اعظم ولی‌زاده *

سیستم کنترل‌های داخلی در یک بنگاه اقتصادی، سیاست‌ها و رویه‌هایی است که اعضای هیات‌مدیره، مدیران و سایر کارکنان به منظور کسب اطمینان معقول نسبت به حفاظت از منابع و دارایی‌ها، کارآیی و اثربخشی عملیات، کیفیت گزارشگری مالی و رعایت قوانین و مقررات مربوط، برقرار می‌کنند. استقرار و به‌کارگیری سیستم کنترل‌های داخلی اثربخش یکی از اساسی‌ترین ابزارهای هیات‌مدیره در انجام وظایف نظارتی، حفظ توان رقابتی، پاسخگویی و مسوولیت‌های مقرر در امر اطلاع‌رسانی و شفافیت اطلاعات، تلقی می‌شود. از این‌رو به جرات می‌توان اذعان کرد که اعضای هیات‌مدیره شرکت‌ها و واحدهای اقتصادی اصلی‌ترین استفاده‌کنندگان از سیستم کنترل‌های داخلی و مزایا و منافع آن هستند. با توجه به موارد یادشده بالا و با عنایت به اهمیت موضوع، دستورالعمل کنترل‌های داخلی در اردیبهشت‌ماه سال جاری به تصویب هیات‌مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار رسید و برای اجرا به ناشران پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران ابلاغ شد. در این راستا، «سازمان» نشست تخصصی با عنوان «تبیین الزامات استقرار و ارزیابی سیستم کنترل‌های داخلی» را با حضور اعضای هیات‌مدیره و مدیران عامل شرکت‌های بورسی و فرابورسی، برگزار کرد که در این نشست مقامات و مدیران ارشد سازمان بورس و اوراق بهادار، اهمیت، اهداف و مزایای سیستم کنترل‌های داخلی را برشمرده و بار دیگر بر لزوم اجرای دستورالعمل کنترل‌های داخلی تاکید کردند.

براساس دستورالعمل کنترل‌های داخلی، شرکت‌ها باید سیستم کنترل‌های داخلی را به‌گونه‌ای مستقر و پیاده‌سازی کنند که در‌برگیرنده اجزای محیط کنترلی، ارزیابی ریسک، فعالیت‌های کنترلی، اطلاعات و ارتباطات و نظارت، باشد. مطابق با ماده ۱۰ این دستورالعمل، مدیریت ارشد شرکت باید کمیته حسابرسی را زیر نظر هیات‌مدیره مطابق با ضوابط سازمان تشکیل دهد. اعضای کمیته حسابرسی باید متشکل از سه تا پنج نفر و اکثریت آنها مستقل و دارای تخصص مالی باشند. ریاست کمیته با عضو مستقل یا عضو مالی غیرموظف هیات‌مدیره است. علاوه بر این، شرکت باید واحد حسابرسی داخلی را زیر نظر کمیته حسابرسی تشکیل دهد. واحد حسابرسی داخلی باید به طور مستمر اثربخشی سیستم کنترل‌های داخلی را مورد بررسی و ارزیابی قرار داده و نتایج را به کمیته حسابرسی و هیات‌مدیره، گزارش و روش‌های بهبود سیستم کنترل‌های داخلی را پیگیری کند. مدیر حسابرسی داخلی، با پیشنهاد کمیته حسابرسی و تصویب هیات‌مدیره منصوب می‌شود و باید دارای صلاحیت‌های علمی و حرفه‌ای لازم باشد. در پایان، مطابق با الزامات دستورالعمل کنترل‌های داخلی، هیات‌مدیره‌ مکلف است نسبت به استقرار و به‌کارگیری کنترل‌های داخلی مناسب و اثربخش به منظور دستیابی به اهداف شرکت، اطمینان حاصل کند. برای ایفای این مسوولیت، هیات‌مدیره شرکت باید سیستم کنترل‌های داخلی را با توجه به چارچوب کنترل‌های داخلی یاد شده در فصل دوم این دستورالعمل، حداقل به‌طور سالانه بررسی و نتایج آن را در گزارشی تحت عنوان «گزارش کنترل‌های داخلی» درج و افشا کند. همچنین، حسابرس مستقل شرکت موظف است در گزارش خود به مجمع عمومی صاحبان سهام در خصوص استقرار و به‌کارگیری سیستم کنترل‌های مناسب و اثربخش توسط شرکت اظهارنظر کند.

*دانشجوی دکترای حسابداری دانشگاه الزهرا