محسن کیا
کارشناس تامین سرمایه نوین

با تصویب اساسنامه صندوق سرمایه‌گذاری جسورانه از سوی هیات‌مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار در اسفندماه سال 1394، امکان بهره‌مندی از این صندوق در بازار سرمایه کشور فراهم شد. کسب و کارهای دانش‌بنیان و نوپا اگر همراه با ایده‌های خلاقانه، نیازسنجی دقیق بازار و مدیریت حرفه‌ای باشند می‌توانند از پتانسیل‌های بخش‌های بکر اقتصاد کشور بهره‌مند شوند. در اقتصاد در حال توسعه کشور، نیاز به ابزار مالی مخصوص تامین مالی ایده‌ها، شرکت‌های نوپا و دانش‌بنیان مشهود است و این صندوق‌ها می‌توانند این خلأ را به شکل مناسبی پر کنند.

در اقتصادهای پیشرفته دنیا ساختار حقوقی مخصوص صندوق‌های جسورانه (limited partnership)، موجود بوده و با توجه به ویژگی‌ها، مقتضیات و فلسفه وجودی صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه که در کنار هم قرار دادن منابع مالی از یکسو و تخصص، دانش و تجربه از سوی دیگر است، طراحی و تدوین شده است. در این ساختار، سرمایه‌گذاران (limited partner)، آگاهانه وارد یک سرمایه‌گذاری بلندمدت و پرریسک شده و از طرف دیگر صاحبان ایده و متخصصان (general partner) حق انتخاب دارایی‌ها و اعمال مدیریت بر صندوق را دارا هستند. متخصصان با تهیه طرح کسب و کار صندوق، گزینه‌های سرمایه‌گذاری بالقوه را که دارای نقاط قوت بوده یا مزیت رقابتی داشته و با تزریق سرمایه و اعمال مدیریت حرفه‌ای می‌توانند به سودآوری بالا برسند، معرفی و تشریح می‌کنند. مشاوران بی‌طرف، متخصص و خوش‌نام نیز برای تایید نهایی گزینه‌های سرمایه‌گذاری و نظارت بر نحوه مدیریت طرح‌ها از طرف سرمایه‌گذاران در ساختار این صندوق قرار می‌گیرند.

به این ترتیب با انعقاد قراردادهایی، دارندگان منابع و متخصصان به شکلی کارآ و منصفانه در کنار هم قرار گرفته و موجب سودآوری و رونق اقتصادی می‌شوند. در این ساختار به دلیل پیچیدگی و تازگی دانش و فناوری مورد استفاده در شرکت‌های زیرمجموعه صندوق، انتخاب و مدیریت دارایی‌های صندوق توسط دارندگان واحدهای صندوق صورت نمی‌گیرد و بر عهده مدیران است. این مکانیزم موجب می‌شود تا سرمایه‌گذاران و متخصصان مکمل همدیگر شده و حرکت به سمت شکوفایی اقتصادی انجام پذیرد. ساختار بیان شده کارآترین روش برای هدایت پول‌های هوشمند (smart money) بوده و انگیزه لازم و نیز مسوولیت متناسب را برای متخصصان صنایع و کسب و کارها فراهم می‌آورد تا با شناسایی فرصت‌های موجود در بازار، تامین منابع مالی و مدیریت آن، سودآوری بالایی را نصیب خود و سرمایه‌گذاران ریسک‌پذیر کنند.

در بازار سرمایه کشور ساختار حقوقی و فعالیت صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه مصوب سازمان بورس به ترتیبی تعیین شده که سرمایه‌گذاران (که ممکن است آگاه به صنعت و فعالیت اقتصادی صندوق نباشند)، توانایی انتخاب اعضای هیات مدیره و به تبع آن مدیر صندوق و در نتیجه دخالت در ترکیب و مدیریت دارایی‌های صندوق را دارا هستند. این مسیر امکان تغییر مدیریت فنی و تاثیرگذاری بر تصمیمات مدیریتی و دور شدن صندوق از اهداف تعیین شده خود را فراهم می‌سازد. همچنین این ساختار می‌تواند باعث منفک شدن موسسان اولیه و دارندگان ایده از صندوق شده و به این ترتیب احتمال به سرانجام رسیدن و موفقیت طرح‌های صندوق را به شدت کاهش دهد.

در کسب و کار صندوق‌های جسورانه شناخت و تسلط بر اقتصاد، بازار، صنعت و شرکت مدنظر بسیار مهم بوده و احاطه کافی مدیران بر دانش و فناوری برتر یا جدید شرکت‌های زیرمجموعه صندوق موجب سودآوری آنها و در نهایت موفقیت صندوق می‌شود. این مهم نشان‌دهنده اهمیت نقش نیروی انسانی متخصص در عملکرد صندوق‌های جسورانه است در حالی که به نظر می‌رسد ساختار کنونی صندوق‌های جسورانه در تامین مالی ایده‌ها، شرکت‌های نوپا و دانش‌بنیان، نیاز به مدیریت حرفه‌ای را به‌عنوان اولویت اول و بزرگ‌ترین‌ و مهم‌ترین شاخصه تضمین‌کننده موفقیت آنها در نظر نگرفته است.

برای رفع این چالش می‌توان با تعریف و تفکیک واحدهای سرمایه‌گذاری ممتاز و عادی (همانند آنچه در صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک تعریف شده است)، مدیریت را در صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه به متخصصان صنایع سپرد. ساختار صحیح صندوق‌های جسورانه موجب می‌شود سرمایه‌گذارانی که ریسک‌پذیر بوده و لزوما دانش و تخصص بالایی ندارند، از دانش و تجربه متخصصان صنعت و سودآوری بالای فرصت‌های موجود در اقتصاد بهره‌مند شوند و از طرف دیگر صاحبان ایده و تکنولوژی برتر تامین مالی شوند.

همان‌طور که می‌دانیم صندوق‌های جسورانه ماهیتا پرریسک بوده و اشتباه در ترسیم ساختار فعالیت این صندوق‌ها ریسک سرمایه‌گذاری در آنها را چندین برابر کرده و سرمایه‌گذاران را در معرض خطر بیشتری قرار می‌دهد. پرواضح است هدایت نادرست فعالیت صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه موجب می‌شود این ابزار مالی نتواند در جهت اهدافش مفید واقع شود و شکست احتمالی آن را به همراه خواهد داشت. این مهم می‌تواند باعث معرفی نادرست این صندوق‌ها و ایجاد ذهنیت منفی نسبت به کارکرد آنها در عموم مردم شود. به این ترتیب در نهایت بازار سرمایه کشور از یکی از پرکاربردترین و مهم‌ترین‌ صندوق‌های سرمایه‌گذاری موجود در دنیا بی‌بهره مانده و آینده سرمایه‌گذاری در فعالیت‌های اقتصادی جسورانه مبهم می‌شود.