وحید منتی/ حسابدار رسمی

در راستای تقویت بیش‌ازپیش نظام راهبری شرکتی، حمایت از حقوق سرمایه‌گذاران و توسعه بازار شفاف و منصفانه اوراق بهادار، دستورالعمل کنترل‌های داخلی در تاریخ ۱۶/ ۰۲/ ۱۳۹۱ به تصویب هیات‌مدیره سازمان بورس رسید. مطابق مفاد ماده ۱۰ دستورالعمل مزبور، استقرار واحد حسابرسی داخلی برای شرکت‌های بورسی و فرابورسی الزامی شد. ماده ۱۰منشور نمونه واحد حسابرسی داخلی مصوب هیات مزبور مورخ ۲۳/ ۱۱/ ۱۳۹۱ بیان می‌کند: «حسابرسان داخلی در انجام حسابرسی باید استانداردهای داخلی لازم‌الاجرا و آیین رفتار حرفه‌ای حسابرسان داخلی و در نبود استانداردهای موردنیاز، استانداردهای بین‌المللی حسابرسی داخلی را رعایت کنند». در این راستا انجمن حسابرسان داخلی ایران در چهارم تیرماه ۱۳۹۱ تاسیس شد. انجمن حسابرسان داخلی ایران، استانداردهای بین‌المللی حسابرسی داخلی تدوین و منتشرشده از سوی انجمن حسابرسان داخلی (IIA) را به‌عنوان مرجع پایه برگزید و پس از برگرداندن آن به زبان پارسی، در اسفندماه ۱۳۹۳ آن را منتشر و از اول فروردین‌ماه ۱۳۹۴ اجرای آن را برای اعضای خود، الزامی کرد.

متن مزبور ترجمه نسخه ۲۰۱۳ استانداردهای بین‌المللی حسابرسی داخلی که قابل اجرا از تاریخ اول ژانویه ۲۰۱۳ تا ۳۱ دسامبر ۲۰۱۶بوده، است. با عنایت به تغییر اخیر استانداردهای بین‌المللی مزبور، اهداف این نوشتار معرفی استانداردهای بین‌المللی حسابرسی داخلی به‌روز شده و قابل‌اجرا از اول ژانویه ۲۰۱۷ و تبیین تاثیر تغییرات اصلی این استانداردها (نه الزاما تمامی تغییرات و موارد بازنگری شده) است. چارچوب بین‌المللی اجرای حرفه‌ای (IPPF) حسابرسی داخلی نسخه ۲۰۱۳ شامل رهنمودهای الزامی (شامل استانداردهای بین‌المللی، تعریف و آیین رفتار حرفه‌ای) و رهنمودهای مورد توصیه اکید (شامل مقالات موضع، رهنمودها و توصیه‌های عملی) بود. در نسخه (IPPF) سال ۲۰۱۵، این چارچوب در قالب ماموریت، اصول اساسی، رهنمودهای الزامی (شامل اصول مرکزی، تعریف، استانداردها و آیین رفتار حرفه‌ای) و رهنمودهای مورد توصیه (شامل رهنمودهای پیاده‌سازی و رهنمودهای تکمیلی) معرفی شد. بر اساس آن، ماموریت حسابرسی داخلی ارتقا و صیانت از ارزش سازمانی از طریق اطمینان‌بخشی، مشاوره و بینش واقع‌بینانه و مبتنی بر ریسک است. اصول اساسی حسابرسی داخلی نیز ۱۰ اصل و شامل: ۱- نشان دادن صداقت (درستی)، ۲- نشان دادن خبرگی (صلاحیت) و مراقبت حرفه‌ای، ۳- واقع‌بینی و رها بودن از هرگونه نفوذ ناروا (مستقل)، ۴- هم‌راستایی با راهبردها، اهداف و مخاطرات سازمان، ۵- جایگاه سازمانی مناسب و کفایت منابع، ۶- ارائه کیفیت و نشان دادن بهبود مستمر، ۷- ارتباطات مؤثر، ۸- ارائه اطمینان بخشی مبتنی بر ریسک، ۹- دارا بودن بینش و بصیرت، فعال و متمرکز بر آینده و ۱۰- ترویج و ارتقای بهبود سازمانی است.

درخصوص استانداردهای جدید، نتایج ارزیابی‌های هیات تدوین استانداردهای انجمن حسابرسان داخلی (IIASB) نشان می‌دهد که همسویی میان استانداردها و اصول اساسی وجود دارد، تضاد و تعارض جدید به وجود نیامده است، جمله‌بندی جدید برخی استانداردها این همسویی را افزایش داده است و در این نسخه هیچ‌گونه تغییری در آیین رفتار حرفه‌ای صورت نگرفته است.

انجمن حسابرسان داخلی (IIA) چرایی دلایل تغییر استانداردهای حسابرسی داخلی را به شرح ذیل برمی‌شمرد:

به دلیل اعتقاد به فرآیند مداوم، رهنمودهای الزامی (IPPF) هر سه سال یک‌بار موردبازنگری قرار می‌گیرد. بنابراین این تجدیدنظر در این راستا است، چراکه آخرین نسخه استانداردها در سال ۲۰۱۳ منتشر شده بود، همچنین برای پاسخ به نیازهای امروز محیط‌های تجاری و درخواست‌هایی که به‌صورت روزافزون درخصوص سایر نقش‌ها و مسوولیت‌ها از مدیران حسابرسی داخلی (CAEs) شرکت‌ها می‌شود، صورت پذیرفته است.

نسخه جدید (IPPF) در سال ۲۰۱۵ معرفی‌شده بود. این چارچوب جدید شامل رهنمودهای الزامی، اصول اساسی برای اجرای حرفه‌ای حسابرسی داخلی است.

( IIASB) ارتباط میان استانداردها و اصول اساسی را موردبازنگری قرار داده است. تغییرات به وجود آمده این ارتباطات را بهتر منعکس می‌سازد.

پیش‌نویس استانداردهای بین‌المللی حسابرسی داخلی به مدت ۹۰ روز در معرض نظرخواهی عمومی قرار گرفت که آغاز آن اول فوریه ۲۰۱۶ و پایان آن سی‌ام آوریل ۲۰۱۶ بود. ضمنا نسخه پیش‌نویس در قالب چندین زبان و به‌صورت پیمایش برخط (Online) ارائه شده بود. در ماه مه ‌و سپتامبر ۲۰۱۶، (IIASB) نتایج پیمایش و دیدگاه‌های جمع‌آوری‌شده را مورد ارزیابی و با اعمال برخی دیدگاه‌ها روی نسخه پیش‌نویس، آخرین نسخه استانداردهای حسابرسی داخلی را تایید کرد. انجمن حسابرسان داخلی (IIA) در اول اکتبر ۲۰۱۶ استاندارد تجدیدنظر شده را منتشر کرد که اجرای این استانداردها از اول ژانویه ۲۰۱۷ الزامی است.

مهم‌ترین تغییرات انجام‌شده استانداردهای حسابرسی داخلی به شرح ذیل است:

الف- استانداردهای جدید:

• برای مدیر واحد حسابرسی داخلی (CAE) نقش‌ها و مسوولیت‌هایی فراتر از حسابرسی داخلی برشمرده شده است (استاندارد ۱۱۱۲).

• وضعیت‌های احتمالی و بالقوه مخدوش‌شدن واقع‌بینی در اجرای خدمات اطمینان بخشی متعاقب ارائه خدمات مشاوره‌ای ارائه شده است (۱۱۳۰ الف ۳).

ب- به‌روزآوری استانداردهای موجود برای تصریح کردن الزامات

• تبیین ارتباطات میان اصول اساسی جدید از قبیل «داشتن بینش و بصیرت، فعال و متمرکز بر آینده» و استانداردها

• استاندارد برنامه بهبود و تضمین کیفیت QAIP استاندارد ۱۳۰۰

• ارتباطات میان مدیر حسابرسی داخلی، هیات‌مدیره و مدیران ارشد

• دامنه ارزیابی‌های برون‌سازمانی: الزام به اظهارنظر درخصوص رعایت استانداردها و آیین رفتار حرفه‌ای (استاندارد ۱۳۱۲)

• گزارشگری درباره برنامه بهبود و تضمین کیفیت (استاندارد ۱۳۲۰)

• برنامه‌ریزی (استاندارد ۲۰۱۰)

• هماهنگی و اتکا (استاندارد ۲۰۵۰)

• گزارشگری به مدیران ارشد و هیات‌مدیره (استاندارد ۲۰۶۰)

ج- به‌روزآوری بخش مقدمه (معرفی) استانداردهای حسابرسی داخلی:

• تصریح اینکه استانداردها به همراه آیین رفتار حرفه‌ای کلیه «بخش‌های الزامی» را در‌برمی‌گیرد.

• رعایت آیین رفتار حرفه‌ای و استانداردهای حسابرسی داخلی، نشانگر رعایت کلیه «بخش‌های الزامی» است.

• انجام اصلاحاتی به‌منظور ارتقای روان‌سازی و تصریح این بخش

د- به‌روزآوری بخش تعاریف (واژه‌نامه)

• اضافه کردن تعاریف ۱۰ اصل اساسی

• اصلاح تعریف هیات‌مدیره

• اصلاح تعریف IPPF

• اصلاح تعریف مدیر حسابرسی داخلی (CAE)

نسخه جدید استانداردها در تارنمای انجمن حسابرسان داخلی (www. theiia. org/ Standards & Guidance) قابل‌دسترس است. با عنایت به تغییرات خلاصه‌شده در بالا، در استاندارد جدید ۱۱۱۲ همچنین حفاظ‌هایی به‌منظور محدود کردن خدشه بر استقلال و واقع‌بینی نیز پیش‌بینی‌شده است. همچنین در استاندارد ۱۳۰۰ آمده است که مدیر حسابرسی داخلی باید نظارت هیات‌مدیره درخصوص برنامه‌های بهبود و تضمین کیفیت را تقویت و ترغیب کند. در استاندارد ۱۳۲۰ نیز آمده است که گزارش درباره QAIP باید شامل دامنه و تناوب ارزیابی‌های داخلی و بیرونی، صلاحیت و استقلال ارزیاب و گروه ارزیابی شامل هرگونه تضاد منافع احتمالی، نتیجه‌گیری ارزیابان و برنامه‌های اقدام اصلاحی باشد. در استاندارد ۲۰۱۰ آمده است که مدیر حسابرسی داخلی باید پس از مشورت با مدیران ارشد، هیات‌مدیره و آگاهی از راهبردهای سازمانی، اهداف اصلی تجاری و ریسک‌های مرتبط و همچنین فرآیند مدیریت ریسک، برنامه حسابرسی مبتنی بر ریسک را تدوین کند. برخلاف استانداردهای حسابرسی، استانداردهای حسابرسی داخلی اصول محور(Principles Base) هستند، به همین خاطر است که این استاندارد‌ها همراه با تعریف، اصول اساسی و آیین رفتار حرفه‌ای به‌عنوان رهنمودهای الزامی و در کنار رهنمودهای مورد‌توصیه و در درون ماموریت حسابرسی داخلی به‌عنوان چارچوب بین‌المللی اجرای حرفه‌ای (IPPF) حسابرسی داخلی معنا می‌یابند. اهداف اصلی این استاندارد‌ها به این شرح است: ۱- تشریح اصول اساسی برای بیان نحوه اجرای حسابرسی داخلی ۲- ایجاد چارچوبی برای انجام و ترویج طیف گسترده‌ای از خدمات حسابرسی داخلی ارزش‌افزا ۳- تعیین مبنایی برای ارزیابی عملکرد حسابرسی داخلی ۴-ارتقای فرآیندها و عملکرد سازمانی.