گروه بورس، هاشم آردم: شاخص بورس تهران طی معاملات روز گذشته با ۳۲۴ واحد افت در عدد ۷۷ هزار و ۷۵۷ واحد بسته شد. این میزان افت روزانه از ۲۵ مرداد سال جاری بیشترین ریزش شاخص کل محسوب می‌شود. با احتساب این ریزش، شاخص بورس بار دیگر کانال ۷۸ هزار واحدی را از دست داد. آنچه بیش از هر چیز در معاملات این روزهای بازار سهام توجهات را به خود جلب می‌کند، کاهش مداوم ارزش معاملات است. در معاملات روز گذشته بورس، ۷۸۳ میلیون و ۷۰۸ هزار ورقه بهادار به ارزش ۱۶۱ میلیارد تومان و در ۵۰ هزار و ۹۵۳ نوبت دست به دست شد. از این میزان حدودا ۵۱ میلیارد تومان به معاملات بلوکی و اوراق بدهی اختصاص داشت. بنابراین ارزش معاملات روزانه خرد سهام به زحمت به ۱۱۰ میلیارد تومان رسید. این میزان دست‌کم یک پنجم ارزش معاملات در روزهای خوب بورس است. نکته دیگری که این روزهای بورس را متمایز می‌کند، فضای بلاتکلیفی است که در بازار سهام جریان دارد. قیمت‌ها در بازه‌ای کوچک در حال نوسان هستند و خبری از افت و خیزهای معنادار در بازار نیست.

سردرگمی فعالان بازار

کاهش ارزش معاملات در برهه فعلی بازار سهام نشان از آن دارد که احتمالا بخش بزرگی از نقدینگی بازار فعلا به بازارهای رقیب کوچ کرده است. پس از رشد ۳۲ درصدی شاخص بورس در سه ماه پایانی سال گذشته و آغاز روند اصلاحی بورس، نرخ سود سپرده‌های بانکی در دو مرحله، ابتدا به ۱۸ درصد و سپس به ۱۵ درصد رسید. اما عملا نه تنها پولی وارد بازار سهام نشد، بلکه به دلیل رشدی که سطح عمومی قیمت‌های سهام تجربه کرده بود، شناسایی سود و خارج کردن سرمایه‌ها از بورس تشدید شد. در هفته‌های اخیر، تقریبا به‌طور مرتب فعالان حقیقی بازار، پول خود را از بورس خارج کرده‌اند. در این مدت همواره خالص خرید حقیقی‌ها منفی بوده است. به عبارت بهتر این حقوقی‌ها بودند که بیشتر از بازار حمایت کرده‌اند و حقیقی‌ها بیشتر فروشنده بوده‌اند تا خریدار. تجربه در بورس تهران نشان داده که فعالان حقیقی بازار روند قیمت‌ها را در کوتاه‌مدت تعیین می‌کنند. هرگاه خالص خرید حقیقی‌ها مثبت می‌شود و تغییر مالکیت سهام از حقوقی به حقیقی رخ می‌دهد، قیمت‌ها برای کوتاه‌مدت وارد روندی صعودی می‌شوند.

در طرف مقابل هرگاه حقیقی‌ها بیشتر فروشنده بوده‌اند، افت بازار آغاز شده است. از آنجا که معمولا اشخاص حقوقی با درایت بیشتری اقدام به خرید و فروش سهام می‌کنند، در اوج‌های قیمتی این حقوقی‌ها هستند که نقش عرضه‌کننده را در بازار می‌پذیرند. در طرف مقابل حقیقی‌های بازار، بیشتر در اواخر روندهای صعودی خریدار می‌شوند و از آنجا که اغلب این فعالان بازار با ریسک بالا و هیجانی وارد معاملات می‌شوند، روندهای صعودی چند درصد پس از عرضه‌های حقوقی ادامه می‌یابد. پس از آن و با رسیدن قیمت‌ها به سطحی که توسط بازار بالا تشخیص داده می‌شود، نه حقیقی‌ها و نه حقوقی‌ها خریدار نیستند. چنانچه در این دوره حقوقی‌ها اقدام به خرید کنند، معمولا کف‌های قیمتی در همان سطوح بسته می‌شود و بازار سهام خود را برای صعودی دیگر آماده می‌کند، اما چنانچه حقوقی‌ها اقدام به خریدهای تاثیرگذار نکنند، رفته‌رفته عرضه‌های اشخاص حقیقی آغاز می‌شود. در واقع همین موضوع باعث می‌شود نقدینگی وارد شده توسط اشخاص حقیقی به‌عنوان پول داغ در بازار سهام تهران مطرح باشد.

این سرمایه‌ها اغلب برای رسیدن به بازدهی صبر نمی‌کنند و از آنجا که اغلب از روش‌های فنی (تکنیکال) برای خرید و فروش استفاده می‌کنند، با فعال شدن حدود ضرر (Stop loss) از بازار خارج می‌شوند. در نتیجه نوسان قیمت‌ها در محدوده‌های فعالیت خریداران حقیقی بسیار بالا می‌رود.شرایط فعلی بازار اما، تا حدودی از قواعد تاریخی خارج شده و این موضوع تا حدودی فعالان بازار را سردرگم کرده است. در تیر ماه سال جاری اصلاح قیمت‌ها نسبتا متوقف شد و رفته‌رفته بازار راه صعود را در پیش گرفت. اما این صعود نه به خاطر مشارکت هیجانی حقیقی‌ها در بازار و نه به خاطر حمایت جمعی از اشخاص حقوقی شکل می‌گرفت. تنها یک شخص حقوقی (بزرگترین صندوق سرمایه‌گذاری در اوراق با درآمد ثابت کشور) بود که به‌طور گسترده از قیمت برخی سهم‌ها (عموما نمادهای شاخص‌ساز) حمایت کرد. شاخص بورس رشد کرد اما خبری از افزایش ارزش معاملات روزانه نبود. بنابراین روند طبیعی قیمت‌ها و شاخص‌های بازار مختل شد.

در شرایط فعلی همچنان حقیقی‌ها از بازار خارج می‌شوند و احتمالا پول‌های خود را وارد بازارهای رقیب (احتمالا بازار پول) می‌کنند. به‌رغم آنکه هزینه فرصت پول کاهش چشمگیری داشته است، اما به نظر می‌رسد فعالان بازار همچنان سود بدون ریسک ۱۵ درصدی را ارزنده‌تر از خرید سهام می‌دانند. در واقع همین موضوع باعث می‌شود اوراق با درآمد ثابت از بازار نسبتا پررونقی برخوردار باشند.این روزها نه تنها اشخاص حقیقی در بلاتکلیفی به سر می‌برند، بلکه بزرگان و متخصصان بازار نیز از آینده بازار چشم‌انداز روشنی ندارند. بلاتکلیفی بازار را می‌توان در دوره پیش‌ گشایش بازار نیز دید. در زمانی که برای قرار دادن سفارش‌های بالقوه در بورس در نظر گرفته شده است، سفارش‌های متعددی از خریداران و فروشندگان در قیمت‌های مختلف به چشم می‌خورد که هدف از این سفارش‌ها تخمین قدرت خرید و فروش توسط کارگزاری‌ها است. معمولا این کارگزاران هستند که با قرار دادن سفارش‌های مختلف قصد دارند توان دو طرف بازار (عرضه و تقاضا) را بسنجند.

تداوم توقف نمادهای بانکی

نکته دیگری که این روزها باعث کاهش ارزش معاملات روزانه در بورس شده، غیبت نمادهای مهم گروه بانکی است. این گروه در گذشته‌های نه چندان دور از پرمعامله‌ترین گروه‌های بورسی محسوب می‌شد، اما با مطول شدن توقف این نمادها، بازار سهام بخش قابل توجهی از خود را از دست رفته می‌بیند. در واقع بخش قابل توجهی از دارایی‌های بورس‌بازان حقیقی و حقوقی در نمادهای بانکی زندانی شده که این موضوع ارزش معاملات بورس را تحت تاثیر قرار داده است. اگرچه مجامع بانک‌ها به تعویق افتاد، اما به نظر می‌رسد دلیل قانع‌کننده‌ای برای مطول شدن توقف این نمادها وجود ندارد. از آنجا که دلایل و تحولاتی باعث تغییر شرایط برگزاری مجامع بانکی شد، شاید بهتر بود نهاد ناظر اجازه می‌داد فعالان بازار درباره سهامداری در این صنعت آزادانه تصمیم‌گیری کنند.

تک‌نمادهای تعیین‌کننده

همان‌طور که اشاره شد، شاخص بورس در روز گذشته بیشترین افت خود را از ۲۵ مرداد ماه ثبت کرد. همچنین در این روز سایر شاخص‌های بورسی نیز به‌طور دسته‌جمعی افت کردند. شاخص‌های بازار اول و دوم نیز به ترتیب ۲۸۱ و ۳۸۵ واحد نزول کردند.از میان گروه‌های صنعتی حاضر دربورس، گروه‌های شرکت‌های چندرشته‌ای صنعتی، فلزات اساسی، فرآورده‌های نفتی و محصولات شیمیایی بیشترین سهم را در کاهش ارتفاع شاخص کل به خود اختصاص دادند. این گروه‌ها به ترتیب شاخص را ۷۳، ۶۹، ۴۷ و ۴۴ واحد تنزل دادند.

در طرف مقابل گروه‌های شرکت‌های سرمایه‌گذاری و همچنین مواد و محصولات دارویی به ترتیب شاخص بورس را ۱۵ و ۱۴ واحد ارتقا دادند تا اندکی از افت شاخص را جبران کنند.از میان نمادها نیز وغدیر (سرمایه‌گذاری غدیر)، فولاد (فولاد مبارکه اصفهان)، پتروشیمی خلیج فارس (فارس) و بانک خاورمیانه (وخاور) بیشترین تاثیر منفی را بر شاخص کل تحمیل کردند و به ترتیب آن را ۶۷، ۵۶، ۴۲ و ۱۶ واحد تنزل دادند. در طرف مقابل نیز تنها پتروشیمی جم بود که توانست به‌طور معناداری شاخص را مثبت کند. معاملات این نماد باعث شد شاخص حدود ۱۵ واحد رشد کند.طی معاملات روز گذشته بورس، ۲۴ صنعت از صنایع ۳۷ گانه بورسی با افت شاخص‌های صنعتی خود مواجه شدند و شاخص ۱۱ صنعت نیز با رشد مواجه شد. گروه‌های محصولات کاغذی، استخراج زغال سنگ و ساخت دستگاه‌های ارتباطی بیشترین رشد روزانه را ثبت کردند و به ترتیب سهامداران خود را با ۴/ ۱، ۲/ ۱ و ۱درصد سود بدرقه کردند. در طرف دیگر سهامداران گروه‌های زراعت، ابزار پزشکی، استخراج نفت و گاز و شرکت‌های چندرشته‌ای صنعتی بیشترین زیان روزانه را متحمل شدند. بیشترین ارزش معاملات به گروه‌های خودرو و ساخت قطعات، محصولات شیمیایی و شرکت‌های سرمایه‌گذاری اختصاص یافت.

در اغلب این گروه‌ها فقط تک‌ نماد وجود دارد که بار ارزش معاملات گروه را به دوش می‌کشند. برای مثال در گروه‌ خودرویی که به تنهایی ۳۳ میلیارد تومان ارزش معاملات روزانه را ثبت کرد، ۱۱ میلیارد تومان به معاملات «خساپا» اختصاص یافت.صدرنشینی بازار با بیشترین رشد قیمت متعلق به نمادهای ریخته‌گری تراکتورسازی ایران، ایران ارقام، سیمان کارون، سرامیک صنعتی اردکان، آهنگری تراکتورسازی ایران، داروپخش و قند قزوین بود. این در حالی بود که نمادهای بین‌المللی محصولات پارس، بانک خاورمیانه، داده‌پردازی ایران، کشاورزی و دامپروری مگسال، چینی ایران، سیمان دورود و لعابیران با بیشترین کاهش قیمت در انتهای جدول معاملات نشستند.خریداران دیروز برای تصاحب سهام شرکت‌های ایران ارقام، صندوق سرمایه‌گذاری پارند پایدار سپهر، اوراق مشارکت شهرداری اصفهان، اوراق صکوک فولاد کاوه کیش، دارویی رازک، آهنگری تراکتور‌سازی ایران و داروسازی دکتر عبیدی طولانی‌ترین صف‌های خرید را داشتند.در سوی دیگر بازار نمادهای ماشین‌سازی اراک، صندوق سرمایه‌گذاری پارند پایدار سپهر، اوراق مشارکت شهرداری شیراز، صندوق سرمایه‌گذاری پاداش سهامداری توسعه، اوراق مشارکت شهرداری مشهد، فولاد امیر‌کبیر کاشان و خوراک دام پارس با بیشترین عرضه‌ها، طولانی‌ترین صف‌های فروش را داشتند.

سرگیجه بورس در فضای منفی