رانت پنهان در بورس تهران

دنیای اقتصاد- زهرا رحیمی: بورس در عین حال که اصل مهم شفافیت را یدک می‌کشد، در بسیاری برهه‌ها محل سوءاستفاده برخی افراد ذی‌نفع شده است. استفاده از رانت فرصت‌ها و اطلاعات در تاریخ فعالیت بورس تهران همواره وجود داشته است. هرچند هدف سازمان بورس و اوراق بهادار از راه‌اندازی سامانه «کدال»، به حداقل رساندن رانت اطلاعاتی در بازار سهام بود با این وجود مشاهده می‌شود علاوه بر رانتی که برخی افراد خاص به آن دسترسی دارند، حالا سه بازیگر مهم و اثر‌گذار در بازار سهام کشور عمدا یا سهوا موجب تشدید فضای ایجاد رانت اطلاعاتی شده‌اند. ناشران بورسی، سازمان بورس و اوراق بهادار تهران و خبر‌نگاران سه نهادی هستند که اخیرا به‌طور عمد یا به دلیل ضعف عملکرد خود و متاسفانه در برخی موارد به دلیل عدم تعهد اخلاقی ایجاد رانت اطلاعاتی در بورس تهران را تشدید کرده‌اند.

نقش ناشران بورسی در ایجاد رانت

متاسفانه اخیرا در بورس تهران وقایعی رخ می‌دهد که اعتبار معاملات را خدشه دار کرده است. باید توجه داشت بی اعتماد شدن به بورس که به‌عنوان نماد و دماسنج اقتصادی هر کشوری شناخته می شود، اقتصاد آن کشور را زیرسوال می‌برد. دسترسی برخی افراد خاص به اطلاعات موضوعی است که شاید نتوان به‌طور کامل آن را از بین برد با این حال ریشه فضای رانت پنهانی را که از سوی شرکت‌ها، سازمان بورس و رسانه‌ها تقویت می‌شود، می توان خشکاند. اما چگونه ممکن است این سه بازیگر بازار سهام، فضای معاملات بورس تهران را با شایعه و رانت آلوده ‌کنند؟

از شرکت‌های فعال در بورس تهران آغاز می‌کنیم. در بسیاری از موارد مشاهده شده است که مدیران عامل یا مدیران مالی در مورد ارائه اطلاعات از وضعیت سود آوری از مراجعی غیر از کدال وارد می‌شوند. البته ارتباط شرکت ها با رسانه ها می تواند گامی مثبت در راستای شفافیت بیشتر وضعیت شرکت ها باشد اما این گفت‌و‌گو‌ها باید در مورد جزییات عملکرد شرکت‌ها باشد نه وعده تعدیل مثبت سود یا چند برابر شدن قیمت سهم!طبق قوانین معاملات بازار سهام کشور اولین مرجع رسمی شرکت‌ها در مورد شفاف‌سازی و اطلاع رسانی از وضعیت سودآوری آنها باید سامانه «کدال» باشد برخی مدیران عامل یا مدیران مالی پیش از ارائه این اطلاعات سودآوری شرکت ها در سامانه «کدال» به گفت‌وگو با رسانه‌های مختلف می‌پردازند و وعده افزایش سودآوری و تعدیل مثبت درآمد شرکت را می‌دهند. در برخی موارد نیز پا را فراتر می‌گذارند و نوید افزایش یا حتی چند برابر شدن قیمت سهام را می‌دهند. این موارد هر دو خلاف قوانین بازار سهام کشور است.

باید توجه داشت که به لحاظ قانونی هر گونه اطلاع رسانی در مورد وضعیت شرکت‌ها، اعم از انعقاد قراردادهای جدید و به‌طور کلی هر‌گونه تغییر و تحولی در وضعیت سودآوری شرکت اولین بار باید از طریق سامانه کدال اعلام شود. چرا که انتشار این موارد در مراجع غیر رسمی برای اولین بار ،علاوه بر اینکه خلاف قانون معاملات است، درهای سوء‌استفاده در بازار سهام را نیز باز می‌کنند. این موضوع با ارائه اطلاعات درست یا نادرست علاوه بر مبهم کردن فضای معاملات سهام به این دلیل که از اولین مرجع رسمی قانونی منتشر نشده است، هم فضای معاملات سهام را مبهم می‌کنند و هم معامله‌گران را به دردسر می‌اندازد. البته در این میان نقش فعالان رسانه‌ای نیز خود‌نمایی می‌کند. ضعف و عدم تعهد اخلاقی برخی فعالان رسانه‌ای موجب انتشار چنین موارد خلاف قانون در بازار سهام می‌شود (در ادامه گزارش نقش این افراد نیز در ایجاد چنین فضایی به تفصیل تشریح می‌شود). برای حل چنین معضلی چه باید کرد؟ممکن است برخی مدیران شرکت‌ها به دلیل غفلت و سهوا به افشای جزئیات عملکرد نزد مراجع غیر رسمی بپردازند، این گروه مسوولان باید در گفت‌وگوهای خود با اصحاب رسانه مسوولیت بیشتری داشته باشند و متوجه بار حقوقی مواردی که مطرح می‌کنند، باشند. آن دسته‌ای نیز که قانون معاملات بازار سهام کشور در افشای اطلاعات را عمدا رعایت نمی‌کنند، باید به دلیل تخلف از قانون از سوی مقام ناظر مورد پیگیری‌های انضباطی قرار گیرند. موضوعی که متاسفانه تا کنون آن طور که انتظار می رفت از سوی سازمان بورس پیگیری نشده است. در این میان البته قصد نگارنده به هیچ وجه کم اهمیت شمردن گام های مثبت مقام ناظر در مورد ایجاد شفافیت در بازار سهام نیست.در اینجا مقصود انتظار برخوردهای قاطع‌تر از سوی مقام ناظر است.

نقش مقام ناظر چیست؟

همانطور که می دانید،وظیفه اصلی مقام ناظر بازار حرکت در راستای شفافیت هر چه بیشتر معاملات بورس اوراق بهادار تهران است. مقام ناظر در مواردی که بازار شایعات پیرامون سهام یک شرکت در بازار داغ است، باید به سرعت اقدام به در خواست شفاف سازی از سوی شرکت کند. سرعت اقدام مقام ناظر در این مورد حائز اهمیت است، چرا‌که برخی مواقع تاخیر در اقدام این نهاد برای شفاف‌سازی وضعیت یک شرکت تا جایی پیش می‌رود که دیگر دردی از معامله‌گران دوا نمی‌کند. بعضا تجربه شده است که پس از حرکت قیمت یک نماد در مسیر صعودی چشمگیر که پشتوانه بنیادی برای آن از سوی فعالان و کارشناسان بورسی مطرح نیست و صرفا شایعات است که روند قیمت سهم را رقم می‌زند، سازمان بورس و اوراق بهادار با یک تاخیر پیگیر شفاف‌سازی شرکت شده است. البته اخیرا این نهاد مسوول در راستای شفافیت گام‌های مثبتی برداشته است اما همچنان نتوانسته‌است، گره‌های حرکت بازار سهام در مسیر شفاف‌تر شدن را باز کنند.

بهتر این است که در موارد این چنین مبهم، سازمان بورس به سرعت وارد عمل شود و به‌صورت علنی اعلام کند که پیگیر شفاف‌سازی شرکت است. از طرفی باید با قوانین انضباطی قاطع تر در برخورد با تخلف شرکت ها، تعهد بیشتر ناشران را به ارائه اطلاعات به موقع تضمین کند. باید توجه داشت نداشتن زمان بندی و همچنین مکانیزه نبودن سیستم انتشار اطلاعات، توقف نمادها و گزارش‌های شفاف‌سازی شرکت‌ها موجب برخورد سلیقه‌ای سازمان بورس در برخورد با تخلف شرکت‌ها شده است. نتیجه این موضوع خدشه وارد کردن به معاملات بورس تهران و در پی آن رنگ باختن اعتماد است. به‌طور مثال در برخی موارد مشاهده شده است، در حالی که مسوولان بازار از عدم توقف یا بازگشایی نماد شرکتی خبر می‌دهند، پس از چند ساعت آن نماد به‌طور ناگهانی متوقف یا بازگشایی می‌شود. برای رفع این مشکل «دنیای اقتصاد» بارها پیشنهادهایی را به سازمان بورس و اوراق بهادار تهران ارائه کرده است. مکانیزه کردن سیستم انتشار اطلاعات و توقف نمادها ضمن تعهد‌سازی بیشتر ناشران از جمله این پیشنهادها بوده است. زمان‌بندی دقیق در انتشار اطلاعات و توقف نماد‌ها از جمله موضوعاتی هستند که می‌توانند به تعهد هر چه بیشتر ناشران بورسی در راستای رعایت قوانین کمک کنند.

خبرنگاران چگونه به شایعات دامن می‌زنند

همان‌طور که اشاره شد، بازیگر سومی نیز در منحرف کردن شفافیت معاملات سهام نقش دارد. خبرنگاران! فعالان رسانه در نحوه انتقال صحبت‌های مدیران عامل شرکت‌ها و همچنین مقامات سازمان بورس در برخی موارد سهل‌انگاری یا شیطنت می‌کنند. بعضی فعالان رسانه، تیتر‌های جنجالی می‌زنند که ارتباطی با محتوای صحبت مقام ناظر بازار یا مدیران عامل شرکت‌ها ندارد. یا بعضا گفت‌وگویی منتشر می‌کنند که فرد مصاحبه‌شونده در مورد آن اعتراضاتی را ابراز داشته است. امری که برای آن دلیلی جز ذی‌نفع بودن این افراد به نظر نمی‌رسد. (البته باید توجه داشت بعضا سهل‌انگاری‌ها چنین شرایطی را ایجاد کرده‌اند). خبر‌نگاران و در اینجا به‌طور خاص فعالان رسانه در حوزه بازار سهام باید توجه داشته باشند که عینا اظهار نظرات مقام سازمان بورس یا مدیران عامل شرکت‌ها را منتقل کنند. نه اینکه با منتشر کردن برداشت‌های خود و منحرف کردن فضای معاملات سهام، دردسرهای زیادی برای معامله‌گران، مدیران عامل یا مقام ناظر بازار سهام ایجاد کنند.

علاوه بر این خبرنگاران باید با رعایت تمام جوانب اصول اخلاقی، اصل بی‌طرفی را به‌عنوان مهم‌ترین‌ اصل حرفه‌ خود رعایت کنند. این موضوع در مواردی که خبر‌نگار ذی‌نفع است، مشکلات زیادی به وجود می‌آورد. متاسفانه اخیرا برخی خبرنگاران، خبرنگاری را با تریبون سفته‌بازی اشتباه گرفته‌اند. برخی از این افراد در مقاطعی به انتشار اخبار و شایعات متعددی در مورد یک شرکت می‌پردازند و قصد دارند به اصطلاح سهم را داغ کنند. در برخی موارد نیز متاسفانه خبر‌نگاران بدون منبع خبر، اطلاعاتی را منتشر می‌کنند. اطلاع‌رسانی بدون منبع یا از منبع دیگران بدون ذکر نام آنها به داغ کردن بازار شایعات و ایجاد رانت اطلاعاتی منجر می‌شود. چرا که وقتی خبرنگاران رسانه‌های رسمی به این موارد کم‌توجهی می‌کنند دیگر چه انتظاری می‌توان از افراد گرداننده کانال‌های تلگرامی و مراجع غیر‌رسمی داشت. علاوه بر این موارد برخی فعالان رسانه از اعتماد مقام رسمی یا مدیر عامل یک شرکت سوء استفاده می‌کنند. در این زمینه دیده شده است که صحبت‌های یک فرد بدون توجه به درخواست وی برای عدم انتشار بنا به هردلیلی از سوی برخی رسانه‌ها منتشر می‌شود. در این موارد نیز سازمان بورس باید در تخلف رسانه‌ها در مورد داغ کردن بازار شایعات و ایجاد رانت برخورد کند. متاسفانه تجربه شده است که مقام ناظر سهام در مورد برخی از مسائل سختگیری‌هایی دارد اما جایی که برخورد قاطع‌تر مقام ناظر را می‌طلبد، سازمان یا با تاخیر عمل می‌کند یا آن طور که باید پیگیر مساله نیست.