دنیای اقتصاد - هدیه لطفی: وجود اطلاعات شفاف و در واقع شفافیت شرکت‌ها یکی از رکن‌های مهم و الزامات کارآیی در بازار سرمایه است. با ارائه دقیق و به موقع اطلاعات است که اعتماد افراد به سرمایه‌گذاری در سهام جلب می‌شود. در این شرایط با تحلیل‌های منطقی و صحیح، امکان ورود نقدینگی جدید به بازار و همچنین توسعه هر چه بیشتر بازار سرمایه به وجود می‌آید. در این راستا رتبه‌بندی شرکت‌های فعال در بازار سرمایه یکی از مهمترین موارد برای اطلاع از نحوه فعالیت و شفافیت بنگاه‌ها است. گزارش‌های دوره‌ای هر ۳ ماه یک‌بار از سوی اداره نظارت بر ناشران بورسی سازمان بورس اوراق بهادار منتشر شده و با توجه به معیارهای مورد نظر به بررسی و در نهایت اعطای رتبه به شرکت‌ها می‌پردازد. در این راستا آخرین گزارش منتشر شده از سوی این نهاد به بررسی عملکرد ۳۰۲ شرکت فعال در بازار سهام پرداخته است. به این ترتیب رتبه‌سنجی این بنگاه‌ها در دوره سه ماه نخست سال جاری اعلام شده است. رتبه‌هایی که بعضا با ارتقا یا با تنزل درجه شفافیت نسبت به گزارش‌های دوره قبل همراه بوده‌اند.

بررسی جدیدترین رتبه‌های اعلامی

اخیرا رتبه‌بندی جدید شرکت‌های پذیرفته ‌شده در بورس اوراق بهادار تهران براساس امتیاز کسب‌شده از نظر کیفیت افشا و اطلاع‌رسانی مناسب برای دوره سه‌ماه منتهی به پایان خرداد‌ماه ۹۶ منتشر شد. در این راستا اداره نظارت بر ناشران بورسی سازمان بورس و اوراق بهادار با درج اطلاعیه‌ای در سامانه کدال، معیار و امتیاز رتبه‌بندی کلیه شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار را براساس وضعیت اطلاع‌رسانی آنها از نظر قابلیت اتکا و به ‌موقع بودن ارسال اطلاعات محاسبه کرده است. براساس این گزارش، از میان ۳۰۲ شرکت مورد بررسی رتبه‌ نخست از لحاظ به موقع بودن، قابلیت اتکای اطلاعات ارسالی و امتیاز اطلاع‌رسانی به نماد معاملاتی شرکت‌ پتروشیمی مبین تعلق گرفت. «مبین» با کسب امتیاز حداکثری ۱۰۰ در معیار به موقع بودن، امتیاز ۵۷/ ۹۸ در امتیاز قابلیت اتکای اطلاعات ارسالی و امتیاز ۵۲/ ۹۹ در معیاراطلاع‌رسانی به‌عنوان شفاف‌ترین شرکت در این دوره شناخته شد. این در حالی است که «مبین» در اطلاعات قبلی توانسته بود رتبه چهارم را به خود اختصاص دهد. شرکت‌های پتروشیمی فجر، ارتباطات سیار ایران، داروسازی زهراوی و داروسازی امین نیز به ترتیب رتبه‌های دوم تا پنجم این رتبه‌سنجی را کسب کردند. در این میان کاشی پارس شاهد ارتقای رتبه چشمگیری در فعالیت اخیر خود بود. به‌طوری‌که در گزارش رتبه‌سنجی مربوط به دوره ۳‌ماهه منتهی به اسفند ماه ۹۵، «کپارس» رتبه ۱۲۷ را به خود اختصاص داده بود. اما در گزارش اخیر رتبه این شرکت با ارتقای ۱۲۱ پله‌ای به رتبه ششم رسید. شهد(قندخوی)، ایران دارو، صنعتی بوتان و تولید مواد اولیه داروپخش نیز به‌عنوان دیگر شرکت‌های برتر در این رتبه‌بندی قرار گرفتند که رتبه‌های هفتم تا دهم را کسب کردند. در این میان صنعتی بوتان نیز از دیگر شگفتی‌سازها بود. به‌طوری‌که جهش ۱۹۷ پله‌ای را به ثبت رساند. در گزارش رتبه‌بندی قبلی، رتبه شفافیت «لبوتان» در جایگاه ۲۰۶‌ام قرار داشت(در رتبه‌بندی جدید این شرکت در جایگاه نهم قرار دارد). در این میان نمادهای کارخانه‌های داروپخش، معدنی املاح ایران، نیروکلر، شیمی دارویی داروپخش، تجارت الکترونیک پارسیان، لابراتوارهای سینادارو، صنایع خاک چینی ایران، فرآورده‌های تزریقی ایران، بانک خاورمیانه و گلتاش به ترتیب رتبه‌های یازدهم و بیستم این جدول را به خود اختصاص دادند. در مقابل در بررسی غیرشفاف‌ترین شرکت‌ها نام بانک‌ها بیشتر از دیگر گروه‌ها مشاهده می‌شود. بر این اساس بانک‌های ملت، پارسیان، صادرات و پاسارگاد رتبه‌های پایین جدول رتبه‌بندی را به خود اختصاص دادند. البته این روند در عملکرد دوره قبلی (منتهی به پایان اسفند ماه ۹۵) نیز قابل مشاهده است. در این میان نمادهای آلومراد، سرمایه‌گذاری صنایع پتروشیمی، پالایش نفت تبریز، کارخانه‌های کاشی و سرامیک حافظ، پلی‌اکریل ایران، سیمان کارون و تولید مواد اولیه الیاف مصنوعی نیز از دیگر شرکت‌های غیر شفاف در این دوره بودند.

رتبه‌بندی هلدینگ‌ها و سرمایه‌گذاری‌ها

بررسی شرکت‌های هلدینگ نیز در این رتبه‌بندی نشان از برتری گروه سرمایه‌گذاری صنعت نفت در میان ۲۹هلدینگ دیگر دارد. نماد «ونفت» در گزارش رتبه‌بندی قبلی نیز رتبه نخست را به خود اختصاص داده بود. همچنین گروه دارویی سبحان، سرمایه‌گذاری صندوق بازنشستگی، سرمایه‌گذاری البرز و سرمایه‌گذاری آتیه دماوند نیز رتبه‌های دوم تا پنجم را کسب کردند. این در حالی است که نمادهای «وپترو»، «وملی»، «تاپیکو»، «کروی» و «ثمسکن» پایین‌ترین رتبه را در میان هلدینگ‌ها کسب کردند. بررسی رتبه‌بندی شرکت‌های سرمایه‌گذاری نیز نشان از برتری دو شرکت به‌طور همزمان دارد. به‌طوری‌که سرمایه‌گذاری توسعه ملی و سرمایه‌گذاری سپه رتبه نخست را از آن خود کردند. سرمایه‌گذاری نیرو نیز رتبه دوم را به خود اختصاص داد. در این میان کمترین امتیاز به شرکت سرمایه‌گذاری صنعت و معدن تعلق گرفت. بر این اساس «وصنعت» رتبه هشتم را به خود اختصاص داد.

معیارهای مورد نظر کدامند؟

برای رتبه‌بندی یک شرکت زمان ارائه اطلاعات یک‌سوم وزن و قابل اتکا بودن پیش‌بینی‌ها و صورت‌های مالی دو‌سوم وزن رتبه‌بندی شرکت‌ها را به خود اختصاص می‌دهند. هر چند در گزارش‌های پیشین «دنیای اقتصاد» به دفعات لزوم اصلاح ملاک‌های رتبه‌بندی پیشنهاد شد اما هنوز تغییراتی در این معیارها صورت نگرفته است. در واقع با توجه به ملاک‌های کنونی به نظر می‌رسد شرکت‌ها بیش از آنکه نگران ارائه پیش‌بینی دقیق از سودآوری باشند، باید به رعایت زمان‌بندی و دقت در ارائه عملکرد توجه کنند. این موضوع زمانی اهمیت بیشتری نشان می‌دهد که برخی متغیرهای پیش‌بینی سود شرکت‌ها از قبیل نوسانات در بازارهای جهانی، در اختیار خود شرکت‌ها نیست. این در حالی است که در بورس‌های معتبر جهان ارائه پیش‌بینی درآمد از سوی شرکت‌ها چندان رایج نیست. تنها وظیفه شرکت‌ها در این خصوص ارائه اطلاعات دقیق از عملکرد ماه‌های گذشته است. به این ترتیب وظیفه پیش‌بینی سود را تحلیلگران برعهده دارند. پیامد این رفتار صحیح می‌تواند اعمال فشار بیشتری برای ارائه اطلاعات دقیق‌تر در بازه‌های زمانی کوتاه مدت را به دنبال داشته باشد. هر چند در شرایط کنونی ارائه اطلاعات ماهانه از سوی شرکت‌ها در صورت رعایت مفاد آن می‌تواند در شفافیت بورس مفید باشد، اما بازهم تاکید می‌شود که معیارهای قابلیت اتکای کنونی نیاز به اصلاح اساسی دارند.

نحوه امتیازدهی

امتیاز اطلاع‌رسانی در بازار سرمایه ایران، رتبه شرکت‌ها را درخصوص نحوه اطلاع‌رسانی آنها نشان می‌دهد. رتبه‌ای که بر‌اساس دستورالعمل افشای اطلاعات شرکت‌های ثبت‌شده نزد سازمان بورس اوراق بهادار، محاسبه می‌شود. این امتیاز در حال حاضر برای تمامی شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران در مقاطع سه‌ماهه محاسبه ( از سوی سازمان بورس و اوراق بهادار) منتشر می‌شود. این امتیاز بین صفر تا ۱۰۰ گزارش می‌شود. در این راستا بر‌اساس نحوه محاسبات این امتیاز، امکان آنکه شرکتی امتیاز منفی دریافت کند نیز وجود دارد. از سویی دیگر دستورالعمل افشای اطلاعات برای تمامی گزارش‌ها در مقاطع مختلف زمانی، مهلت مشخصی را تعیین کرده است. بر این اساس شرکت‌ها موظف هستند تا در زمان‌های تعیین‌شده اقدام به انتشار اطلاعات کنند.

چگونگی محاسبه امتیازها

در محاسبه امتیاز اطلاع‌رسانی، معیار به‌موقع بودن بر اساس زمان ارسال اطلاعات ازسوی شرکت در مقاطع تعیین‌شده در دستورالعمل افشای اطلاعات مورد محاسبه قرار می‌گیرد. این معیار با لحاظ کردن میزان تاخیر در ارسال اطلاعات، در میزان امتیازدهی شرکت‌ها تاثیر گذار است. در این راستا جزئیاتی از قبیل پیش‌بینی‌ سود هر سهم، صورت‌های مالی میان‌دوره‌ای حسابرسی‌نشده، صورت وضعیت پرتفوی، اظهارنظرهای حسابرس نسبت به پیش‌بینی سود هر سهم و صورت‌های مالی دوره‌ای، صورت‌های مالی حسابرسی‌نشده و حسابرسی‌شده پایان دوره مالی و برنامه ‌زمان‌بندی پرداخت سود سهامداران در سرفصل مزبور قرار می‌گیرند.همچنین میزان تغییرات در پیش‌بینی‌های ارسالی و همچنین تفاوت‌ها میان مبالغ پیش‌بینی‌شده و عملکرد واقعی حسابرسی‌شده معیار قابلیت اتکا در این محاسبات است.

رتبه‌سنجی شفافیت بورسی‌ها