ناصر محامی

حسابدار رسمی

طی سی و چند سال گذشته که ارتباط ما با دنیای بین‌المللی حسابرسی در حد دسترسی محدود به کتاب و امثال آن بود و خبری از حضور موسسات و حسابرسان حرفه‌ای بین‌المللی در کشورمان نبود، به تدریج تغییرات زیادی در تمام شئون حرفه‌ای رخ داد اما ما در همان مسیری که بودیم به راهمان ادامه دادیم و به تدریج از تحولات روز آمد حرفه فاصله گرفتیم و در این مدت در بقیه دنیا، حرفه پا به پای تحولات و تغییرات مفاهیم نظری، علمی، تکنولوژی و متدها و روش‌ها تغییر و تکامل یافت و با مقتضیات دنیای مدرن هماهنگ شد. اکنون که به دنیای پس از تحریم رسیده‌ایم و صحبت از استقرار IFRS و حضور سرمایه‌گذاران خارجی است الزاما چه بخواهیم و چه نخواهیم دیگر نه فقط نمی‌توانیم نسبت به این تفاوت‌ها بی‌تفاوت بمانیم بلکه نمی‌توانیم رفع تفاوت‌هایمان با حسابرسان خارجی و حسابرسی بین‌المللی را امری موکول به آینده‌ای نامعلوم کنیم، یواش یواش سرو کله حسابرسان خارجی پیدا خواهد شد و به‌رغم تمایل درونی مان باید همانند نرم‌های جهانی، روش‌های بین‌المللی و تکنولوژی‌های معاصر حسابرسی جهانی، حسابرسی کنیم وگرنه بازار حسابرسی به‌طور کلی از دسترس حسابرسان ایرانی و موسسات وطنی خارج خواهد شد. آیا می‌توانیم جهانی بشویم؟

　

متاسفانه معدودی از اعضای حرفه و حرفه‌ای‌ها به این مسائل فکر می‌کنند و کمتر در این رابطه مقاله، نوشته و تذکر دیده می‌شود. واکنش حرفه چه در سطح سازمان حسابرسی و جامعه حسابداران رسمی و چه اعضای حرفه متاسفانه چیزی نزدیک هیچ است و کمتر کسی به موضوع کهنگی نگاه و سوگیری غیر‌معاصر حسابرسی در کشور توجه دارد. فارغ از اینکه استانداردهای بین‌المللی حسابداری را بپذیریم یا نه، فارغ از اینکه استانداردهای حسابرسی خوبی داشته باشیم یانه، فارغ از اینکه آدم‌های مناسب در شورا و هیات‌ مدیره و کارگروه‌ها داشته باشیم یانه، فارغ از اینکه اساسنامه درستی داشته باشیم یا نه و..... خود حسابرسی فاقد پتانسیل و فاقد توان درونی و توشه لازم برای قبول مسوولیت در سطح بین‌المللی و پاسخ به خواسته‌ها و انتظارات سرمایه‌گذاران خارجی و مشارکت‌های جهانی در صنایع و اقتصاد ایران است. یعنی آن چیزی که نیاز اساسی کشور برای ارتقا و توسعه است. حسابرسی امروز ما بیگانه از آی‌تی، مهارت‌های کار با بانک‌های اطلاعاتی، داده کاوی، مدلینگ و آشنایی با علم و تکنولوژی و روش‌های متنوع D&A است. حسابرسی ما کماکان در همان مسیر قدیمی مربوط به ۵۰ سال قبل به‌سوی فرسایش و بیگانگی با حسابرسی امروز که در کانتکست آی‌تی، تجزیه و تحلیل‌های کمی و کیفی آماری، مدل‌سازی، داده کاوی و همزیستی و تعامل عمیق با علوم دیگر نظیر اقتصاد، ریاضیات، فاینانس، آی‌تی و علوم و مهارت‌های مربوط به کار با بانک‌های عظیم اطلاعاتی انجام می‌شود، در حرکت است.

از این نظر، دانشگاه‌ها و مراجع آکادمیک، جامعه حسابداران رسمی و سایر مراجع حرفه‌ای و موسسات و اعضای حرفه با آنکه کم و بیش قائل به تفاوت هستند ولی هنوز متوجه وخامت اوضاع و نزدیکی روز واقعه نیستند. متوجه نیستند که داشته‌های فعلی حرفه ابدا برای انجام حسابرسی در سطح بین‌المللی نیست و مطلقا نمی‌توانند نیازهای متعارف مشارکت‌های خارجی و سرمایه‌گذاران بین‌المللی را برآورده کنند. احتمالا زمانی که کار از کار گذشت و در صحنه عمل، با ورود حسابرسان خارجی و موسسات بین‌المللی حسابرسی متوجه تفاوت عظیم و غیرقابل جبران در کوتاه‌مدت خواهیم شد، آن وقت به وخامت اوضاع پی خواهیم برد، زمانی که بازار از دست رفته و فرصت‌های بهبود و ارتقای حرفه برای جهانی شدن به حداقل رسیده است. برای اینکه بتوانم درباره آینده حسابرسی قدری مستندتر صحبت بکنم خلاصه‌ای از نوشته نیک فرست (Nick Frost) لید پارتنر فناوری حسابرسی موسسه KPMG را که همین اواخر در یکی از نشریات معتبر حرفه‌ای چاپ شده تقدیم می‌کنم.

رویکرد کنونی حسابرسی به آی‌تی، تکنولوژی تحلیل‌های آماری و مهارت‌های کار با بانک‌های عظیم اطلاعاتی، به‌زودی تمرکز دنیای حسابرسی را با حذف تقریبی تمام فرآیندهای عملیاتی حسابرسی و همچنین تاثیر بر عناصر کلیدی قضاوت حرفه‌ای، عملا متوجه مقوله دیگری خواهد کرد. با اینکه کار حسابرسی همیشه به‌عنوان ارزیابی و اظهار نظر نسبت به‌صورت‌های مالی وجود خواهد داشت اما با کاهش و حذف فرآیند اجرایی عملیات حسابرسی، زمان بیشتری برای بررسی ریسک‌های بیزینس و نتایج ناشی از آن صرف خواهد شد. در آینده به روشنی خواهیم دید که تحت تاثیر علم D&A (Data & Analytics) کمیته‌های حسابرسی به کمیته‌های ریسک و حسابرسی و سپس به کمیته‌های ریسک تبدیل خواهند شد. D&A عبارت از علم بررسی اطلاعات انبوه شرکت‌ها با هدف استخراج نتایجی است که به کمک آنها سازمان‌ها و شرکت‌ها بتوانند تصمیمات تجاری مناسب‌تری بگیرند یا سازمان‌های علمی و نهادهای پژوهشی بتوانند نظریه‌های موجود یا مدل‌های موجود را رد یا تایید کنند، D&A اشاره به مجموعه‌ای از فرآیندها و روش‌های کمی و کیفی و اپلیکیشن‌های مورد استفاده برای استخراج، طبقه‌بندی و مطالعه اطلاعات مختلف برای تحقق منظورهای فوق دارد. در اصل فرآیندی از ارزیابی، پالایش، انتقال، مدلینگ و کار با انواع برنامه‌های نرم‌افزاری آماری، اقتصادی و فاینانس برای مدیریت و تجزیه و تحلیل اطلاعات است. نتایج D&A در زمینه کیفیت حسابرسی و قضاوت‌های حرفه‌ای بسیار فراتر از دستورالعمل سنتی حسابرسی است و این امکان را به حسابرس می‌دهد که تمام معاملات و رویدادها را مورد بررسی قرار بدهد یا هر نوع قضاوت ممکن و احتمالات مربوط را مدل‌سازی کند، در این‌صورت مناقشه‌ای پیرامون دقت صورت‌های مالی وجود نخواهد داشت.

کار با اپلیکیشن‌های مختلف، توان استفاده از نرم‌افزارهای متعدد، مدل‌سازی ریاضی و پیش‌بینی سناریوها، استفاده روز افزون از اطلاعات فنی که اساس قضاوت حرفه‌ای پیچیده را تشکیل می‌دهد مستلزم نوع جدیدی از حسابرس و کمیته حسابرسی است، افرادی که بتوانند این جریان‌ها را درک کنند. بنابراین اشخاص درگیر در حسابرسی باید دارای دانش وسیع در زمینه‌های تکنولوژی اطلاعات (همانند برنامه‌نویسی و ‌آی‌تی و درک ماهیت اطلاعات و معماری و ساختار بانک‌های اطلاعاتی) باشند و در عین حال درک مناسبی از دنیای بیزینس و ریسک‌های مرتبط با آن داشته باشند. در بسیاری از موارد نقش اساسی کمیته‌های حسابرسی ثابت باقی خواهد ماند اما فناوری در مرکز فرآیند قرار خواهد گرفت و این نوع از حسابرسی به همراه تجزیه و تحلیل‌های مهم، معیار ارزیابی ریسک خواهد شد. موسسات حسابرسی، شرکت‌ها و کمیته‌های حسابرسی باید از همین الان تغییراتی در استراتژی استخدامی خود بدهند و در مورد کارکنان فعلی خود استراتژی افزایش مهارت آنان را طراحی کنند. این امر مستلزم تلاش عظیم است.

ملاحظه می‌فرمایید که حسابرسی در آن سوی آب‌ها به چه سمتی می‌رود و چگونه خود را متحول می‌سازد و چه افقی را در پیش رو دارد. آیا زمانی که بازارهای ما به‌سوی جهان باز می‌شود و سرمایه گذاران بین‌المللی برای مشارکت و سرمایه‌گذاری به ایران می‌آیند نظام حسابرسی ما قادر به درک نیازها و خواسته‌های روتین آنان و پاسخ به آنها خواهد بود؟ آیا نظام آموزش حسابداری و حسابرسی ما قادر به درک این تحولات است ؟ آیا نظام حرفه‌ای ما می‌تواند نسبت به این تحولات واکنش مناسب داشته باشد؟ آیا موسسات حسابرسی ما دارای پتانسیل بالقوه برای استقبال از تغییر هستند ؟ آیا نظام حرفه‌ای ما دارای شناخت نسبی از جوهر تغییرات حسابرسی که البته مدت‌ها است شروع شده، هست؟ برای دریافت پاسخ‌ها منتظر می‌مانیم.