راهکارهای توسعه عرضی بورس

گروه بورس - فاطمه اسماعیلی: رشد و توسعه بازار اوراق بهادار که با افزایش تعداد شرکت‌های پذیرفته شده، معرفی ابزارها و نهادهای مالی جدید، پیشرفت تکنولوژی معاملاتی و نظارت، افزایش تعداد سرمایه‌گذاران و مواردی مانند آن قابل دستیابی است، از اولویت‌های اصلی ناظران بازارهای مالی و مقامات اقتصادی کشورها به‌شمار می‌آید. در این میان، جذب شرکت‌ها و پذیرش و عرضه آنها در بورس از اهمیت زیادی برخوردار است. بررسی بورس‌های اوراق بهادار نشان می‌دهد که برخی از آنها با ارائه طیف متنوعی از مشوق‌های مالی و غیرمالی، اقدام به ترغیب شرکت‌ها برای حضور در تابلوهای معاملاتی بورس می‌کنند. بر این اساس بورس‌های اوراق بهادار توسعه یافته در دنیا برای جذب شرکت‌های داخلی و خارجی همواره در حال برنامه‌ریزی برای ارائه خدمات ارزشمند به آنها هستند. در مقابل بورس‌های کمتر توسعه یافته از جمله بورس تهران به دلیل وجود مشکلات ساختاری در سیستم اقتصادی و نظارت مالی سعی می‌کنند از طریق اعطای مشوق‌های مالیاتی ناشران را برای پذیرش و عرضه در بورس متقاعد کنند. این در حالی است که بررسی وضعیت کنونی بورس‌ تهران نشان می‌دهد به دلایل گوناگون ارائه مشوق‌های مالیاتی نتوانسته است شرکت‌ها را برای ورود به بورس راضی کند.

در بورس ۳۷ صنعتی تهران که بیش از ۳۲۰ شرکت را در خود جای داده است هنوز هم جای خالی بسیاری از صنایع و شرکت‌ها احساس می‌شود. ۹ صنعت در این بازار سهام وجود دارد که تنها یک شرکت در زیرمجموعه خود دارند و در مجموع تنها ۸۹/ ۰درصد از ارزش کل بازار را به خود اختصاص داده‌اند. بر این اساس صنعت‌های «زراعت و خدمات وابسته به آن، استخراج سایر معادن، استخراج زغال سنگ، ابزار پزشکی و اپتیکی و اندازه‌گیری، دباغی، پرداخت چرم و ساخت انواع پاپوش، استخراج نفت و گاز و خدمات جنبی جز اکتشاف، انتشار، چاپ و تکثیر، ساخت دستگاه‌ها و وسایل ارتباطی» با یک شرکت در بورس حاضر هستند. حال سوال مطرح شده این است که آیا این صنایع در کل اقتصاد ایران تنوع ندارند یا اینکه بنگاه‌های اقتصادی فعال در حوزه‌های مذکور تمایلی برای ورود به بورس نشان نمی‌دهند؟

بررسی‌های «دنیای اقتصاد» از بورس‌های توسعه یافته و توسعه نیافته دنیا نشان می‌دهد که ارائه خدمات جانبی با ارزش افزوده بالا توسط بورس‌ها در کنار شفافیت مالیاتی و گزارشگری مالی تمامی شرکت‌ها اعم از آنها که در بورس پذیرفته شده‌اند و آنها که همچنان خارج از بورس در حال فعالیت هستند، می‌تواند گزینه مناسب‌تری نسبت به اعطای مشوق‌های مالیاتی برای جذب شرکت‌ها به بازار اوراق بهادار باشد؛ به عبارتی دیگر بورس‌های توسعه یافته از طریق برگزاری جشن افتخاری زنگ معاملات، برگزاری نشست‌های ملی و بین‌المللی، آموزش مدیران و کارکنان شرکت‌های ناشر، انتشار مجلات، ارائه خدمات الکترونیکی، امکان پذیرش ثانویه، تسویه و پایاپای معاملات با ارز، نهادسازی ناشران، امکان عرضه ثانویه، بهره‌گیری از پلت‌فرم گسترده رسانه‌ای، ارائه انواع خدمات راهبری شرکتی و... سعی می‌کنند ارزش افزوده اقتصادی برای شرکت‌های ناشر ایجاد کنند تا از طریق جذب آنها، متغیرهای اصلی بازار مانند ارزش کل بازار، حجم و ارزش معاملات، تعداد سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی، حجم تامین منابع مالی و بسیاری از متغیرهای دیگر را بهبود دهند.

منافع ذاتی شرکت‌ها با حضور در بورس اوراق بهادار

شاهرخ حسین‌زاده، کارشناس بازار سهام با بیان اینکه بورس‌های اوراق بهادار به‌صورت بالقوه منافع درخور توجهی را برای شرکت‌های پذیرفته شده فراهم می‌کنند به «دنیای اقتصاد» گفت: این منافع موجب افزایش تمایل شرکت‌ها برای ورود به بازار اوراق بهادار خواهد شد اما طبیعتا کفایت نمی‌کند. وی افزود: این منافع در تمامی بورس‌های اوراق بهادار به‌صورت ذاتی وجود دارد و شرکت‌های پذیرفته شده از آن بهره‌مند می‌شوند. بررسی بورس‌هایی مانند نیویورک، لندن، تورنتو کانادا، نزدک امکس، مادرید اسپانیا، هنگ کنگ، تایلند، استانبول، نزدک دبی امارات متحده عربی، بمبئی و بورس ملی هند نشان می‌دهد که آنها منافع مشترکی از جمله افزایش اعتبار و ارتقای نشان تجاری، افزایش اعتماد عمومی، افزایش نقدشوندگی، تسهیل تامین منابع مالی با استفاده از انواع ابزارهای مالی، دسترسی به بخش وسیعی از جامعه سرمایه‌گذاران، ارزش‌گذاری شرکت، افزایش روحیه کارکنان، افزایش امکان وثیقه‌گذاری سهام شرکت، افزایش امکان واگذاری سهام شرکت به کارکنان، تسریع فرآیند جذب شرکای خارجی برای شرکت‌های پذیرفته شده ذکر می‌کنند که منافع ذاتی شرکت‌ها با حضور در بورس اوراق بهادار هستند.

این کارشناس بازار سهام در ادامه با بیان اینکه بورس‌های اوراق بهادار توسعه یافته خدماتی را به شرکت‌های پذیرفته شده ارائه می‌کنند که در نهایت منجر به افزایش اعتبار آنها می‌شود، عنوان کرد: در بورس‌های توسعه یافته، علاوه بر برگزاری جشن آغاز معاملات به‌صورت افتخاری، از زنگ پایان معاملات نیز استفاده می‌شود. در واقع هدف از برگزاری این جشن‌ها، گرامیداشت رویدادهای با اهمیت شرکت‌های ناشر مانند سالگرد تاسیس، سالگرد عرضه اولیه سهام و سایر وقایع مهم است که با پوشش گسترده خبری و رسانه‌ای همراه است.

خدمات قابل ارائه به شرکت‌ها در چارچوب مشوق حضور در بورس

حسین‌زاده اضافه کرد: در بورس‌های توسعه یافته از ساز و کار جشن آغاز و پایان معاملات برای شروع عرضه اولیه سهام ناشران در بورس‌های توسعه‌یافته استفاده می‌شود. برگزاری جشن عرضه اولیه علاوه بر اینکه می‌تواند به رویدادی ماندگار برای ناشران تبدیل شود، فرصت تبلیغاتی کم‌نظیری را برای آنها فراهم می‌سازد.این کارشناس بازار سهام استفاده از «پاپ آپ» را از دیگر مشوق‌های به کار رفته برای جذب شرکت‌ها در بورس این کشورها خواند و گفت: بورس‌های اوراق بهادار به منظور افزایش کارآیی اطلاعاتی در بازار، از تکنولوژی «پاپ آپ» برای اطلاع‌رسانی سریع در مورد عرضه‌های اولیه و اعلام رویدادهای مهم بازار سرمایه در سایت شرکت بورس استفاده می‌کنند. حسین‌زاده تصریح کرد: انتخاب برترین‌های بورس از جنبه‌های مختلف و اعطای جوایز به آنها همراه با برگزاری جشن از دیگر راهکارهایی است که این بورس‌ها برای جذب شرکت‌ها از آن استفاده می‌کنند.

بر این اساس بورس‌های اوراق بهادار با تعریف الگویی از انتخاب ناشران برتر در بازار سرمایه، نسبت به انتخاب ناشران برتر بر اساس معیارهای از پیش تعریف شده اقدام می‌کنند. بدین منظور از معیارهایی مانند رهبری و مدیریت، گزارشگری مالی، درآمدها، فرآیندهای عملیاتی، منابع، کارکنان، نتایج مشتریان و مصرف‌کنندگان، نتایج محیط زیست و جامعه استفاده می‌کنند. این کارشناس بازار سهام در ادامه به خدمات حمایتی بورس‌های توسعه‌یافته برای شرکت‌ها اشاره کرد و گفت: بورس‌های اوراق بهادار با برگزاری نشست‌های ملی و بین‌المللی و انواع گردهمایی‌ها و اقداماتی همچون انتشار مجله، ارائه خدمات انفورماتیک، پذیرش ثانویه، امکان استفاده از استانداردهای حسابداری متفاوت و تسویه و پایاپای با ارزهای مختلف سعی در حمایت از شرکت‌های پذیرفته شده دارند. استفاده از سالن معاملات و ساختمان بورس در آگهی‌ها و تیزرهای تبلیغاتی یکی از همین راهکارها است. بر این اساس به شرکت‌های پذیرفته شده در بورس فرصت داده می‌شود تا از سالن معاملات و ساختمان شرکت بورس برای تهیه تیزرهای تبلیغاتی در راستای تبلیغ شرکت و محصولات و خدمات خود استفاده کنند. شرکت‌های ناشر از این فرصت برای افزایش قدرت رقابت‌پذیری خود استفاده می‌کنند. علاوه بر این، شرکت‌های پذیرفته شده می‌توانند برای برگزاری جلسات مهم خود از سالن جلسات شرکت بورس نیز استفاده کنند.

وی با تاکید بر اینکه ناشران بورسی به دلیل دارا بودن سهام شناور آزاد بالا، گزارشگری مالی مناسب، نقدشوندگی بیشتر و امثال آن، دارای رتبه اعتباری بالاتری هستند، گفت: حضور شرکت‌ها در بورس تاثیر قابل توجهی بر رتبه و تعدیل نرخ تسهیلات اعطایی به آنها دارد. به عبارت دیگر رتبه اعتباری شرکت‌ها پس از پذیرش در بورس ارتقا پیدا می‌کند و در نتیجه می‌توانند تسهیلات با نرخ بهره کمتری را دریافت کنند. حسین‌زاده به ارائه خدمات انفورماتیک به شرکت‌های پذیرفته شده اشاره و بیان کرد: برخی از بورس‌های توسعه یافته مانند بورس‌های اوراق بهادار اسپانیا به شرکت‌های پذیرفته شده خدماتی همچون خدمات هاستینگ، نگهداری سیستم‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری، ارائه خدمات برای برقراری ارتباط با شرکت‌ها و موسسات مالی، ارائه خدمات کمکی برای تهیه گزارش‌های مالی شرکت‌ها برای نهادهای نظارتی ارائه می‌کنند. ارائه این خدمات به نهادهای مالی موجب افزایش کارآیی و بهبود عملکرد آنها در حوزه‌های عملیاتی و مالی می‌شود.

تسریع در فرآیند پذیرش و عرضه با پذیرش ثانویه

به گفته وی جهانی‌سازی و تاثیر سرمایه‌گذاری خارجی طی ۱۰ سال اخیر با شتاب زیادی افزایش یافته است. پذیرش مضاعف، شرکت‌ها را قادر می‌سازد تا دسترسی تجاری خود را به بازارهای تامین‌کننده و مصرف‌کننده تقویت کرده، پایگاه سرمایه‌گذاران شرکت را وسعت بخشیده و تبلیغات نشان تجاری شرکت را گسترش دهد. بر این اساس بورس‌های اوراق بهادار با انعقاد تفاهم‌نامه‌هایی برای پذیرش ثانویه شرکت‌های پذیرفته شده میان یکدیگر، شرایط را برای شرکت‌ها در راستای بهره‌مندی از مزایای پذیرش ثانویه مهیا می‌کنند. در عین حال بورس‌ها برای جذب ناشران خارجی در چارچوب فرآیند پذیرش ثانویه، امکانات مناسبی را برای تسریع در فرآیند پذیرش و عرضه تدارک دیده‌اند که نمونه آن در بورس‌های توسعه یافته و در حال توسعه مشاهده می‌شود. حسین‌زاده تسویه و پایاپای معاملات با ارزهای متفاوت را از دیگر مزایای حضور شرکت‌ها در بورس‌های توسعه‌یافته خواند و گفت: ناشران و سرمایه‌گذاران در بازارهای اوراق بهادار با انواع ریسک‌ها مواجه هستند که یکی از مهم‌ترین آنها ریسک نرخ ارز است. بر این اساس در بازارهای اوراق بهادار ناشرانی که برای تامین منابع مالی ارزی به بانک‌ها و موسسات مالی مراجعه می‌کنند و سرمایه‌گذاران خارجی که منابع ارزی را برای خرید اوراق بهادار وارد کشور دیگری می‌کنند، در معرض ریسک نرخ ارز قرار دارند. بسیاری از آنها برای پوشش این ریسک اقدام به سرمایه‌گذاری در ابزارهای پوشش ریسک نرخ ارز مانند اختیار معاملات و آتی ارز یا سرمایه‌گذاری نقدی در ارز می‌کنند. بورس‌های توسعه یافته و بین‌المللی برای حذف این معضل به ناشران اجازه می‌دهند بخشی از سهام خود را به‌صورت پول خارجی منتشر کنند که در این حالت هم شرکت ناشر به منابع مالی ارزی مورد نیاز خود دسترسی می‌یابد و هم سرمایه‌گذاران اعم از داخلی و خارجی از نوسانات نرخ ارز مصون می‌مانند. همچنین، در برخی از بورس‌ها مانند بورس هنگ‌کنگ، سیستم تسویه و پایاپای به موسسات مالی بومی اجازه می‌دهد که معاملات را با ارز به قیمت لحظه‌ای در آسیا انجام داده و تسویه را با پول ملی انجام دهند. این مساله ریسک تبدیل نرخ ارز را که به واسطه فاصله زمانی بین تبدیل پول داخلی به ارز وجود دارد، کاهش می‌دهد.