح و راه‌اندازی آزمایشی آن، باید با تبلیغ سامانه و ابزارهای تامین‌مالی زنجیرهای، تولیدکنندگان و فعالان اقتصادی بخش‌های مختلف را به استفاده از این ابزار ترغیب کرد. بی‌شک این سامانه می‌تواند نقش بسزایی در ارتقای فعالیت‌های اقتصادی تولیدکنندگان و صنعتگران کشور داشته باشد.
