دنیای اقتصاد - هدیه لطفی: بورس تهران در حالی دومین ماه سال را با ثبت بازدهی ۲/ ۳ درصدی به پایان برد و از دیگر بازارهای موازی سبقت گرفت که بررسی عملکرد کارگزاران فعال در بازار سهام نیز حاکی از همگامی این نهادها با این شرایط مثبت بازار در این بازه زمانی است. ارزش خرید و فروش ۱۰۶ کارگزاری فعال در بازار سهام در اردیبهشت‌ماه بالغ بر ۱۶ هزار و ۶۰۰ میلیارد تومان بود که نسبت به فروردین ماه رقم چشمگیری است. نکته جالب توجه آنکه ۶۳ درصد از رقم ارزش کل معاملات این نهاد‌ها تنها در اختیار ۲۰ کارگزار است. به این ترتیب مشاهده می‌شود که حجم زیادی از معاملات آنلاین، خرد و بلوک و به عبارت دیگر مجموع کل خرید و فروش‌های صورت گرفته توسط این نهادهای مالی تنها توسط چند کارگزاری انجام می‌شود. این در حالی است که مدیران سازمان بورس معتقد هستند روند رقابتی در این نهادهای مالی حاکم است. همچنین به دلیل اشباع تعداد کارگزاری‌، دیگر مجوز تاسیس جدیدی اعطا نمی‌شود. عدم صدور مجوز جدید طی سالیان گذشته همواره موافقان و مخالفانی داشته است؛ موافقان با استدلال کافی بودن تعداد کارگزاران تنها خواستار توسعه خدمات در این صنعت هستند و به اعتقاد مخالفان اما این اقدام انحصار گسترده‌ای را از سوی دارندگان مجوز ایجاد کرده است.

منشا انحصار کجاست؟

شرکت‌های کارگزاری موتور محرک بازار سرمایه بوده و پل ارتباطی بین سرمایه‌گذاران و بازار سرمایه هستند، از این‌رو کارگزاران با ارائه خدمات کارآ و موثر و جلب رضایت سرمایه‌گذاران در چارچوب مقررات و رفتار حرفه‌ای می‌توانند نقش مهمی در افزایش فرهنگ سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه، جذب سرمایه‌گذاران و توسعه بازار سرمایه ایفا کنند. اما متاسفانه این صنعت از پویایی لازم برخوردار نیست؛ هرچند در این میان ضعف بازار را می‌توان از دو منظر فقدان ابزارهای مالی متنوع و همچنین عمق کم بررسی کرد. اما در همین فضای کنونی و با توجه به ورود ابزارهای جدید، همچنان برخی کارگزاری‌ها هیچ تمایلی به استفاده و به‌کارگیری این ابزار از خود نشان نمی‌دهند و به همان کارمزدهای خرید و فروش روزانه قناعت می‌کنند. به‌طور مثال در معاملات آتی سکه به‌جز چند کارگزاری محدود، بقیه نهادها خدماتی ارائه نداده و هیچ اقدامی در این زمینه نداشته‌اند. به این ترتیب مشاهده می‌شود که خود فعالان صنعت کارگزاری نیز تمایلی به تنوع‌بخشی ندارند و همچنان در همان فضای از قبل تعیین شده به فعالیت خود ادامه می‌دهند.

گفت‌وگو با کارشناسان بازار سهام به منظور پاسخگویی به این موضوع نشان از آن دارد که شرایط چند وقت اخیر بازار سهام موجب کاهش انگیزه و در نتیجه افت ارزش خرید و فروش معاملات از سوی معامله‌گران شده است. در نهایت این امر به افت فعالیت کارگزاری‌ها منجر شده است. در این میان تنها برخی کارگزاران با برخورداری از معامله‌گران حقوقی با حجم بالای خرید و فروش، عملکرد مطلوبی داشته‌اند. این در حالی است که برخی نیز معتقدند عمده معاملات در دست کارگزاران نهادی است و به این ترتیب کارگزاران خصوصی برای افزایش جذابیت و جلب مشتری باید راهکارهای نوین داشته باشند.

کاهش انگیزه با توجه به شرایط بازار

در همین زمینه علیرضا تاج‌بر، قائم مقام دبیر‌کل کانون کارگزاران بورس اوراق بهادار معتقد است: مخاطبان کارگزاری‌ها در سه دسته بازیگران حقیقی، حقوقی و صندوق‌ها تقسیم می‌شوند. با این وجود وضعیت بازار و شرایط معاملات طی چند سال اخیر به سمتی رفته که انگیزه برای سرمایه‌گذاری را تا حد زیادی کاهش داده است. وی در ادامه افزود: اینکه بیش از ۹۰ درصد از معاملات بازار در چندکارگزاری به‌صورت محدود انجام می‌شود، مربوط به تحرک کم معامله‌گران است. عمده معامله‌گران حقوقی یا در کارگزاری‌های مربوط به نهاد خود فعالیت می‌کنند، یا فعالیت آنها طی سال‌های اخیر معطوف به یک کارگزاری بوده است. بخش دیگری از معاملات این کارگزاری‌ها نیز مربوط به معاملات درون گروهی است که فعالیت آنها را افزایش داده است. قائم‌مقام دبیر‌کل کانون کارگزاران بورس اوراق بهادار گفت: در شرایط کنونی برخی کارگزاری‌ها عملا فعالیتی ندارند و در شرایط موجود تا مرز ورشکستگی رفته‌اند. یکی از راه‌هایی که می‌تواند مسیر فعالیت آنها را تغییر دهد، بحث تجمیع کارگزاری‌های کوچک است. در این زمینه کانون نمی‌تواند حضور مستقیم داشته باشد و تنها به‌عنوان مشاور می‌تواند به این کارگزاری‌ها کمک کند. وی بیان کرد: همچنان این امیدواری وجود دارد که با شروع فعالیت دولت دوازدهم بازار جان تازه‌ای بگیرد و بسیاری از فعالان اقتصادی نقدینگی خود را به این بازار وارد کنند، به تبع این موضوع می‌توان این امیدواری را داشت که فعالیت کارگزاری‌ها نسبت به قبل بهبود یابد.

برگ برنده کارگزاری‌های خصوصی با ارائه نوآوری

در این میان محمدرضا سرافراز از کارشناسان بازار سهام، کارگزاران فعال در بازار را به دو دسته نهادی و خصوصی تقسیم‌بندی کرد و گفت: بررسی روند فعالیت کارگزاری‌ها در بازار به دو گروه نهادی و یا همان بانکی‌ها و بخش خصوصی تقسیم می‌شود؛ کارگزاری‌های نهادی از آنجا که وابسته به یک بانک و یا شرکت تامین سرمایه هستند از یک پشتوانه بالا هم از لحاظ اعتباردهی به سهامداران وهم از لحاظ ارائه تخفیف برخوردارند. وی ادامه داد: همچنین عمده حجم معاملات و خرید و فروش‌های صورت گرفته توسط این گروه به لحاظ سهام موجود در پرتفوی و ارتباط با حقوقی‌های وابسته است. این موضوع به تنهایی می‌تواند حجم بالایی از معاملات را در عملکرد این نهادها رقم بزند.

وی در ادامه گفت: از سوی دیگر در این کارگزاری‌ها به لحاظ منافع مالی بالا بانک‌ها، ارائه اعتبارات با سهولت بیشتری انجام می‌َشود که این امر به افزایش مشتریان و در نهایت افزایش حجم معاملات به ویژه مبادلات بلوکی در بازار سهام، اوراق و کالا منجر می‌شود. سرافراز در ادامه به کارگزاری‌های خصوصی اشاره کرد و گفت: اما در این میان دیگر کارگزاری‌ها که هیچ وابستگی به نهاد خاصی ندارند، در فهرست خصوصی‌ها قرار گرفته و از منابع مالی محدودی نیز برخوردارند. وی ادامه داد: برگ برنده این کارگزاری‌ها سرمایه‌گذاری‌های نوین به ویژه در بخش IT (فناوری اطلاعات)، توسعه بازار با ارائه خدمات جدید از قبیل ایجاد باشگاه ویژه برای مشتریان و طراحی نرم‌افزار معاملاتی مخصوص است. این مدیر فعال در بازار ادامه داد: بر این اساس کارگزاری‌های مزبور با ارائه پیشنهادهای جذاب به مشتریان خود در جلب آنها می‌کوشند تا بتوانند خرید و فروش خود را از طریق افزایش در تعداد سهامداران خرد و حقیقی به رقابت با دیگر کارگزاری‌ها برسانند.

30درصد از کل معاملات در اختیار 5 کارگزار

ارزش کل خرید و فروش ۱۰۶ کارگزار فعال بورس تهران در دومین ماه سال‌ جاری، بیش از ۱۶ هزار و ۶۰۰میلیارد تومان بود که در مقایسه با عملکرد فروردین ماه رشد ۵۶درصدی را تجربه کرده است. معاملات این نهادهای مالی در فروردین ماه معادل ۵/ ۷هزار میلیارد تومان بوده است. رونق نسبی معاملات سهام در اردیبهشت ماه و همچنین تعداد روزهای معاملاتی بیشتر نسبت به فروردین در عملکرد بهتر این نهاد طی این ماه، بی‌تاثیر نبوده است. با این وجود بررسی روند معاملات این نهادهای مالی نشان از آن دارد که ۶۳درصد کل خرید و فروش‌های ثبت شده از سوی ۲۰ کارگزار برتر صورت گرفته است. در این میان کارگزاری بانک رفاه کارگران با مجموع خرید و فروش ۲‌هزار و ۶۰۰ میلیارد تومانی، سهم ۱۶درصدی از کل معاملات را به خود اختصاص داد. کارگزاری صبا تامین نیز با سهم ۱۴درصد از کل معاملات، در رتبه دوم جای گرفت. کارگزاری‌های مبین سرمایه، مفید، بهگزین، بانک کشاورزی، بانک ملت، امین آوید، بانک تجارت و آگاه نیز در فهرست ۱۰ کارگزاری برتر قرار گرفتند.

انحصار در فعالیت‌ کارگزاری‌ها وجود دارد؟

براساس اطلاعات منتشر شده از طریق اداره آمار شرکت بورس تهران، بیش از ۲ هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان از معاملات کارگزاران در اردیبهشت به‌صورت الکترونیکی بود که ۵۰ درصد از کل این معاملات از سوی ۱۰ کارگزاری انجام شده است. در این میان کارگزاری مفید به تنهایی حدود ۲۱درصد از این رقم را به معاملات آنلاین خود اختصاص داده است. کارگزاری فارابی با ۱۸/ ۵ درصد، آگاه با ۰۷/ ۵ درصد، مبین سرمایه با ۷۳/ ۳ درصد و بانک کشاورزی با ۲۴/ ۳ درصد از جمله برترین‌ها در حوزه آنلاین بودند. این روند در ارزش خرید و فروش خرد و بلوک نیز مشاهده می‌شود. به‌طوری‌که ارزش کل معاملات خرد و بلوک نیز در این ماه معادل ۹هزار و ۷۰۰میلیارد تومان بوده و بیش از ۵۵ درصد از کل معاملات خرد و بلوک نیز از سوی ۲۰کارگزار صورت گرفته است. به این ترتیب ۴۵درصد دیگر نیز از سوی ۸۶کارگزاری دیگر تامین شده است. به این ترتیب مشاهده می‌شود که حجم زیادی از معاملات آنلاین، خرد و بلوک و به عبارت دیگر مجموع کل خرید و فروش‌های صورت گرفته از سوی این نهادهای مالی تنها از طرف چند کارگزاری انجام می‌شود.

منشا انحصار در کارگزاری‌ها