علیرضا آقائی قهی

حسابدار رسمی- دانشجوی دکترای حسابداری　

این روزها حسابرسی در دنیا تبدیل به حرفه‌ای ضروری و بسیار مورد نیاز شده است، چراکه شواهد متعددی از تلاش‌های بسیار در دستکاری فریبکارانه گزارش‌های مالی شرکت‌ها صورت می‌گیرد. جلوگیری، کشف و تجسس تقلب در صورت‌های مالی شرکت‌ها، امروز بیش از هر زمان دیگری دغدغه‌ای جدی برای حسابداران رسمی دنیا شده است و حسابداران رسمی را بیش از هر زمان دیگر برای ارائه خدمات پیشگیرانه یا واکنشی مربوط به تقلب، به خدمت می‌گیرند. یکی از بحث‌برانگیزترین و پر‌مخاطره‌ترین مسوولیت‌های اجتماعی حسابرسان، اطمینان بخشی به اطلاعات مالی آتی است. اطلاعات مالی آتی شامل گزارش توجیهی افزایش سرمایه، گزارش پیش‌بینی سود، گزارش درخصوص طرح‌های اجرایی شرکت‌ها و... است.

با توجه به ماهیتی که اطلاعات مالی آتی دارد، سرمایه گذاران و اعتبار‌دهندگان به آن توجه خاصی دارند و از نقاط حساس و پر‌تنش شرکت‌های بورسی به شمار می‌رود، از این‌رو باید به آن اهمیت ویژه‌ای داده شود. از سوی دیگر یکی از نقاط پر‌ریسک گزارشگری مالی متقلبانه در اجرای حسابرسی، گزارش نسبت به اطلاعات مالی آتی است که اگر به نحو مناسب و بر‌اساس مفروضات ذهنی و برآوردی قابل دسترس تهیه نشود، صحبت از آن دارد که قرار است تقلبی رخ دهد که این تقلب می‌تواند اثر سوء‌ قابل‌توجهی بر ارزش بازار واحد تجاری، اعتبار و توانایی آن در دستیابی به اهداف استراتژیک خود داشته باشد. آثار مالی گزارشگری متقلبانه منتج به افزایش غیرمعقول قیمت سهام، کلاه‌برداری و سوء‌استفاده از سرمایه‌های سرمایه‌گذاران خرد می‌شود و از آنجا که گزارشگری مالی متقلبانه توسط افراد بلند‌پایه (هیات‌مدیره) انجام می‌شود از مصادیق جرم یقه سفید محسوب می‌شود. گزارشگری مالی متقلبانه با این نیت انجام می‌شود که آثار مالی آن از چشم‌ها دور بماند، بنابراین استانداردهای حسابرسی وظایفی را برای پوشش ریسک حسابرس الزامی کرده است و باید توسط حسابرس در اجرای رسیدگی انجام شود.

با توجه به استاندارد حسابرسی ۳۴۰۰ ایران، حسابرس‌ در رسیدگی به‌ اطلاعات‌ مالی‌آتی باید شواهد مناسب‌ و کافی‌ درباره‌ موارد زیر کسب‌ کند:

الف‌- نامعقول نبودن مفروضات بهترین برآورد مدیریت که زیربنای اطلاعات مالی آتی است و سازگاری مفروضات ذهنی با هدف اطلاعات.

ب‌ - تهیه اطلاعات‌ مالی‌ آتی‌ برمبنای‌ مفروضات مربوط‌ به‌نحو مناسب‌.

پ‌ - ارائه اطلاعات‌ مالی‌ آتی‌ به‌نحو مناسب‌ و افشای کافی مفروضات با اهمیت، از‌جمله تفکیک روشن مفروضات بهترین برآورد و مفروضات ذهنی.

ت‌ - تهیه اطلاعات‌ مالی‌ آتی‌ به‌طور یکنواخت با صورت‌های مالی تاریخی و با استفاده از رویه‌های حسابداری مناسب.

مسوولیت‌ تهیه‌ و ارائه‌ اطلاعات‌ مالی‌ آتی‌، شامل‌ مشخص کردن‌ و افشای‌ مفروضات زیربنای آنها، به‌عهده مدیریت است. به‌منظور افزایش اعتبار اطلاعات مالی آتی، برای استفاده اشخاص ثالث یا هدف‌های داخلی، ممکن است از حسابرس درخواست شود اطلاعات مزبور را رسیدگی و در‌مورد آن گزارش ارائه کند. با توجه به ماهیت اطلاعات مالی آتی که به‌طور کلی برآوردی و ذهنی است، حسابرسان درخصوص تحقق اطلاعات مالی آتی اظهار‌نظر نمی‌کنند. بنابراین این ریسک برای استفاده کنندگان است که امکان دارد اطلاعات مالی آتی ارائه شده محقق نشود. نقش حسابرسان عموما ارزیابی مبانی مفروضات برآوردی و ذهنی به کار گرفته شده توسط مدیریت است. این مفروضات باید به گونه‌ای باشد که از پشتوانه محکم و قابل دسترس برخوردار باشد که حسابرسان بتوانند به آن اظهارنظر مناسب ارائه کنند.

حسابرسان مطلع می‌دانند در نقاطی که قضاوت‌های مدیریتی در آن نقش زیادی دارد و از حساسیت بیشتری برخوردار است، امکان بروز تحریف یا تقلب گزارشگری مالی متقلبانه به مراتب بیشتر است و دارای ریسک بالاتری ‌است. بنابراین وی وظیفه دارد با جمع آوری شواهد کافی اظهار‌نظر خود را از این ریسک پوشش دهد. این موضوع نیز به صراحت در استاندارد حسابرسی ۲۴۰ ایران بیان شده است و لازم است رعایت شود. زمانی که فساد مالی از جنس گزارشگری مالی متقلبانه در جامعه رخ می‌دهد، ذهن اقشار مختلف جامعه به سمت نقش حسابرسان مستقل در این‌گونه گزارش‌ها می‌رود. سوالاتی از قبیل مگر اطلاعات مالی حسابرسی نشده؟ چرا حسابرس بند گزارش نیاورده؟ بنابراین جهت جلوگیری از تشویش ذهن جامعه باید شخص حسابرس نسبت به وظایف خود آگاه باشد و جامعه را از وظایف خود آگاه سازد. هدف از ارائه مطالب بالا روشن شدن ذهن خوانندگان غیر‌حرفه‌ای به وظایف حسابرسان مستقل درخصوص اظهار نظر نسبت به اطلاعات مالی آتی است، اگرچه این وظایف روشن است ولی بی‌توجهی به آن لطمه سنگینی به سرمایه‌های افراد ذی‌نفع می‌زند. با توجه به اینکه مسوولیت کشف تقلب با حسابرسان مستقل نیست ولیکن حسابرسان باید برآوردی از ریسک گزارشگری مالی متقلبانه کنند تا ناخوداگاه دچار ارائه گزارش‌های خلاف واقع نشوند.