محدثه مرادی

کارشناس واحد مهندسی مالی و مدیریت ریسک تامین سرمایه لوتوس پارسیان

صندوق‌های قابل معاملـه در بورس یکی از پرطرفدارتریـن نهادهای مالی هستند که رشد کاملا محسوس آنها بعد از پیدایش، نشان از موفقیت غیرقابل انکار آنها در بازارهای مالی جهان دارد که با توجه به افزایش به‌کارگیری از صندوق‌های قابل معامله در بازار سرمایه ایران، وجود ساختاری دقیق برای ارزیابی و مقایسه این صندوق‌ها به تفکیک انواع صندوق ضروری به نظر می‌رسد.بر این اساس با استفاده از روش رتبه‌‌بندی XTF، به تحلیل و مقایسه صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله پرداخته شده که در واقع هدف اصلی از روش رتبه بندی XTF، ارائه یک چارچوب شفاف، قابل فهم و هدفمند برای سرمایه گذاران برای ارزیابی و مقایسه صندوق هاست. مطالعه گزارش تحلیلی مقایسه‌ای

　ETFها به سرمایه‌گذاران، معامله‌گران و مشاوران مالی کمک خواهد کرد تا تصمیمات آگاهانه در مورد ETFها بگیرند. این گزارش پیشنهاد خرید یا فروش ارائه نمی‌دهد بلکه با ارزیابی تمام ETFها، مقایسه‌ای بین صندوق‌ها با طبقات دارایی مشابه (درآمدثابت، سهام و مختلط) انجام می‌دهد. این گزارش می‌تواند سرمایه‌گذاران را قادر سازد تا از بین فرصت‌های سرمایه‌گذاری موجود در ETFها، صندوقی که منطبق بر چشم‌انداز و ترجیحات و میزان پذیرش ریسک آنهاست را انتخاب کنند.

در حال حاضر ۱۷ صندوق سرمایه‌گذاری قابل معامله در ایران در حال فعالیت هستند که از این بین ۴ صندوق با درآمد ثابت، ۷ صندوق سهام، ۴ صندوق مختلط و ۲ صندوق شاخصی هستند. با توجه به اینکه صندوق‌های مورد ارزیابی باید حداقل ۳ ماه داده تاریخی داشته باشند، ۱۵ صندوق در گزارش تحلیلی مقایسه‌ای مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند.در این تحلیل به غیر از معیارهای ارزیابی عملکرد، تمامی معیارها برای دوره سه ماهه منتهی به ۳۱ تیر محاسبه شده‌اند.در تحلیل مقایسه‌ای ETFها تلاش بر این بوده تا با به کارگیری معیارهای مختلف، ابعاد گوناگون ETFها مورد بررسی و مقایسه قرار گیرند. معیارهای مورد استفاده به چهار دسته کلی معیارهای ارزیابی عملکرد، معیارهای نقدشوندگی، معیارهای ارزیابی ریسک و معیارهای ردیابی تقسیم می‌شوند.

ارزیابی عملکرد

این معیار، عملکرد صندوق‌ها را در بازه‌های زمانی مختلف به تصویر کشیده و شامل بازدهی و نسبت شارپ است که در میان صندوق‌های درآمد ثابت، صندوق «اعتماد» با داشتن بازدهی کوتاه مدت و بلندمدت بالاتر نسبت به دو صندوق درآمد ثابت دیگر عملکرد بهتری نسبت به آنان داشته است. به‌طوری‌که بازدهی تیرماه این صندوق ۷/ ۱ درصد، بازدهی سه ماهه آن ۶/ ۵ درصد و بازدهی سالانه آن ۹/ ۲۵ درصد بوده است. همچنین عملکرد تعدیل شده با ریسک این صندوق نسبت به سایر رقبا از وضعیت بهتری برخوردار بوده است.

در میان صندوق‌های سهامی نیز صندوق «آساس» با کسب بازدهی ماهانه ۹/ ۲ درصدی عملکرد بهتری نسبت به سایر صندوق‌های سهامی در تیرماه داشته است، این در حالی است که صندوق «اطلس» با بازدهی ۳ ماهه و سالانه به ترتیب ۸/ ۱ درصد و ۷۹/ ۱۳ درصد، صندوق آگاس با داشتن بازدهی ۶ ماهه ۶۱/ ۲۲ درصد، بهترین عملکرد را در بازه‌های زمانی یاد شده داشته‌اند. نسبت شارپ ۳ ماهه و سالانه تمامی صندوق‌های سهامی منفی است که نشان‌دهنده بازدهی کمتر صندوق‌های سهامی نسبت به نرخ بهره بدون ریسک در دوره‌های ۳ ماهه و سالانه است که بر این اساس نسبت شارپ ۶ ماهه صندوق «آساس» ۵۲/ ۰ درصد بوده که بالاترین مقدار نسبت شارپ میان رقبا است.همچنین در میان صندوق‌های مختلط، صندوق «صنوین» با کسب بازدهی ۵/ ۲درصد در تیرماه بهترین عملکرد را نسبت به سایر صندوق‌های مختلط داشته است. این در حالی است که صندوق «ثروتم» در سایر معیارهای ارزیابی عملکرد همچون بازدهی ۳ ماهه و ۶ماهه و نسبت‌های شارپ از سایر صندوق‌های مختلط در پیش است.در بین دو صندوق شاخصی «فیروزه» و «کاردان»، صندوق «کاردان» بازدهی ماهانه، ۳ ماهه و سالانه و نسبت شارپ سالانه بهتری نسبت به صندوق «فیروزه» دارد و در سایر معیارهای ارزیابی عملکرد همچون بازدهی ۶ماهه و نسبت شارپ ۳ ماهه و ۶ ماهه صندوق فیروزه عملکرد بهتری داشته است.

معیارهای نقدشوندگی

افزون بر این صندوق «اعتماد» با میانگین حجم معاملات ۳۷ میلیارد ریال بیشترین حجم معاملات را بین صندوق‌های درآمد ثابت داشته، همچنین صدور واحدهای سرمایه‌گذاری این صندوق ۵/ ۷ برابر ابطال واحدهای آن بوده است که نشان‌دهنده ورود منابع بیشتر به صندوق اعتماد در دوره سه ماهه منتهی به تیر است. همچنین، صندوق «آکورد» تا‌کنون هیچ ابطالی نداشته است.در میان صندوق‌های سهامی نیز صندوق «اطلس» با میانگین حجم معاملات ۴۸۸ میلیون ریال پر حجم ترین صندوق بوده است. این در حالی است که صندوق «سپاس» و «آگاس» تا‌کنون بدون ابطال بوده‌اند و نسبت صدور به ابطال سه صندوق «آساس» و «کاریس» و «اطلس» صفر بوده است. این اعداد بیانگر این هستند که طی ۳‌ماه اخیر عموما منابع جدیدی وارد ETFهای سهامی نشده است.صندوق «صنوین» با میانگین حجم معاملات ۴۷۳ میلیون ریال پرحجم ترین صندوق بین صندوق‌های مختلط بوده که در این راستا نسبت صدور به ابطال واحدهای سرمایه‌گذاری تمامی صندوق‌های مختلط صفر بوده است.

حجم معاملات دو صندوق شاخصی نزدیک به هم و حدود ۲۲۰ میلیون ریال بوده به‌طوری‌که نسبت صدور به ابطال این دو صندوق نیز برابر صفر است. در رابطه با معیار میانگین انحراف قیمت پایانی ازNAV می‌توان گفت هرچه این اختلاف نزدیک به صفر باشد نشان‌دهنده این مطلب است که بازارگردان صندوق سعی کرده است که قیمت معامله واحدهای صندوق نزدیک به ارزش خالص دارایی هر واحد باشد.بر این اساس کمترین نوسان این معیار در صندوق‌های درآمد ثابت و بیشترین نوسان آن در میان صندوق‌های سهام دیده می‌شود.

میانگین اختلاف دامنه معاملات روزانه نیز نشان‌دهنده میزان نوسان قیمت معامله واحدهای صندوق در هر روز معاملاتی است. نوسان قیمت روزانه صندوق «سخنم» به‌طور میانگین صفر ریال بوده که کمترین نوسان را بین ETFها دارد، بیشترین نوسان قیمت معاملات روزانه مربوط به صندوق «فیروزه» با ۸۰ ریال بوده است.

معیارهای سنجش ریسک

در این مقایسه انحراف معیار بازدهی صندوق‌های درآمد ثابت در مقایسه با صندوق‌های سهامی، مختلط و شاخصی کمتر بوده است، به‌طوری‌که این معیار برای صندوق «آکورد» و «اعتماد» تنها ۰۲/ ۰ درصد بوده است. انحراف معیار یکی از معیارهای سنجش ریسک است، بنابراین با توجه به پایین بودن انحراف معیار بازدهی صندوق‌های درآمد ثابت، می‌توان این صندوق‌ها را گزینه مناسبی برای افراد ریسک گریز دانست. همان‌طور که انتظار می‌رود بتا که نشان‌دهنده همبستگی بازده صندوق و بازده بازار است برای صندوق‌های درآمد ثابت نزدیک به صفر بوده است، که اعداد نشان‌دهنده این هستند که بازده صندوق‌های درآمد ثابت با بازار سهام ارتباط نداشته و نوسانات بازار سهام تاثیرچندانی بر بازدهی کسب شده سرمایه‌گذاران در صندوق‌های درآمد ثابت ندارد.

در بین صندوق‌های سهامی، صندوق «اطلس» با ۴۷/ ۰درصد کمترین انحراف معیار بازدهی را دارد؛ صندوق «اگاس» با بتای ۱۳/ ۱ و صندوق «اطلس» با بتای ۶۷/ ۰ به ترتیب بیشترین و کمترین بتا را میان صندوق‌های سهامی دارا هستند. در بین صندوق‌های مختلط نیز صندوق «ثروتم» کمترین انحراف معیار بازدهی و کمترین بتا را دارا است؛ انحراف معیار و بازدهی این صندوق به ترتیب ۲۶/ ۰ درصد و ۲۱/ ۰ درصد بوده است.انحراف معیار بازدهی برای صندوق‌های «فیروزه» و «کاردان» به ترتیب ۵۷/ ۰ درصد و ۴۵/ ۰درصد و بتای این صندوق‌ها نیز ۹۸/ ۰ و ۸۸/ ۰ است که نشان‌دهنده این است که بازدهی صندوق‌های شاخصی ارتباط نزدیکی با بازدهی بازار دارد.

معیارهای ردیابی

این دسته از معیارها نشان‌دهنده میزان تطابق عملکرد صندوق با هدف تعیین شده و میزان عملکرد بهتر نسبت به بازده مورد انتظار هستند و شامل خطای ردیابی و آلفا می‌شود؛ خطای ردیابی نشان‌دهنده میزان تشابه عملکرد صندوق با معیارهای بیان شده و از پیش تعیین شده خود است. هر چه عدد حاصله به صفر نزدیک‌تر باشد نشان‌دهنده تشابه بیشتر عملکرد صندوق با معیار تعیین شده خواهد بود.

خطای ردیابی از محاسبه میانگین و انحراف معیار اختلاف بازدهی صندوق و بازدهی هدف به دست می‌آید؛ به‌طوری‌که بازدهی هدف برای صندوق‌های درآمد ثابت نرخ بهره بدون ریسک، برای صندوق‌های سهامی و صندوق شاخصی «کاردان» بازدهی شاخص بورس، برای صندوق‌های مختلط میانگین وزنی بازدهی نرخ بهره بدون ریسک و بازدهی شاخص و برای صندوق «فیروزه» نیز شاخص ۳۰ شرکت بزرگ‌تر در نظر گرفته شده است.در بین صندوق‌های درآمد ثابت صندوق «صایند» خطای ردیابی(میانگین) صفر و صندوق‌های آکورد و اعتماد خطای ردیابی (انحراف معیار) ۰۲/ ۰ درصد دارند که کمترین مقدار در مقایسه با سایر صندوق‌ها محسوب می‌شود.

صندوق «سپاس» با خطای ردیابی ۰۲/ ۰ درصد در میان صندوق‌های سهامی کمترین خطای ردیابی( میانگین) را دارد. کمترین خطای ردیابی (انحراف معیار) در این رده متعلق به صندوق «اطلس» است. کمترین خطای ردیابی(میانگین) و خطای ردیابی (انحراف معیار) برای صندوق‌های مختلط متعلق به صندوق «آسام» و «ثروتم» به ترتیب با صفر و ۳۲/ ۰ درصد است. کمترین خطای ردیابی در صندوق‌های شاخصی نیز به صندوق «کاردان» تعلق دارد. در مجموع صندوق‌های درآمد ثابت در کسب بازدهی هدف موفق تر از رقبا بوده‌اند. همچنین آلفا از اختلاف بین بازده واقعی صندوق و بازده مورد انتظار سرمایه‌گذاران با توجه به ریسک سیستماتیک بین صندوق و بازار به دست می‌آید. آلفای مثبت به معنی عملکرد بهتر صندوق نسبت به بازار است، محاسبه این معیار برای صندوق‌های درآمد ثابت به دلیل وجود بتای صفر کاربرد ندارد.

بر این اساس صندوق‌های سهامی موفق شده‌اند عملکرد بهتری نسبت به بازده مورد انتظار سرمایه‌گذاران داشته باشند که می‌توان عملکرد ضعیف بازار سهام در دوره مورد بررسی را علت اصلی این امر دانست.

در بین صندوق‌های سهامی صندوق «آگاس» بیشترین آلفا را با آلفای ۶۸/ ۵ درصد دارد.

این در حالی است که آلفای صندوق‌های مختلط منفی است و بالاترین آن متعلق به صندوق «آسام» به آلفای منفی ۷۰/ ۱ درصدی است. در میان دو صندوق شاخصی نیز صندوق «فیروزه» با آلفای ۲۱/ ۶ درصد نسبت به صندوق «کاردان» عملکرد بهتری داشته است.

صندوق‌های قابل معامله از چهار زاویه