نازنین عزیزی
کارشناس مهندسی مالی تامین سرمایه لوتوس پارسیان

در سال‌های اخیر، مسائل سیاسی از قبیل برداشته شدن تحریم‌ها، چشم‌انداز جدیدی را برای ایران رقم زده که می‌تواند موجب رشد اقتصادی شود. نقش نهادهای پولی و مالی در شکل‌گیری این رشد اقتصادی حائز اهمیت بوده و در شرایطی که درهای تجارت جهانی برای ایران گشوده شده است، فرصت مناسبی برای نهادهای مالی نظیر بانک و تامین سرمایه‌ها پدید می‌آید تا از این فرصت به نحو احسن استفاده کرده و خود را برای تامین مالی پروژه‌های بالقوه و سودآور آتی آماده سازند. تامین مالی و ارائه خدمات خاص به پروژه‌های سودآور آتی می‌تواند سکوی پرتابی برای این موسسات فراهم آورد، به شرطی که ریسک‌های موجود در این فرصت‌های سودآور به خوبی شناسایی و پایش شود. از این‌رو بررسی هر چه دقیق‌تر ریسک‌های متعدد نهفته در این فرصت‌های رشد، در این برهه زمانی تبدیل به امری حیاتی می‌شود.

شرکت‌های تامین سرمایه در سال‌های اخیر با رشد بالایی همراه بوده‌اند؛ اما همواره یکی از مسائلی که این صنعت با آن روبه‌رو‌ است، ریسک‌هایی است که به دلیل ماهیت این صنعت، وجود دارد. از آنجا که در هر ریسکی فرصتی نهفته است، با شناسایی منشأ این ریسک‌ها، می‌توان در جهت رشد شرکت و ایجاد سودآوری از این فرصت‌های بالقوه به خوبی بهره‌برداری کرد و جنبه‌های منفی این ریسک‌ها را کنترل کرد. یکی از اصلی‌ترین ریسک‌هایی که برای صنعت تامین سرمایه ایجاد فرصت یا تهدید می‌کند، ریسک نرخ سود است. این ریسک اساسی‌ترین ریسک تاثیرگذار بر این صنعت بوده و باید تحلیلگران شرکت‌های تامین سرمایه این متغیر را رصد و تحلیل کنند.

به‌طور کلی تغییرات غیر‌منتظره در نرخ سود، نهادهای مالی را با ریسک نرخ سود مواجه می‌سازد. این ریسک برای نهادهای مالی از قبیل بانک و تامین سرمایه، به دلیل تفاوت در سررسید دارایی و بدهی یا در اثر دارایی‌ها و بدهی‌هایی با نرخ شناور ایجاد می‌شود. به منظور مواجهه نهادهای مالی با ریسک نرخ سود، همواره این نهادها در تلاشند سررسید دارایی‌ها و بدهی‌های خود را با هم منطبق ‌سازند. تغییرات نرخ سود بر درآمدها و هزینه‌های تامین سرمایه اثر شگرفی دارد؛ زیرا بسیاری از فعالیت‌های تامین سرمایه‌ها اعم از درآمد بازارگردانی، تعهد پذیره‌نویسی و همین‌طور هزینه‌های فروش اوراق با نرخ ترجیحی به سرمایه‌گذاران، حساس به نرخ سود بوده و تغییرات کوچکی در نرخ سود، درآمد و هزینه‌های این نهادهای مالی را به شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد. در ادامه این تحلیل به بررسی اثرات مثبت و منفی کاهش نرخ سود بر شرکت‌های تامین سرمایه که در دو سال اخیر در اقتصاد کشورمان روی داده است، خواهیم پرداخت.

توسعه بازار اولیه به دلیل کاهش هزینه تامین مالی

اولین تاثیر مثبت کاهش نرخ سود را می‌توان کاهش هزینه تامین مالی بنگاه‌ها دانست. روند نزولی نرخ سود موجب شده تا هزینه تامین مالی برای شرکت‌ها کاهش یابد و شرکت‌ها علاقه بیشتری برای تامین مالی و توسعه فعالیت‌هایشان داشته باشند به‌طوری که در سال‌های 91 و 92 نرخ تامین مالی در بازار بدهی حدود 25 درصد بود اما هم‌اکنون این نرخ با کاهش حدودا 5درصدی متناسب با اوراق مختلف مواجه شده که توجیه‌پذیری شروع پروژه‌ها از طریق تامین مالی بدهی را بیشتر کرده است.

تسهیل فروش اوراق منتشره و در حال انتشار

روند کاهشی نرخ سود از طرفی موجب کاهش هزینه تامین سرمایه‌ها شده و اوراق بهادار بدهی تحت بازارگردانی این شرکت‌ها به راحتی در بازار فروش رفته و اوراق منتشره جدید نیز به دلیل پیش‌بینی فعالان بازار از کاهش بیشتر نرخ سود، با استقبال فراوانی مواجه می‌شود و نیاز به فروش ترجیحی اوراق را کاهش می‌دهد. استقبال زیاد از اوراق جدید منتشره توسط تامین سرمایه‌ها باعث کاهش نرخ خدمات خارج از ترازنامه مانند تعهد پذیره‌نویسی و بازارگردانی شده است. همچنین کاهش نرخ سود موجب حرکت نقدینگی از سمت بازار پول به سمت بازار سرمایه شده و باعث افزایش چند برابری حجم صندوق‌های بادرآمد ثابت در بازار شده است که وجود این صندوق‌ها به دلیل تخصیص بخشی از منابع خود به اوراق منتشره توسط تامین سرمایه‌ها، باعث توسعه بازار اولیه بدهی به‌عنوان اصلی‌ترین بازار شرکت‌های تامین سرمایه شده است.

　

کاهش درآمد خدمات خارج از ترازنامه (off-balance sheet activities)

یکی از اثرات منفی درآمدی که در صورت تغییر نرخ سود برای تامین سرمایه‌ها و نهادهای مشابه آن پدید می‌آید، کاهش نرخ خدمات خارج از ترازنامه نظیر کارمزد بازارگردانی، تعهد پذیره‌نویسی و... است. تعیین این نرخ‌ها در صورت کاهش نرخ سود، به‌طور متناسب کاهش می‌یابد اما این میزان کاهش، اسمی بوده و در حقیقت این شرایط بازار و اقدام رقبا است که تعیین می‌کند که این نرخ‌ها چگونه تغییر یابد. پس در واقع این نرخ به‌صورت رقابتی تعیین می‌شود که طی یک سال اخیر و با کاهش نرخ سود بازار این نرخ به میزان 2 تا 3 درصد کاهش یافته است.

کاهش درآمدهای بهره‌ای

یکی دیگر از تاثیرات منفی کاهش نرخ سود، کاهش درآمدهای این نهادهای مالی است. از آنجا که شرکت‌های تامین سرمایه جهت ایفای تعهدات خود منابع نقد زیادی دراختیار دارند و این منابع نقد به منظور ایفای تعهدات باید دارای نقدشوندگی بالایی باشد، این منابع به‌صورت سپرده‌های بانکی یا اوراق با درآمد ثابت نگهداری شده و به دلیل کاهش نرخ سود، نرخ سود سپرده‌های بانکی و سود اوراق جدید منتشره نیز کاهش یافته است و کاهش بیش از 7 درصدی نرخ سود طی سال‌های اخیر تاثیر بسیار بزرگی بر درآمدهای این نهاد مالی گذاشته است.

نتیجه‌گیری

ریسک نرخ سود اساسی‌ترین ریسک تاثیر‌گذار بر شرکت‌های تامین سرمایه است و کاهش نرخ سود در سال‌های اخیر اثرات مثبت و منفی زیادی روی این صنعت داشته است. اثرات مثبت این کاهش را می‌توان کاهش هزینه‌های فروش اوراق منتشره و در حال انتشار و همچنین کاهش هزینه تامین مالی بنگاه‌های اقتصادی دانست که باعث گسترش و توسعه بازار اولیه اوراق بدهی در بازار سرمایه شده است. از طرف دیگر کاهش نرخ سود تاثیرات منفی نیز بر این صنعت گذاشته است. از تاثیرات منفی این کاهش می‌توان به کاهش درآمد خدمات خارج از ترازنامه مانند تعهد پذیره‌نویسی و بازارگردانی و همچنین کاهش درآمدهای بهره‌ای ناشی از منابع خود شرکت‌های تامین سرمایه اشاره کرد. اما به‌طور کلی می‌توان گفت کاهش نرخ سود و تثبیت آن در ارقام فعلی و پایین‌تر می‌تواند به رشد و توسعه این صنعت در آینده نزدیک کمک شایانی کند.

ریسک کاهش نرخ سود برای صنعت تامین سرمایه