رخنه هیجان در معاملات بازار سهام

گروه بورس- سلیمان کرمی: شاخص کل بورس تهران روز گذشته با افت ۴۷۶ واحدی (معادل ۶/ ۰درصد) کانال شکنی دیگری را تجربه کرد. با شکسته شدن حمایت مصنوعی شاخص در سطح ۷۸ هزار واحدی شیب نزول شاخص به شدت افزایش یافته است. گرچه روز دوشنبه نیز با حمایت بازارسازان ارتفاع دماسنج بازار در سطح ۷۷‌هزار واحد حفظ شد، اما مطابق انتظارات میل به نزول شاخص یکی پس از دیگری کف‌های حمایتی را پشت سر گذاشته و عمق زیان شاخص از ابتدای سال را افزایش داده است. با این ریزش‌ها، شاخص از ابتدای هفته زیان ۸/ ۱ درصدی را تجربه کرده است.

در سه ماه پایانی سال گذشته بازار سهام کشورمان با یک موج هیجانی پرقدرت جهش بیش از ۳۰ درصدی را تجربه کرد. در حالی که تحلیلگران به عدم حضور عوامل بنیادین حمایتی از این رشد تاکید داشتند. حاکم بودن فضای هیجانی بر معاملات سهام و به ویژه در گروه‌هایی مانند خودرو تذکر بسیاری از کارشناسان بازار را به دنبال داشت. با این حال، فعالان بازار سهام به خصوص حقیقی‌ها و در این میان تازه وارد‌ها بی‌توجه به لزوم اصلاح بازار حتی در سقف‌های تاریخی قیمت سهام، اقدام به خرید کردند. این موضوع نیز مورد تاکید قرار گرفته بود که هر چه شتاب رشد قیمت سهام بیشتر باشد،‌ شدت اصلاح سهام نیز بیشتر خواهد بود. با وجود تاکید موکد به اجتناب معامله‌گران از قرار گرفتن در فضای هیجانی اما معامله‌گران بازار بی‌اعتنا نسبت به این موضوع در سودای کسب سودهای یک شبه بر موج‌های هیجان سوار می‌شدند. در گزارش‌های پیشین «دنیای‌اقتصاد» بارها بر لزوم تحلیل و نگاه بلند‌مدت در خرید سهام و پرهیز از هیجان تاکید شده است. در این میان، برخی از معامله‌گران که تنها بر اساس روند قیمتی اقدام به خرید و فروش می‌کنند، با نخستین سیگنال و بی‌توجه به وضعیت بنیادی شرکت خرید می‌کنند.

در حالی که اگر وضعیت بنیادی شرکت از قیمت سهام حمایت نکند دیر یا زود، سهم به سوی ارزش واقعی خود حرکت خواهد کرد. هیجان معاملات سهام در بورس تهران تنها در مسیر صعودی نبوده و بارها به خصوص در سال‌های اخیر شاهد حاکم بودن این فضا در مسیر نزولی نیز بوده‌ایم. در این شرایط، افت قیمت سهام جذابیت زیادی را برای خریداران ایجاد می‌کند. در نزول هیجانی قیمت سهام، بازیگران بازار بی اعتنا به ارزندگی شرکت فروش سهام را در دستور کار قرار می‌دهند. این در حالی است که پس از کف‌سازی مناسب قیمت‌ها و با نخستین تلنگری به بازار شروع روند صعودی دوباره مورد انتظار است. روند تاریخی بورس تهران کاملا به سیکل به ظاهر بی انتهای جهش‌ها و ریزش‌های پرشتاب سهام اشاره دارد. در میان این سیکل‌ها نیز معاملات خسته‌کننده بوده، موضوعی که خوشبختانه در شرایط کنونی در بازار مشاهده نمی‌شود.

تداوم تحلیل‌گریزی در معاملات سهام

با نگاهی اجمالی به تغییرات قیمت سهام در عملکرد تاریخی بورس تهران، نشانه‌های هیجان کاملا مشخص است. از اوایل دهه ۸۰ این رشد‌های پرشتاب و پس از آن نزول شدید شاخص را شاهد بودیم. عمده دلیل این حرکت دسته جمعی مربوط به متغیرهای سیستماتیکی بوده که سیگنال‌هایی را به بازار ارسال کرده است. در چند سال اخیر با توجه به حضور ریسک سیستماتیک تحریم‌های بین‌المللی بر بازار سهام این نوسانات تشدید شد.

شروع رشد شاخص از اواسط سال ۹۱ با رشد ۱۳۵ درصدی در سال ۹۲ تکمیل شد. این جهش را می‌توان نمونه بارزی از فضای هیجانی سهام در آن دوره دانست. این روند با اصلاح شدید قیمت‌ها آغاز شد و به‌طور متوالی چند سیکل صعود و نزول را پس از آن تجربه کرد. «دنیای اقتصاد» در آغاز روند صعودی شاخص در زمستان ۹۴ کاملا به این سیکل‌های هیجانی اشاره داشت. در این گزارش به لزوم توجه به اصلاح شدید شاخص پس از رشدهای بی محابا تاکید شده بود. پس از حباب سال ۹۲ چند بار دیگر نیز این سیکل را شاهد بودیم. البته شدت و دامنه نوسانات تا حدودی کاهش یافته بود. در بزنگاه‌های مذاکرات هسته‌ای و امیدواری نسبت به حذف تحریم‌های بین‌المللی از اقتصاد کشور، قیمت‌های سهام رشد پرشتابی به‌صورت دسته جمعی در پیش می‌گرفتند.

آبان ماه سال ۹۳ و همچنین فروردین سال ۹۴ از نمونه‌های این گونه رفتارهای هیجانی حاکم بر بازار بود. در این میان، تردیدی در این مورد وجود ندارد که برخی از فعالان بازار سودهای قابل توجهی را در این روند صعودی به دست آورده‌‌اند. شاید تحلیل‌های این گروه از روند بازار از نظر منطقی و بنیادی درست نباشد، اما این معامله‌گران با توجه به اینکه در این سیکل‌ها در بازار حضور داشته‌اند به نوعی تجربه‌های فراوانی را در این خصوص کسب کرده‌اند. باید به این موضوع توجه شود که ریسکی که این معامله‌گران در پرتفوی خود با آن مواجه هستند، بسیار بیشتر از حد معمول بازار است. علاوه بر این، سودهای کنونی نتیجه زیان‌های بسیاری است که این گروه پیش از این با آن مواجه بوده‌اند. در بازارهای مالی دنیا این معامله‌گران فعالیت دارند و نمی‌توان انتظار حذف معامله‌گران را از بازار داشت چون این نوسان‌گیران جزو ذات بازار هستند. برخی از معامله‌گران بعضا تازه کار به امید کسب سودهای این چنینی در بازار فعالیت دارند، با این حال، همیشه چند پله از خط مقدم بازار عقب هستند. به این ترتیب، این بازیگران در نهایت با ضرر‌های زیادی از بازار سهام زده می‌شوند و سرمایه خود را در این میان از دست می‌دهند.

بر این اساس، باید با ایجاد فضای تحلیلی و همچنین ایجاد ابزار و اصلاح قوانین از مقدار این نوسانات کاست. بهره وری از بورس در اقتصاد به تامین نقدینگی بیشتر و کارآتری نیازمند است. به نظر می‌رسد ابزارهای معاملات آتی در شاخص و قیمت سهام و همچنین حذف قوانین دست و پاگیر در بازار سهام مانند حجم مبنا، دامنه بسیار کم نوسانات قیمتی در کنار تقویت فضای تحلیلی بتواند از شدت این هیجانات کم کند. با حرفه‌ای‌تر شدن فضای معاملات، انتظار می‌رود شدت هیجانات بازار کاسته شود. در این شرایط است که می‌توان انتظار پایان تسلط نوسان‌گیران بر روند بازار را داشت.

نشانه‌هایی از هیجان در مسیر نزولی

همان طور که اشاره شد، شاخص کل بورس تهران روز گذشته نیز با کانال شکنی دیگری به سطح ۷۶ هزار و ۶۳۰ واحد رسید. در گزارش‌های پیشین «دنیای اقتصاد» به شدت اصلاح صنایع مختلف اشاره شده بود. در آن گزارش‌ها لزوم تعدیل قیمت سهام متناسب با جهش‌هایی که پیش از این تجربه کرده‌اند، مورد بررسی قرار گرفت. برخی از گروه‌ها همچنان نسبت به روند رو به رشد پیشین خود نیازمند اصلاح بیشتر هستند، با این حال، گروه‌هایی نیز وجود دارند که فاصله زیادی با کف‌های بسیار قدرتمند حمایتی خود ندارند. بر این اساس، افت‌های دسته جمعی نمادها تنها نشانه‌ای از هیجان در معاملات سهام است. در حالی که ریسک سیستماتیک به تازگی از بازار سهام برداشته شده است، چنین افت‌هایی تنها بیانگر عادت تاریخی معامله‌گران است که در شرایط کنونی نیز منعکس شده است. با وجود اینکه ارزش معاملات روز گذشته نسبت به میانگین ماه‌های پیش افت بیش از ۲۰ درصدی را تجربه کرده است، اما همچنان مبادلات در سطوح بسیار بالاتری از دوران رکودی قرار دارد.

در اواخر آذر سال گذشته به زحمت ارزش معاملات به ۱۰۰میلیارد تومان می‌رسید. بر این اساس، فضای خوشبینی با وجود همه مشکلات کنونی می‌‌تواند بالاخره در شرایط بنیادی بازار سهام تغییر ایجاد کند. پیش از شروع رشد پرشتاب سهام، کارشناسان به سطوح بسیار جذاب قیمت سهام در اوایل دی اشاره کرده بودند. باید به این موضوع توجه داشت که جذابیت آن موقع قیمت سهام به گونه‌ای در نامناسب‌ترین وضعیت متغیرهای بنیادی بود. در این خصوص رکود شدید بازارهای جهانی (نزول قیمت هر بشکه نفت به کانال ۲۰ دلاری، کمترین مقدار در ۱۳ سال گذشته و همچنین افت قیمت مس به ۴۳۰۰ دلار به ازای هر تن، کمترین مقدار از دوران بحران جهانی اوایل ۲۰۰۹ میلادی)، رکود بیش از ۲ ساله بازار مسکن، رکود تقاضای اقتصاد کشور و در صنایع مختلف مانند خودرو، وضعیت نامناسب بانک‌ها و در آخر تحریم‌های بین‌المللی که تهدید بزرگی برای اقتصاد کشور محسوب می‌شد، همه از نشانه‌های ضعف عوامل بنیادی در صنایع مختلف بودند. گرچه همچنان تغییر مهمی در این متغیرها مشاهده نمی‌شود اما در هر یک از این بخش‌های مورد اشاره، ما شاهد روند رو به بهبود در متغیرها هستیم. سرعت گرفتن بهبود شرایط بنیادی می‌تواند قیمت سهام را با رشد مواجه کند.