دکتر مرتضی اصانلو
استاد دانشکده معدن و متالورژی دانشگاه صنعتی امیرکبیر

انسان برای شکست برنامه‌ریزی نمی‌کند، اما به اندازه کافی در برنامه‌هایش شکست می‌خورد. در معدنکاری نیز شرایط مشابهی حکمفرما است. معدنکاری سنگ‌آهن ایران به دلیل عدم مطالعه و نداشتن برنامه مدون استخراج و رعایت نکردن اصول مهندسی معدن و نیز عدم توجه به شاخص‌های توسعه پایدار، در شرایط رکود بازار و کاهش قیمت به مشکلاتی دچار شده ‌است که در ادامه به بخش‌هایی از آن می‌پردازیم.


اشتباه اول: نداشتن استراتژی مناسب که عدم تخمین شرایط بازار، برآورد حداکثر پتانسیل بازار برای دریافت سنگ‌آهن، تولید‌کننده و مصرف‌کننده‌های عمده، منبع، ذخیره و نرخ تبدیل منبع به ذخیره را در بر می‌گیرد. همچنین امکان جایگزین شدن سنگ‌آهن در کاربری‌های موجود نیز یکی دیگر از واقعیت‌های این عرصه به شمار می‌رود.


اشتباه دوم: عدم مطالعه شرایط اقتصاد جهانی و داخلی مانند:


• قیمت، هزینه، دلایل افزایش قیمت، دلایل افزایش هزینه، دوره‌های افزایش و کاهش


• تخصیص بخشی از سود برای موارد ضروری به ویژه در شرایط افت قیمت


اشتباه سوم: استفاده نکردن از نیروهای متخصص و کارآمد که با توجه به شرایط متغیر قیمت و هزینه، برنامه و طرح مناسب برای معدن ارائه دهند تا شرکت کمتر از تبعات کاهش قیمت آسیب ببیند.


• مانند مشخص کردن زمان تولید کم و کم عیار یا زمان عیار زیاد و تولید بالا، یا متوقف کردن پروژه‌هایی که تاخیر آنها در روند دسترسی به اهداف بلند مدت مشکلی ایجاد نخواهد کرد.


اشتباه چهارم: عدم استفاده از تکنولوژی به روز بالاخص در زمینه استخراج تا با کاهش هزینه و درآمد موجود همچنان سوددهی در معدن استمرار داشته باشد.


اشتباه پنجم: عدم تناسب تحصیلات صاحبان معدن با معدنکاری سنگ‌آهن و زمینه‌های مرتبط


• این امر در دوراندیشی این قبیل مدیران تاثیرگذار است و بعضا شغل در معدن را موقتی فرض می‌کنند و تا زمانی که سود‌دهی به دلیل افزایش قیمت وجود دارد به آن علاقه نشان می‌دهند. در حالی که هنگام اوج قیمت سنگ‌آهن می‌توانستند با سرمایه‌گذاری در سایر انواع مواد معدنی که بعضا با کاهش قیمت سنگ‌آهن قیمت آنها افزایش پیدا می‌کند، در زمان افت قیمت به راه‌اندازی آن ذخایر اقدام کنند تا همیشه نقدینگی مثبت در شرکت داشته باشند.


اشتباه ششم: نداشتن سیاست واحد شرکت‌های تولید‌کننده سنگ‌آهن


• اتخاذ چنین سیاست‌هایی باعث کنترل بازار داخلی و تصمیم مناسب نسبت به میزان صادرات می‌شود.


اشتباه هفتم: نقش کم مدیران تولید‌کننده سنگ‌آهن در صحنه بین‌المللی تا در تصمیمات بین‌المللی تاثیرگذار باشند. این بند تحت تاثیر بند ۵ است.


اشتباه هشتم: عدم تطابق معدنکاری با توسعه پایدار (محیط زیست، اقتصاد و مسوولیت در قبال جامعه و فرهنگ) نمودار بالا مدل‌های ارائه شده در توسعه پایدار را نشان می‌دهد. توسعه پایدار از سه اصل مهم محیط زیست، اقتصاد و جامعه و فرهنگ تشکیل شده است. هر سه این پارامتر‌ها در ارتباط با یکدیگر بوده و عدم تعادل در هر یک، موجب برهم خوردن تعادل سایر بخش‌ها خواهد شد. در معدنکاری مدرن توجه به این شاخص‌ها در دستور کار شرکت‌های معادن جهان قرار گرفته است. برنامه استخراج وتولید محصولات معدنی به گونه‌ای خواهد بود که توسعه پایدار برقرار باشد. استخراج بی‌رویه کانسنگ پر عیار در دوران اوج قیمت، باعث بروز مشکلات اقتصادی در دوران افت قیمت خواهد شد. بنابراین مشکلات اجتماعی و زیست محیطی را نیز به دنبال خواهد داشت.


اشتباه نهم: نداشتن تحلیل علمی SWOT Analysis (نقاط قوت معدنکاری سنگ‌آهن، نقاط ضعف، فرصت ها، تهدید‌ها)


اشتباه دهم: عدم رعایت اهداف ملی و بین‌المللی


• از بعد ملی تخصیص بخشی از سود به منظور ایجاد زیرساخت‌های منطقه تا هنگام افت قیمت همراهی و همدلی بیشتری از سوی کارکنان و مردم بومی با خود داشته باشند و از ایجاد بحران و مشکلات اجتماعی مصون باشند.


• از بعد بین‌المللی مدرنیزه کردن معدن، مشارکت در کنفرانس‌های بین‌المللی، نمایشگاه، نشست و برخاست ها، نگاه‌های بین‌المللی و تصمیم گیرندگان شرکت‌های بزرگ معدنی را با خود به همراه داشته باشند تا از الگوی مدیریتی آنان در حل مشکلات خود استفاده کنند.


چالش‌های پیش روی معدنکاری سنگ‌آهن





به دلیل روبه اتمام بودن ذخایر سطحی و پر عیار، افزایش عمق و افزایش مسافت بین معدن و صنعت، در آینده مشکلات و چالش‌های زیر پیش روی معدنکاران قرار خواهد داشت.


- هزینه بالا: به دلیل افزایش عمق ذخایر معدنی و کاهش مرغوبیت آن، نیاز به ماشین‌آلات عظیم‌الجثه، نیروی کار، هزینه‌های سرمایه اولیه و هزینه‌های عملیاتی افزایش خواهد یافت.


• عیار کم: همان‌گونه که در منحنی عیار تناژ و نیز عیار و تناژ ذخایر اقتصادی مشاهده می‌شود در حال حاضر عیار اقتصادی سنگ‌آهن 40 درصد است. بنابراین، در آینده ذخایر با عیار کمتر و تناژ بیشتر از چالش‌های مهم خواهد بود.


منحنی تناژ -عیار سنگ‌آهن





ریسک و عدم قطعیت که شامل موارد زیر است:

- عیار و تناژ

- شرایط اقتصاد جهانی

- معدنکاری سبز (Green Mining)، معدنکاری در راستای توسعه پایدار و بازسازی زمین‌های استخراج شده

- عمیق‌تر شدن ذخایر و نیاز به طراحی سیستم‌های حمل جدید


راهکار‌های پیش روی معدنکاری


با توجه به افزایش جمعیت، گسترش شهرنشینی و مصرف محصولات صنعتی مانند اتومبیل، نیاز به مواد معدنی از جمله سنگ‌آهن افزایش یافته است. همچنین صنعت معدنکاری بسیار پیچیده است و ادامه حیات در آن نیازمند دانش در حوزه‌های فنی و مهندسی، اقتصادی و مدیریتی خواهد بود. به دلیل اهمیت قیمت در طراحی معادن، مطالعه بازار قیمت، عرضه و تقاضا در گذشته، حال و آینده الزامی است. در حال حاضر به دلیل افت ۴۹درصدی قیمت سنگ‌آهن، مشکلات و چالش‌هایی پیش روی معدنکاران سنگ‌آهن قرار دارد؛ بنابراین داشتن ذخایر گزینه غیر از سنگ‌آهن ضروری است. توجه به اصول توسعه پایدار، بهره‌مندی از استراتژی مناسب و به‌کارگیری دانش، راه حل مواجهه با چالش‌های پیش روی معدنکاری است. تخصیص بخشی از سود هنگام افزایش قیمت سنگ‌آهن برای دوره‌هایی که افت قیمت حادث می‌شود، شرکت را از ورشکستگی نجات خواهد داد. تخصیص بخشی از درآمد برای دوران افت قیمت نیز از راهکار‌های مهم در بهبود شرایط است. انبار کردن بخشی از سنگ‌آهن پر عیار برای زمانی که سقوط قیمت حادث خواهد شد؛ تقلیل هزینه‌های غیر‌ضروری هنگام افت قیمت و تشکیل کنسرسیوم به منظور اتخاذ سیاستی واحد هنگام سقوط قیمت نیز ار مهم‌ترین‌ راهکار‌های پیش‌روی معدنکاران است. فعال شدن در سایر مواد معدنی به خصوص آن گروه از مواد معدنی که هنگام افت قیمت سنگ‌آهن، قیمت آنها افزایش پیدا خواهد کرد. برای مثال شرکت‌های بزرگ معدنی جهان، روی بیش از یک نوع ذخیره معدنی کار می‌کنند. در چنین شرایطی با افت قیمت یک فلز، تولیدات شرکت روی آن فلزی بیشتر خواهد بود که قیمت آن افزایش یافته است. در شرایط افت قیمت آهن، قیمت مس افزایش یافته است. در حال حاضر نیز با وجود کاهش قیمت آهن، قیمت مس افزایش یافته است. به کارگیری طراحان، برنامه‌ریزان و مدیران متخصص در مواجهه با شرایط بحرانی نیز می‌تواند به بهبود شرایط کمک کند. مشارکت در کنفرانس‌های بین‌المللی و تشکیل کنفرانس‌های بین‌المللی با مشارکت متخصصان و مدیران ایران، استادان و محققان بین‌المللی در ایران شرایط تبادل دانش و تجربه را فراهم می‌کند.