نگاهی به تمرکز شعب کارگزاری‌ها در کلا‌ن‌شهرها
سهامدارانی که کارگزاری ندارند
در تعاریف کلی بازار سهام، مسوولیت مدیریت معاملات و کنترل ریسک و راهنمایی و مشاوره سهامداران برعهده کارگزاری‌هاست. حتی اگر در این میان افرادی دانش کافی برای انجام فعالیت‌های بورسی خود داشته باشند، باز هم برای برخی پیگیری‌ها نیازمند مراجعه به کارگزاری‌ها می‌شوند. بر اساس آمار منتشر شده از ۱۳۵۹ شهر ایران، فقط در ۲۵۰ شهر کارگزاری‌ها فعالیت دارند به معنی دقیق‌تر ۸۰ درصد شهرهای ایران به دفاتر کارگزاری دسترسی ندارند. ضمن اینکه طبق آمارها بخش عمده مراکز ارائه خدمات کارگزاری در تهران حضور دارند. این آمار، در حالی منتشر شده که بازار سرمایه روزبه‌روز در حال رشد است و بر تعداد متقاضیان ورود افزوده می‌شود. بنابراین، کامل نبودن نقاط پیوند سرمایه‌گذاران با شبکه کارگزاریهای بورس، نه‌تنها فرصت آشنایی سهامداران تازه‌وارد را به دنیای بورس کاهش می‌دهد، بلکه احتمالا توسعه بازارهای مالی را نیز با مشکل روبه‌رو خواهد کرد. از طرفی، موقعیت مکانی سازمان بورس و اوراق بهادار و تالار بورس و کارگزاریهای مطرح و شناخته‌شده در تهران است در حالی که سرمایه‌گذاران در سراسر کشور حضور دارند. بنابر این به‌نظر می‌رسد شهرهای مختلف، به فعالیت حداقل یک دفتر کارگزاری نیاز دارند. همچنین به گفته بسیاری از کارشناسان، تاسیس دفاتر کارگزاری بورس در شهرستان‌ها به رونق اقتصادی این مناطق کمک می‌کند.
کارگزاری‌ها متناسب با میزان سرمایه دایر می‌شوند
دبیرکل کانون کارگزاران بورس و اوراق بهادار در این باره به «دنیای اقتصاد» گفت: «اگر به لحاظ تعدادی بررسی کنیم، ممکن است این آمار که ۸۰ درصد شهرهای ایران کارگزاری فعال ندارند، درست باشد اما با توجه به میزان جذب سرمایه و جمعیت، کاملا برعکس است. در این مورد می‌توانیم بگوییم ۸۰ درصد جمعیت و سرمایه‌گذار‌های ایران، به کارگزاری فعال دسترسی دارند. بنابراین از نظر جمعیتی و گردش سرمایه‌ای، مشکلی در زمینه توزیع کارگزاری نداریم. با این توضیحات، نمی‌توانیم کلا‌ن‌شهری مانند تهران را با شهرهای کوچک برخی استان‌ها مقایسه کنیم.»
سید روح‌اله میرصانعی، با اشاره به تمرکز سرمایه‌گذارها و سهامداران در کلا‌ن‌شهرها، تاکید کرد: «تالار بورس تنها در تهران فعالیت دارد. آیا باید توقع داشته باشیم که تالار بورس در تمام شهرها شعبه داشته باشد یا مثلا بورس لندن در تمام شهرهای بریتانیا، تالار دارد؟» او توجیه اقتصادی را مهم‌ترین عامل تاسیس بنگاه‌های اقتصادی دانست و گفت: «شرکت‌های کارگزاری بنگاه‌های اقتصادی هستند که برای تاسیس نمایندگی و شعبه در شهرهای دیگر، باید توجیه اقتصادی داشته باشند، زیرا این کار هزینه‌های قابل‌توجهی اعم از خرید یا اجاره دفتر، استخدام پرسنل لازم، تجهیز زیرساخت و خطوط ارتباطی و.... دارد. بنابراین اگر آن شهر مورد نظر، فعالان اقتصادی به تعداد کافی نداشته باشد که بتوانند این هزینه‌ها را جبران کنند، کارگزاری‌ها به سمت افتتاح شعبه یا نمایندگی نمی‌روند. حرکت بنگاه‌های اقتصادی به این سمت است که در مکان‌ها و شرایط سودآور نمایندگی داشته باشند.»
به گفته دبیرکل کانون کارگزاران بورس و اوراق بهادار اگرچه کارگزارها در شهرهای محدودی نمایندگی یا شعبه دارند، شعب بانک‌های طرف قرارداد با کارگزاری‌ها و دفاتر پیشخوان دولت، به کمک آنها آمده‌اند تا از طریق درگاه‌ها و سیستم‌ها به مراجعه‌کننده خدمات ارائه کنند. او توضیح داد: «در تصمیم جدیدی که با همکاری سازمان بورس و کانون کارگزاران عملی خواهد شد، به جایی می‌رسیم که لازم نباشد سهامداران به دفاتر پیشخوان مراجعه کرده و قراردادهای خود را به‌طور الکترونیک امضا کنند که در این مورد فقط برخی مصوبات لازم است که باید از هیات‌مدیره سازمان دریافت کنیم. با این اقدام، فرد می‌تواند هرآنچه که قرار بود در کارگزاری انجام بدهد، به‌صورت الکترونیک انجام دهد، حتی اگر فرد خارج از کشور باشد.»
سامانه معاملات در حال ارتقاست
توضیحات دبیرکل کانون کارگزاران بورس و اوراق بهادار در حالی بیان می‌شود که مدت‌هاست اختلال سامانه معاملاتی و زیرساخت‌های آن، بحث‌های فراوانی را میان سهامداران و کارشناسان ایجاد کرده است. او با بیان اینکه توانایی مرتفع کردن مشکلات معاملات برخط وجود دارد، گفت: «به‌نظر من اگر بتوانیم موانع حقوقی الکترونیک شدن را برطرف و مصوبات لازم را دریافت کنیم، از نظر زیرساخت‌های اجرایی، بعید است مشکلی داشته باشیم. قبول دارم که ورود مردم به بازار سرمایه با رشد چشمگیری مواجه شده و سامانه‌های بازار سرمایه، پاسخگوی این حجم نیاز و تقاضا نیستند و در مواردی با اختلال و کندی مواجه می‌شوند اما از طرف دیگر، تمام این سامانه‌ها با سرعت بسیاری در حال ارتقای سخت‌افزاری و نرم‌افزاری خودشان هستند. بر این اساس اگر بتوانیم با اتخاذ سیاست‌هایی، فشار بر سامانه معاملات را کاهش دهیم، به‌راحتی می‌توانیم با همین سامانه به سمت الکترونیکی شدن فعالیت‌های بازار سهام حرکت کنیم.»
موضوع همکاری دفاتر پیشخوان دولت با کارگزاری‌ها از طرف میرصانعی در حالی بیان شد که عملکرد و فراوانی شعب دفاتر پیشخوان در شهرستان‌ها نیز، بحث‌های بسیاری به‌دنبال دارد. همچنین نرخ‌گذاری متفاوت خدمات، متناسب نبودن دفاتر با خدمات واگذار شده و یکسان‌نبودن دفاتر متعدد نیز از دیگر چالش‌های این مراکز اعلام شده است. از طرفی، بسیاری از مشمولان دریافت سهام عدالت، در شهرهای کوچک و روستاها حضور دارند که شاید دانشی از بورس نداشته و نتوانند خودشان فعالیت‌های لازم را برای ثبت‌نام و پیگیری آنلاین انجام دهند.
دفاتر پیشخوان، بازوهای کمکی کارگزاری هستند
محمد عطایی، مدیر نظارت بر کارگزاران، بانک‌ها و دفاتر پیشخوان دولت را بازوهای کارگزاری‌ها معرفی کرد. او در این باره به «دنیای اقتصاد» گفت: «بسترهای الکترونیک، هر روز در حال توسعه و راه‌اندازی است. مثلا در مورد مشمولان سهام عدالت که اصلا نیازی نیست سهامدار به کارگزاری‌ها مراجعه کند. طبق مصوبه شورای بورس، هر سهامداری می‌تواند از طریق درگاه‌های الکترونیک به سایت بانک‌ها یا سایت شرکت‌های کارگزاری مراجعه کند بدون اینکه حضور فیزیکی داشته باشد. بنابر این درخصوص بخش عمده سهام عدالت، معضل کمبود دفاتر کارگزاری در برخی شهرها، حل شده است.»
او در مورد سهامداران دیگر که می‌خواهند خرید و فروش معمول خود را داشته باشند، توضیح داد: «در حال حاضر بازوی محکمی که به کمک کارگزاری‌ها آمده، دفاتر پیشخوان دولت و شعب بانک‌ها هستند.
برخی شرکت‌های کارگزاری، تسهیلاتی را فراهم کردند که سهامدار، تنها یک‌بار برای احراز هویت و ورود به سامانه معاملات برخط به دفاتر پیشخوان مراجعه کند و پس از آن به راحتی می‌تواند فعالیت‌های مربوط به معاملات خود را از طریق سایت کارگزاری، پیگیری کند.»
به گفته عطایی، شرکت سپرده‌گذاری به تازگی در سایت خود، شعب بانک‌ها و دفاتر پیشخوان دولت را که با کارگزاری‌ها همکاری دارند، معرفی کرده و تا امروز، ۴ هزار دفتر پیشخوان دولت در تمام استان‌ها با نشانی کامل، در این سایت معرفی شده و هر روز در حال افزایش هستند.
مدیر نظارت بر کارگزاران، با بیان اینکه کمبود کارگزاری در شهرهای ایران به معنای این نیست که هیچ حمایتی از سهامداران نمی‌شود، گفت: «هرچند که آمار نشان‌دهنده کمبود دفاتر کارگزاری است اما حداقل در ۵ ماه گذشته، بسیاری از بانک‌ها، به‌عنوان نمایندگی شرکت کارگزاری، باجه‌هایی را به خدمات بازار سرمایه اختصاص داده‌اند. بر اساس مصوبه هیات مدیره سازمان بورس، مصوب سال ۹۶، به شرکت‌های کارگزاری این اجازه را داده‌ایم که از دفاتر پیشخوان دولت و شعب بانک‌ها استفاده کنند. ساز و کار آن هم به این شکل است که قراردادی بین آنها منعقد شده و با تایید بورس مربوط، می‌توانند آنها را به‌عنوان نمایندگی خود به سهامداران معرفی کنند. امروز هم ارائه خدمات در شهرهایی که با کمبود کارگزاری روبه‌رو هستند از طریق دفاتر پیشخوان و شعب بانک‌ها انجام می‌شود که مستند این ادعا هم در سایت شرکت سپرده‌گذاری منتشر شده است.»
با توسعه خدمات آنلاین، نیازی به کارگزاری نداریم
عطایی، ایجاد بستر خدمات آنلاین و الکترونیک را از ضرورت‌های خدمات بازار سرمایه دانست و گفت: «باید بتوانیم به‌طور کامل به سمت معاملات غیرحضور و آنلاین در بازار سرمایه حرکت کنیم. بنابراین الزامی برای راه‌اندازی کارگزاری در شهرها نیست. در این مورد باید براساس شعار یکی از کارگزاریهای که گفته «یک‌بار مراجعه، یک‌عمر معامله» حرکت کنیم. در واقع سهامدار فقط یک بار برای احراز هویت به دفاتر کارگزاری یا پیشخوان دولت مراجعه کرده و پس از آن، تمام امور به‌طور آنلاین انجام شود.» او در مورد زیرساخت‌های مورد نیاز ارائه خدمات الکترونیک، توضیح داد: «منکر این موضوع نمی‌شوم که زیرساخت‌های معاملات برخط مشکلاتی دارد اما در تلاش برای مرتفع کردن مشکلات و توسعه فیزیکی و آنلاین هستیم.»
