دنیای اقتصاد: بازار زغال‌سنگ در سال ۲۰۱۶ یکی از بهترین عملکردهای خود را داشت. در برخی از کشورها مانند چین، زغال‌سنگ به‌عنوان ماده اولیه و همچنین سوخت در افزایش هزینه تولید بسیاری از کالاها نقش دارد. رشد قیمت زغال‌سنگ در سال گذشته میلادی با یک فاصله زمانی رشد قیمت دیگر کالاها در بازارهای جهانی را به دنبال داشت. به‌طور مثال فولاد و متانول همگام با رشد قیمت سنگ آهن، رشدهای قیمتی مناسبی را تجربه کردند. در پتروشیمی‌های داخلی و منطقه به دلیل دسترسی فراوان به گاز طبیعی از این ماده به‌عنوان خوراک اولیه تولید در تولید محصولات شیمیایی مانند اوره و متانول استفاده می‌شود. پتروشیمی‌های سایر نقاط جهان علاوه بر گاز طبیعی بعضا از زغال‌سنگ نیز به‌عنوان ماده اولیه استفاده می‌کنند. در این میان سوالی که پیش می‌آید این است، که افزایش قیمت زغال‌سنگ تا چه اندازه بر رشد قیمت کالاها اثر دارد؟ محمد خیر آبادی،کارشناس صنعت پتروشیمی در این گزارش به تبیین رابطه قیمت زغال‌سنگ (به‌عنوان ماده اولیه تولید متانول) و اثر آن بر بهای تمام‌شده متانول تولید شده در کشور چین پرداخته است. در این نوشتار ابتدا وضعیت صنعت زغال‌سنگ و در ادامه وضعیت تولید متانول در کشور چین مورد بررسی قرار گرفته است.

مقدمه‌ای بر زغال‌سنگ

زغال‌سنگ به‌عنوان سوخت و نیز ماده اولیه در برخی صنایع شیمیایی برای تولید گاز، کک، روغن، قطران و ... استفاده می‌شود. بخش بزرگی از جرم زغال‌سنگ، کربن است، هرچه کربن زغال‌سنگ بیشتر باشد مرغوب تر است و ارزش بیشتری دارد. طی سه دهه گذشته حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد انرژی در چین از زغال‌سنگ تامین شده است.حدود ۲۰ درصد انرژی نیز از نفت و مقدار خیلی کمی از گاز متان تامین می‌شود. با توجه به سهم بالای تامین انرژی چین از زغال‌سنگ به بررسی مختصر صنعت زغال‌سنگ می‌پردازیم.طبق آخرین برآوردهای نشریه‌های معتبر بین‌المللی ذخایر اثبات‌شده انواع زغال‌سنگ در دنیا تا پایان سال ۲۰۱۵، حدود ۸۹۲ میلیارد تن است که آمریکا با داشتن ۶/ ۲۶ درصد سهم از این منابع در رتبه اول و روسیه و چین به ترتیب با ۶/ ۱۷ درصد و ۸/ ۱۲ درصد در مکان‌های دوم و سوم قرار دارند. چین با تولید ۶/ ۳ میلیارد تن بزرگترین تولید‌کننده زغال‌سنگ در دنیا است. بعد از چین، آمریکا و هند به ترتیب با ۸۱۲ و ۶۸۱ میلیون تن در رتبه‌های بعدی بزرگترین تولیدکننده‌ها قرار دارند. ذخایر اثبات شده زغال‌سنگ و تولید سال ۲۰۱۵ این ماده در دنیا نشان می‌دهد که این ذخایر برای تولید ۱۱۴ سال دنیا کافی است. جالب توجه اینکه این نسبت (نسبت ذخیره اثبات شده زغال‌سنگ به تولید) در چین، با توجه به تولید بالای زغال‌سنگ در این کشور رقم ۵۴ سال است، یعنی با تولید ۶/ ۳میلیارد تنی سالانه، چین تنها تا ۵۴ سال آینده زغال‌سنگ خواهد داشت.

روند تقاضای زغال‌سنگ

همان‌طور که چین در تولید زغال‌سنگ با اختلاف زیادی نسبت به سایر کشورها پیشتاز است، در بازار مصرف هم با اختلافی تقریبا پنج برابری نسبت به هند که رتبه دوم بزرگترین مصرف‌کننده زغال‌سنگ دنیا را یدک می‌کشد، قرار دارد. چین که تا سال ۲۰۰۹ خود به صادرات زغال‌سنگ می‌پرداخت با توجه به برخی مسائل و مشکلات همچون هزینه حمل داخلی بالا و نگرانی‌های زیست محیطی از سال ۲۰۰۹ به واردات این محصول مبادرت کرده است و هم اکنون بزرگترین وارد‌کننده زغال‌سنگ نیز به شمار می‌رود.نکته حائز اهمیت این است که مصرف زغال‌سنگ در سال ۲۰۱۵ نسبت به سال ۲۰۱۴ به ۸/ ۱ درصد کاهش یافته است. این در حالی است که تولید این محصول در همین دوره کاهش ۴ درصدی را تجربه کرده است. این کاهش تولید برای اولین بار از سال ۱۹۹۸ اتفاق افتاده است. از دلایل این کاهش می‌توان به کاهش نرخ رشد اقتصادی در چین و همچنین مسائل و محدودیت‌های زیست محیطی اشاره کرد.

 

رابطه بین زغال‌سنگ، نفت و گاز

آزمون همبستگی داده‌های ۲۰ ساله نشان می‌دهد همبستگی بالایی میان نرخ نفت و زغال‌سنگ وجود دارد (این همبستگی در جدول بالا نشان داده شده است).همان‌طور که اشاره شد از زغال‌سنگ به‌عنوان ماده اولیه در تولید متانول استفاده می‌شود. متانول یکی از محصولات پایه پتروشیمی است که مهم‌ترین کاربردهای آن در تولید فرمالدهید، اسید استیک و همچنین در واحدهای تبدیل متانول به الفین است. ظرفیت تولید متانول در پایان سال ۲۰۱۵ حدود ۱۲۰میلیون تن و تقاضای متانول حدود ۸۱ میلیون تن بوده است.با این اوصاف می‌توان نتیجه گرفت که ضریب ظرفیت استفاده از واحدهای متانول حدود ۶۶درصد در دنیا است. می‌توان امیدوار بود که با پیشی گرفتن نرخ رشد تقاضا به واسطه پیدایش تکنولوژی‌های جدید نظیر تبدیل متانول به الفین و افزایش تقاضای متانول این نسبت در سال‌های آتی افزایش یابد. حدود ۵۰ درصد ظرفیت تولید متانول دنیا در چین قرار دارد که به خاطر وجود منابع عظیم زغال‌سنگ در چین، حدود ۸۰ درصد این ظرفیت تولیدی بر مبنای تولید از زغال‌سنگ طراحی شده است. عوامل و موانع مختلفی وجود دارند که مانع توسعه بیشتر پروژه‌های تبدیل زغال‌سنگ به محصولات شیمیایی می‌شوند. از جمله این عوامل می‌توان به هزینه سرمایه‌گذاری حدودا دوبرابری یک واحد زغال‌سنگ به متانول در مقابل یک واحد متان به متانول در ظرفیت مشابه اشاره کرد. همچنین از دیگر مشکلات، واحدهای پایه زغال‌سنگ نیاز بالای آب این واحدها نسبت به واحدهای پایه گاز متان است. انتشار بالای گازهای گلخانه‌ای در یک واحد پایه زغال‌سنگ با حجم تولید یکسان حدود سه برابر یک واحد پایه گاز متان است.به‌طور کلی منابع تولید متانول در دنیا در پایان سال ۲۰۱۴، ۳۸ درصد از زغال‌سنگ،۶۰درصد از گاز طبیعی و ۲ درصد از مایعات سنگین بوده است.

بررسی بهای تمام شده واحد‌های متانول در چین

با توجه به موارد مطرح شده در بالا و اهمیت پیگیری قیمت زغال‌سنگ در چین، به بررسی و محاسبه بهای تمام شده یک تن متانول که از زغال‌سنگ به‌دست می‌آید، می‌پردازیم. ذکر این نکته ضروری است که بیشتر منابع زغال‌سنگ چین، در غرب و شمال این کشور قرار دارند، این در حالی است که قسمت عمده تقاضای زغال‌سنگ در شرق چین وجود دارد. حال ما به بررسی سه حالت مختلف به منظور برآورد بهای تمام شده هر تن متانول می‌پردازیم. در سناریوی اول فرض می‌کنیم که یک واحد متانولی در غرب چین و در کنار یک معدن قرار دارد و از آن معدن، زغال‌سنگ می‌خرد. در سناریوی دوم فرض می‌کنیم، یک واحد متانولی در غرب چین قرار دارد و خود این واحد مالک معدن زغال‌سنگ نیز هست. در این حالت قیمت زغال‌سنگ (به‌عنوان ماده اولیه) حدود ۲۰ درصد ارزان‌تر از قیمت خرید زغال‌سنگ تخمین زده می‌شود. در سناریوی سوم، حالتی را در نظر می‌گیریم که یک واحد متانولی در شرق چین قرار دارد و این واحد اقدام به خرید زغال‌سنگ از معادن غرب چین می‌کند و زغال‌سنگ را تا شرق چین حمل می‌کند و هزینه‌ای از این بابت متحمل می‌شود. در سه نمودار فوق، قیمت یک تن زغال‌سنگ در محور عمودی و در محور افقی بهای تمام شده هر تن متانول نشان داده شده است.

سناریوی اول: بهای تمام شده یک واحد متانولی در غرب چین (خریدار زغال‌سنگ از معدن)

توجه داشته باشید که در این تحلیل قیمت زغال‌سنگ حرارتی در چین و بهای تمام‌شده متانول در چین به‌دست آمده است. این بهای تمام شده مربوط به واحدی است که اقدام به خرید زغال‌سنگ از معدن می‌کند و مالک معدن نیست (نمودار یک).

سناریوی دوم: بهای تمام شده یک واحد متانولی در غرب چین (مالک معدن زغال‌سنگ)

در سناریوی دوم واحد متانولی، خود مالک معدن است. همان طور که پیش‌تر ذکر شد در این حالت بهای هر تن زغال‌سنگ به‌عنوان ماده اولیه حدود ۲۰ درصد کمتر از حالت قبلی است (نمودار ۲).

سناریوی سوم: بهای تمام شده یک واحد متانولی در شرق چین (خریدار زغال‌سنگ از معادن غرب چین)

در این سناریو بهای تمام شده یک واحد متانولی در شرق چین بررسی می‌شود. این واحد زغال‌سنگ را از معادن غرب چین تهیه می‌کند. در این حالت شرکت باید هزینه‌ای بابت حمل ماده اولیه (زغال‌سنگ) پرداخت کند. در این سناریو بهای تمام شده از دوحالت قبلی بیشتر می‌شود (نمودار ۳).

نتیجه‌گیری

همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد با توجه به مصرف بالای زغال‌سنگ به‌عنوان اولین منبع انرژی در چین، پیگیری نوسانات قیمت این ماده معدنی از درجه اهمیت بالایی برخوردار است؛ چرا که با توجه به اینکه عمده مصرف انرژی در کشور چین به واسطه مصرف زغال‌سنگ محقق می‌شود، نوسان قیمتی این ماده معدنی اثر مستقیم بر بهای تمام شده و بالطبع بر قیمت فروش محصولاتی که از این ماده معدنی به‌دست می‌آیند، می‌گذارد.طبیعتا با افزایش قیمت محصولات در داخل چین و با توجه به اینکه چین از بزرگ‌ترین و تاثیرگذارترین اقتصادهای دنیا است، این نوسانات قیمتی بر قیمت‌های جهانی به سرعت اثر می‌گذارد. متانول هم به‌عنوان یک محصولی که در کشور چین بیشتر از زغال‌سنگ استحصال می‌شود از این قاعده مستثنا نیست و نوسانات قیمتی زغال‌سنگ بر بهای تمام شده متانول به سرعت اثر می‌گذارد.

رمزگشایی از اثر جهش نرخ زغال‌سنگ بر متانول

رمزگشایی از اثر جهش نرخ زغال‌سنگ بر متانول