علل سقوط قیمت سنگ‌آهن
دکتر مرتضی اصانلو استاد دانشکده معدن و متالورژی دانشگاه صنعتی امیرکبیر (پلی‌تکنیک تهران) وابستگی دنیای امروز به تکنولوژی، نیاز بشر را به محصولات تولید شده از سنگ‌آهن بیشتر می‌کند. هر کودک که در سال ۲۰۱۴ در آمریکا متولد شده باشد، روزانه ۴/ ۰ و سالانه ۱۴۴ کیلوگرم سنگ‌آهن مصرف می‌کند. این کودک با امید به زندگی ۸۰ سال، ۵/ ۱۱ تن سنگ‌آهن در دوران عمر خود مصرف خواهد کرد. همچنین پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که جمعیت جهان در سال ۲۰۳۰ با نرخ رشد ۲ درصد به ۳/ ۸ میلیارد نفر خواهد رسید. به این ترتیب در سال ۲۰۳۰ با توجه به جمعیت ۳/ ۸ میلیارد نفری جهان، به حدود ۲۰ میلیارد تن سنگ‌آهن نیاز خواهد بود.
دکتر مرتضی اصانلو استاد دانشکده معدن و متالورژی دانشگاه صنعتی امیرکبیر (پلی‌تکنیک تهران) وابستگی دنیای امروز به تکنولوژی، نیاز بشر را به محصولات تولید شده از سنگ‌آهن بیشتر می‌کند. هر کودک که در سال 2014 در آمریکا متولد شده باشد، روزانه 4/ 0 و سالانه 144 کیلوگرم سنگ‌آهن مصرف می‌کند. این کودک با امید به زندگی 80 سال، 5/ 11 تن سنگ‌آهن در دوران عمر خود مصرف خواهد کرد. همچنین پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که جمعیت جهان در سال 2030 با نرخ رشد 2 درصد به 3/ 8 میلیارد نفر خواهد رسید. به این ترتیب در سال 2030 با توجه به جمعیت 3/ 8 میلیارد نفری جهان، به حدود 20 میلیارد تن سنگ‌آهن نیاز خواهد بود. حدود 98 درصد سنگ‌آهن تولید شده در معادن صرف تولید فولاد می‌شود. برای تولید هر تن فولاد، 6/ 1 تن سنگ‌آهن لازم است. پیش‌بینی می‌شود تا سال 2035 میزان تقاضای فولاد 60درصد افزایش یابد. فولاد نقش مهمی در اقتصاد جهانی ایفا می‌کند. در صنعت فولاد بیش از دو میلیون نفر مستقیما مشغول به کار هستند. هیچ ماده‌ای نظیر فولاد ترکیبی از قدرت، شکل‌پذیری و انعطاف‌پذیری را ندارد. همچنین صنعت فولاد هسته اقتصاد سبز (پیشرفت اقتصادی همراه با مسوولیت در
مقابل محیط زیست) است؛ چراکه فولاد ماده اصلی در دستیابی به انرژی‌های تجدیدپذیر (بادی، خورشیدی وآبی) به شمار می‌رود. 100 درصد فولاد قابل بازیافت است. در طی 30 سال گذشته 50 درصد در انرژی مورد نیاز تولید فولاد صرفه‌جویی شده است. مصارف فولاد در قالب ساختمان‌سازی 47درصد، اتومبیل 19درصد، زیرساخت 16درصد، حمل‌و‌نقل 8درصد و در سایر موارد 10درصد است. به‌عنوان مثال مطا لعات نشان می‌دهد برای تولید اتومبیل 963 کیلوگرم آهن نیاز است. پیش‌بینی می‌شود تعداد اتومبیل تولید شده در جهان در سال 2030 به بیش از 2/ 1 میلیارد اتومبیل برسد. در تولید توربین‌های بادی، 335 تن فولاد مورد استفاده قرار می‌گیرد. 85درصد توربین‌های بادی جهان از فولاد ساخته شده‌اند. همچنین نقش سنگ‌آهن در اقتصاد و تولید ناخالص داخلی نیز قابل توجه است.
بررسی روند تغییرات قیمت سنگ‌آهن
در ۱۰۰ سال گذشته
قیمت سنگ‌آهن نیز مانند قیمت سایر فلزات در طول سده گذشته شاهد افت و خیز‌های متعددی بوده است. دلایل افزایش و کاهش قیمت متفاوت بوده و بعضا از قوانین عرضه و تقاضا تبعیت نمی‌کنند. به همین دلیل امروزه پیش‌بینی قیمت فلزات از جمله قیمت سنگ‌آهن از پیچیدگی و عدم قطعیت برخوردار است و پیش‌بینی را با خطا همراه می‌سازد. قیمت فلز را می‌توان محور اصلی طراحی معادن روباز دانست چراکه عیار حد، ذخیره قابل استخراج، محدوده نهایی معدن، ظرفیت تولید و هزینه‌های تولید در ارتباط با یکدیگر و نیز مستقیما در ارتباط با قیمت فلز است. با توجه به اهمیت قیمت فلز در طراحی معادن روباز، مطالعه تغییرات قیمت در یک دوره معین که همه عوامل تاثیرگذار را دربرگیرد، می‌تواند در پیش‌بینی روند قیمت فلز موثر باشد. در مطالعات اقتصادی این دوره معین را صد سال در نظر می‌گیرند.
علل افت و خیز قیمت سنگ‌آهن در این دوره به شرح زیر است:
• منطقه ۱: علت این افت قیمت به دلیل شروع جنگ جهانی اول و توقف پروژه‌های عمرانی و صنعتی بوده است.
• منطقه 2: علت آن توسعه بعد از جنگ جهانی اول بوده است.
• منطقه ۳: علت این امر رکود اقتصادی در این سال‌ها است.
• منطقه 4: علت آن افزایش قیمت و تقاضا به دلیل شروع جنگ جهانی دوم است.
• منطقه ۵: علت آن رکود اقتصادی به دلیل جنگ اعراب و اسرائیل بوده است.
• منطقه 6: علت آن افزایش تقاضای سنگ‌آهن در پی دوباره صنعتی شدن غرب (راه‌اندازی پروژه‌های صنعتی نا‌تمام) بوده است.
• منطقه ۷: علت آن شرایط اقتصاد جهانی و بالا رفتن قیمت جهانی نفت و نیمه‌کاره شدن پروژه‌های صنعتی و عمرانی و عدم تعریف پروژه‌های جدید صنعتی بوده است.
• منطقه 8: علت این امر شروع فعالیت‌های اقتصادی BRICS (کشورهای برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی) و افزایش تقاضای فولاد و به ویژه نقش کشورهای چین، هند، برزیل، ژاپن، کشورهای جنوب شرقی آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین بوده است.
• منطقه ۹: علت افت آن در بخش اول رکود اقتصاد جهانی بوده است.
بخش دوم منطقه 9 بین سال‌های 2010-2011 (یک سال) قرار دارد. در این بخش با افزایش 92 درصدی قیمت، بهای سنگ آهن از حدود 83 به 160 دلار بر هر تن افزایش یافته است. علت آن بهبود شرایط اقتصادی و نقش کشورهای آسیای جنوب شرقی و BRICS بوده است.
• منظقه ۱۰: علت آن کاهش تقاضای سنگ‌آهن به دلیل افزایش عرضه فولاد توسط چین در کنار کاهش قیمت تمام شده استخراج سنگ‌آهن در شرکت‌های بزرگ استرالیایی و برزیلی است. قیمت هر تن سنگ‌آهن در فوریه سال ۲۰۱۵ با ۲۷ درصد کاهش نسبت به سال ۲۰۱۴، به ۶۹/ ۶۲ دلار رسیده است و این کاهش تا اواخر سال ۲۰۱۵ و حتی اوایل سال ۲۰۱۶ ادامه پیدا خواهد کرد. در اثر عدم وقوع حوادث غیر قابل پیش‌بینی، احتمالا قیمت در سال ۲۰۲۰ افزایش یافته و در سال ۲۰۲۵ به اوج خود خواهد رسید.
تبعات ناشی از افت قیمت سنگ آهن در ایران و جهان
به دلیل افزایش چشمگیر قیمت سنگ‌آهن بسیاری از معادن و شرکت‌ها بدون بررسی اقتصاد جهانی و روند تغییرات قیمت و بدون در نظر داشتن سیاستی واحد اقدام به استخراج ذخایری که تا پیش از این اقتصادی نبود، کرده‌اند. بنابراین افت قیمت 46 درصدی در سال‌های 2011 تا 2014 موجب تبعاتی شد که به شرح زیر است:
• ۲۰ تا ۳۰ درصد از پروژه‌های معدنی چین تعطیل شده است (بسته شدن معدن پیش از موعد پیش‌بینی شده و اتمام ذخیره).
• کانسنگ‌های کم‌عیار انباشته شده در انباشتگاه‌های چین بلا استفاده شده است.
• افزایش هزینه‌ها را در پی داشته است.
• موجب کاهش سود شرکت‌ها نسبت به دوره اوج قیمت شده است.
• کاهش قیمت موجب کاهش سرمایه‌گذاری در بخش اکتشاف به ویژه ذخایر کم‌عیار شده است.
در چنین شرایطی معادن کوچک مقیاس همانند معادن ایران دچار بحران شده و در ادامه کار خود دچار مشکل شده‌اند.
سیاست‌های شرکت‌های بزرگ در مواجهه با افت قیمت
با وجود شرایط بحرانی شرکت‌های کوچک مقیاس، شرکت‌های بزرگ نگرانی نسبت به این کاهش قیمت از خود نشان نداده‌اند. علت این امر پیش‌بینی بازار و قیمت کم تمام‌شده تولید به ازای هر تن سنگ‌آهن بوده است. چهار شرکت بزرگ تولید‌کننده سنگ‌آهن جهان (Vale, BHP Billiton, Rio Tinto, FMG) مجموعا ۲۲۹ میلیون تن سنگ آهن در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ تولید دارند که ۱۰۰ میلیون تن دیگر اضافه بر این مقدار توسط این چهار شرکت، در این دوره به بازار ارسال خواهد شد. همچنین هندوستان در سال ۲۰۱۴ حدود ۲۰ میلیون تن و در سال ۲۰۱۵ معادل ۵ میلیون تن به صادرات خود اضافه خواهد کرد. استرالیا و برزیل نیز برای سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ به میزان۴۲ میلیون تن به صادرات‌شان اضافه کرده‌اند که در سال ۲۰۱۵ هر کدام از این دو کشور ۵ میلیون تن دیگر به این مقدار می‌افزایند.
اقتصاد سنگ‌آهن
برای پیش‌بینی روند قیمت فلزات و نیز تدوین طرح استراتژیک و سیاست‌های استخراج، تولید و صادرات، بررسی محیط اقتصاد سنگ‌آهن که شامل تولید‌کننده‌ها، مصرف‌کننده‌ها، شرایط عرضه و تقاضا است، ضرورت دارد. روند روبه رشد تولیدات سنگ‌آهن نشان‌دهنده افزایش مصرف محصولات آن به ویژه به دلیل گسترش جمعیت، افزایش سطح زندگی و تمایل به شهرنشینی و پیشرفت اقتصادی است. چین، مهم‌ترین تولید‌کننده سنگ‌آهن محسوب می‌شود. چین با داشتن 19 درصد جمعیت جهان، حدود 43 درصد تولیدات سنگ‌آهن و 48 درصد تولیدات فولاد جهان را به خود اختصاص داده است. سایر تولیدکنندگان سنگ‌آهن، ایالات متحده آمریکا، روسیه، استرالیا، برزیل، هند، فرانسه و سوئیس هستند. تولیدات کشورهای چین، استرالیا، برزیل و هند از سال 2000 به‌صورت چشمگیری افزایش یافته است. پنج کشور اول تولید‌کننده سنگ‌آهن (چین، استرالیا، برزیل، هند و روسیه)، 85 درصد تولیدات جهان را به خود اختصاص داده‌اند. این پنج کشور دارای 73 درصد ذخایر سنگ‌آهن هستند. در این میان با وجود اینکه ایران از ذخایر ارزشمند آهن برخوردار است، تولیدات آن در قیاس با تولید‌کنندگانی نظیر چین، استرالیا، برزیل و هند، سهم اندکی از تولیدات جهانی را دارد و جزو تولیدکنندگان کوچک محسوب می‌شود. در نتیجه به راحتی می‌تواند تحت تاثیر سیاست‌های شرکت‌ها و تولیدکنندگان بزرگ قرار گیرد و در زمره زیان‌دیدگان افت قیمت باشد.
تولیدات سه شرکت اول تولید‌کننده سنگ‌آهن در سال‌های ۲۰۱۲ و ۲۰۱۳ تقریبا دو برابر تولیدات ایران در بیشترین مقدار خود است. همه این شرکت‌ها متعلق به کشورهای بزرگ تولید‌کننده سنگ‌آهن هستند. بیشتر تولیدات سنگ‌آهن چین به واسطه واردات آن، از جمله از ایران است. سرانه مصرف جهانی سنگ‌آهن طی سالیان با افزایش صنعتی شدن کشور‌ها افزایش یافته است. براساس مطالعات انجام شده میزان منابع سنگ‌آهن بیش از ۸۰۰ میلیارد تن برآورد شده است. این منابع حاوی ۲۳۰ میلیارد تن آهن (Fe) است. با توجه به عیار اقتصادی آهن، میزان تولیدات قابل فروش به ۴۰۰ میلیارد تن می‌رسد. با توجه به نرخ تولید و مصرف در حال حاضر، این منابع برای مصرف ۲۰۰ سال کافی است. استرالیا، برزیل و روسیه دارای بیشترین ذخایر سنگ‌آهن جهان هستند. ایران با داشتن ۲۵۰۰ میلیون تن کانسنگ خالص و ۱۴۰۰ میلیون تن آهن محتوا، نهمین کشور جهان از نظر ذخایر سنگ‌آهن محسوب می‌شود.
ایران هشتمین کشور صادر‌کننده سنگ‌آهن در سال‌های 2010 تا 2013 نیز بوده است. در سال 2013 ایران بیش از 59 درصد تولیدات خود را صادر کرده است. مهم‌ترین واردکنندگان سنگ‌آهن در سال 2012 چین، ژاپن، اتحادیه اروپا و کره جنوبی هستند. در این میان چین با 55 درصد، بیشترین سهم را در واردات سنگ‌آهن به خود اختصاص داده است. برای تامین سنگ‌آهن مورد نیاز جمعیت جهانی و نیز با توجه به اصول توسعه پایدار اقدامات زیر لازم است:
• افزایش تولید و سرمایه‌گذاری در بخش معدن
• بهبود روش‌های استخراج در بخش فرآوری و استخراج
• معرفی تکنولوژی‌های جدید
• بازیافت
• معرفی کالای جایگزین
• کاهش مصرف
• انباشت و نگهداری سنگ‌آهن کم‌عیار و پر‌عیار
• معرفی کالای جایگزین: آلومینیوم و منگنز و پلاستیک به علت سبکی به‌عنوان جایگزین آهن محسوب می‌شوند. اما به دلایلی نظیر محدود بودن ذخایر آلومینیوم و منگنز، آسان و ارزان بودن تولید فولاد و قابلیت بازیافت بالای فولاد، در حال حاضر امکان استفاده از آنها به‌عنوان کالای جایگزین نخواهد بود.
بررسی اقتصاد فولاد
همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، ۹۸ درصد تولیدات سنگ‌آهن جهان صرف تولید فولاد می‌شود، لذا افزایش تقاضا و مصرف فولاد نیز می‌تواند بر قیمت سنگ‌آهن موثر باشد. با افزایش تولید سنگ‌آهن در سال ۲۰۰۳، قیمت فولاد کاهش یافته است. اما در ادامه به دلیل افزایش قیمت سنگ‌آهن، قیمت فولاد نیز روند افزایش را ادامه داده است. تولید جهانی فولاد در سال ۲۰۰۳، ۹۷۲ میلیون تن و در سال ۲۰۱۳ با افزایش ۶۵ درصدی، ۱۶۰۶ میلیون تن بوده است. مهم‌ترین تولیدکنندگان فولاد در سال ۲۰۱۳، چین، ژاپن، ایالات متحده آمریکا، هند، روسیه، کره جنوبی، آلمان، ترکیه، برزیل و اوکراین بوده‌اند.
ایران با تولید 7/ 15 میلیون تن فولاد خام در سال 2013 در رتبه 15 تولید جهانی فولاد قرار دارد. پیش‌بینی می‌شود تولیدات فولاد با نرخ رشد 4 درصد در سال 2025 به 2400 میلیون تن برسد که سهم چین و هند در این تولیدات بیشتر خواهد بود. مصرف جهانی فولاد در سال 2003، 880 میلیون تن بوده است. این عدد در سال 2013 با افزایش 68 درصدی به 1481 میلیون تن رسیده است. مهم‌ترین مصرف‌کنندگان فولاد در سال 2012، آلمان، فرانسه، ایتالیا، اسپانیا و انگلستان بوده‌اند. مهم‌ترین صادر‌کنندگان فولاد در سال 2013 عبارتند از: چین با 5/ 61 میلیون تن، ژاپن با5/ 42 میلیون تن، 27کشور اتحادیه اروپا، کره جنوبی، اوکراین، آلمان، روسیه، ترکیه و ایتالیا.
عمده‌ترین واردکنندگان فولاد هم عبارتند از ۲۷ کشور اتحادیه اروپا با ۸/ ۳۰ میلیون تن، ایالات متحده آمریکا با ۳/ ۳۰ میلیون تن، آلمان، کره‌جنوبی، تایلند، ایتالیا، چین، ترکیه و فرانسه. از سویی فولاد ۱۰۰ درصد قابل بازیافت است. به این معنی که می‌توان اجزای تشکیل‌دهنده آن را بازیافت کرد. در بازیابی هر تن فولاد بیش از ۱۴۰۰ کیلوگرم سنگ‌آهن، ۷۴۰ کیلوگرم زغال و ۱۲۰ کیلوگرم سنگ‌آهک، قابل بازیافت است. بازیابی فولاد در سال‌های ۲۰۰۹، ۲۰۱۰، ۲۰۱۱ و ۲۰۱۲ به ترتیب ۱۹، ۸۸، ۹۲ و ۸۸ درصد بوده است. مهم‌ترین کشورهای تولید‌کننده فولاد به روش بازیابی در سال ۲۰۱۳ عبارتند از ترکیه، کره جنوبی، هند، آلمان، ایتالیا، اسپانیا، چین، تایوان، بلژیک، ایالات متحده آمریکا و یونان.
افزایش تقاضای سنگ‌آهن
بیش از 1/ 2 میلیارد نفر در جهان تا سال 2030 شهر‌نشین خواهند شد این جمعیت در چین به 240 میلیون نفر می‌رسد. پیش‌بینی می‌شود تولید فولاد خام در چین در سال 2025 به 1/ 1 میلیارد تن در سال خواهد رسید. به دلیل گسترش شهرنشینی در کشورهای جنوب شرق آسیا، آمریکای لاتین، کشورهای استقلال یافته شوروی و آفریقا مصرف فولاد افزایش خواهد داشت.
مطالعات حاکی از آن است که جمعیت شهر‌نشین جهان در سال ۲۰۲۵ با ۷۱ درصد افزایش به ۱/ ۶ میلیارد نفر برسد.پیش‌بینی می‌شود در آفریقا، آسیای جنوب شرقی و آمریکای لاتین و کشورهای جنگ زده خاور میانه سال ۲۰۱۸ پروژه‌های عمرانی و صنعتی بیشتری راه‌اندازی شود. لذا پیش‌بینی می‌شود تقاضای فولاد در سال ۲۰۲۵ با ۶۴ درصد افزایش به ۱۵۰۶ میلیارد تن برسد. رشد اقتصادی و پول درگردش جهان فزونی پیدا خواهد کرد. با افزایش رشد اقتصادی نیاز به فولاد نیز افزایش خواهد یافت. بنابراین در سال‌های آتی شاهد افزایش تقاضا برای تولیدات سنگ‌آهن خواهیم بود.
پیش‌بینی قیمت سنگ‌آهن
به دلیل عوامل متعدد تاثیرگذار بر قیمت سنگ‌آهن و نیز خروج آنها از قواعد عرضه و تقاضا پیش‌بینی دقیق قیمت سنگ‌آهن بسیار دشوار بوده و با عدم قطعیت همراه است. این عوامل می‌تواند ناشی از سیاست‌های شرکت‌های بزرگ تولید‌کننده سنگ‌آهن جهت کنترل بازار و حذف یا تحت سلطه قرار دادن تولیدکنندگان کوچک باشد. یا می‌تواند ناشی از سیاست‌های چین برای کاهش قیمت و خرید بیشتر سنگ‌آهن با عیار بالا باشد. براساس آمار منتشر شده ظرفیت تولید اتومبیل چین از سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۳، از مجموع بیش از ۵ میلیون به بیش از ۲۳ میلیون اتومبیل افزایش یافته است. با توجه به پیشرفت چشمگیر اقتصادی چین این افزایش ظرفیت نمی‌تواند بدون سیاست باشد. به هر حال علت کاهش قیمت سنگ‌آهن کاملا مشخص نیست. با وجود پیچیدگی‌های پیش‌بینی قیمت، به دلیل دوره‌ای بودن تغییرات آن، پیش‌بینی روند کلی آن میسر است.
آینده قیمت سنگ‌آهن
با توجه به افزایش جمعیت و افزایش نیاز ماده معدنی و نیز افزایش GDP پیش‌بینی می‌شود تولید فولاد به 2440 میلیون تن در سال 2025 افزایش پیدا کند. با وجود کاهش قیمت به دلیل افزایش عرضه فولاد بر تقاضای چین، پیش‌بینی می‌شود با توجه به افزایش نرخ شهرنشینی، افزایش مصرف محصولات صنعتی، بالا رفتن تولید خودرو، زیرساخت‌ها، ساخت‌و‌ساز و افزایش امید به زندگی همچنان تقاضای چین برای فولاد روبه فزونی باشد. از طرف دیگر رشد مصرف کشور‌هایی نظیر هند، کره جنوبی، سنگاپور، مالزی، ویتنام، آفریقا، برزیل، ژاپن، تایلند، تایوان، آمریکای لاتین و کشورهای جنگ‌زده خاور‌میانه باعث افزایش تقاضای سنگ‌آهن خواهد شد. تغییر دولت ایالات متحده آمریکا نیز بر قیمت سنگ‌آهن در سال 2017 موثر خواهد بود. سیاست‌هایی نظیر کاهش قیمت توسط شرکت‌های بزرگ تولید‌کننده یا خریدار عمده سنگ‌آهن مانند اتحادیه اروپا در پیش‌بینی قیمت سنگ‌آهن بسیار حائز اهمیت است. بنابراین پیش‌بینی می‌شود قیمت سنگ‌آهن (Fe 62 درصد) از نیمه دوم 2017 بین 85 تا 90 دلار بر تن افزایش یابد و در سال 2020 به 95 تا 100 دلار برتن برسد و در سال 2025 جهشی مانند سال‌های 2000 تا 2008 داشته باشد و قیمت به 150 دلار بر تن افزایش یابد. مطالعات اقتصادی نشان می‌دهد، روند تغییرات stock price با قیمت فلزات رابطه عکس دارد. نمودار همراه stock price را بین سال‌های 1900 تا 2013 نشان می‌دهد. روند تغییرات شامل 4 منطقه است. در مناطقی که stock price در منطقه سقوط بوده با افزایش قیمت مواد معدنی و بر عکس در مناطقی که stock price در مرحله رشد بوده، این منطقه با کاهش قیمت مواد معدنی همراه بوده است. به‌عنوان مثال افزایش قیمت مواد معدنی از سال 2000 به دلیل روند کاهشی stock price بوده است. در این مناطق قیمت مواد معدنی و stock price به دلایل متعدد می‌تواند افزایش یا کاهش داشته باشد. با توجه به اینکه در حال حاضر در محدوده کاهش stock price هستیم، می‌توان انتظار افزایش قیمت مواد معدنی را برای‌مدت 11 سال داشت.
با این وجود بر اساس گزارش بانک جهانی در سال ۲۰۱۴، به دلیل کاهش رشد اقتصاد جهانی، قیمت بیشتر مواد معدنی از حد انتظار کاهش یافته است. با این وجود قیمت مس پس از افت کم در اوایل سال ۲۰۱۵ مجددا افزایش یافته است.
ادامه دارد
بررسی روند تغییرات قیمت سنگ‌آهن
در ۱۰۰ سال گذشته
قیمت سنگ‌آهن نیز مانند قیمت سایر فلزات در طول سده گذشته شاهد افت و خیز‌های متعددی بوده است. دلایل افزایش و کاهش قیمت متفاوت بوده و بعضا از قوانین عرضه و تقاضا تبعیت نمی‌کنند. به همین دلیل امروزه پیش‌بینی قیمت فلزات از جمله قیمت سنگ‌آهن از پیچیدگی و عدم قطعیت برخوردار است و پیش‌بینی را با خطا همراه می‌سازد. قیمت فلز را می‌توان محور اصلی طراحی معادن روباز دانست چراکه عیار حد، ذخیره قابل استخراج، محدوده نهایی معدن، ظرفیت تولید و هزینه‌های تولید در ارتباط با یکدیگر و نیز مستقیما در ارتباط با قیمت فلز است. با توجه به اهمیت قیمت فلز در طراحی معادن روباز، مطالعه تغییرات قیمت در یک دوره معین که همه عوامل تاثیرگذار را دربرگیرد، می‌تواند در پیش‌بینی روند قیمت فلز موثر باشد. در مطالعات اقتصادی این دوره معین را صد سال در نظر می‌گیرند.
علل افت و خیز قیمت سنگ‌آهن در این دوره به شرح زیر است:
• منطقه ۱: علت این افت قیمت به دلیل شروع جنگ جهانی اول و توقف پروژه‌های عمرانی و صنعتی بوده است.
• منطقه 2: علت آن توسعه بعد از جنگ جهانی اول بوده است.
• منطقه ۳: علت این امر رکود اقتصادی در این سال‌ها است.
• منطقه 4: علت آن افزایش قیمت و تقاضا به دلیل شروع جنگ جهانی دوم است.
• منطقه ۵: علت آن رکود اقتصادی به دلیل جنگ اعراب و اسرائیل بوده است.
• منطقه 6: علت آن افزایش تقاضای سنگ‌آهن در پی دوباره صنعتی شدن غرب (راه‌اندازی پروژه‌های صنعتی نا‌تمام) بوده است.
• منطقه ۷: علت آن شرایط اقتصاد جهانی و بالا رفتن قیمت جهانی نفت و نیمه‌کاره شدن پروژه‌های صنعتی و عمرانی و عدم تعریف پروژه‌های جدید صنعتی بوده است.
• منطقه 8: علت این امر شروع فعالیت‌های اقتصادی BRICS (کشورهای برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی) و افزایش تقاضای فولاد و به ویژه نقش کشورهای چین، هند، برزیل، ژاپن، کشورهای جنوب شرقی آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین بوده است.
• منطقه ۹: علت افت آن در بخش اول رکود اقتصاد جهانی بوده است.
بخش دوم منطقه 9 بین سال‌های 2010-2011 (یک سال) قرار دارد. در این بخش با افزایش 92 درصدی قیمت، بهای سنگ آهن از حدود 83 به 160 دلار بر هر تن افزایش یافته است. علت آن بهبود شرایط اقتصادی و نقش کشورهای آسیای جنوب شرقی و BRICS بوده است.
• منظقه ۱۰: علت آن کاهش تقاضای سنگ‌آهن به دلیل افزایش عرضه فولاد توسط چین در کنار کاهش قیمت تمام شده استخراج سنگ‌آهن در شرکت‌های بزرگ استرالیایی و برزیلی است. قیمت هر تن سنگ‌آهن در فوریه سال ۲۰۱۵ با ۲۷ درصد کاهش نسبت به سال ۲۰۱۴، به ۶۹/ ۶۲ دلار رسیده است و این کاهش تا اواخر سال ۲۰۱۵ و حتی اوایل سال ۲۰۱۶ ادامه پیدا خواهد کرد. در اثر عدم وقوع حوادث غیر قابل پیش‌بینی، احتمالا قیمت در سال ۲۰۲۰ افزایش یافته و در سال ۲۰۲۵ به اوج خود خواهد رسید.
تبعات ناشی از افت قیمت سنگ آهن در ایران و جهان
به دلیل افزایش چشمگیر قیمت سنگ‌آهن بسیاری از معادن و شرکت‌ها بدون بررسی اقتصاد جهانی و روند تغییرات قیمت و بدون در نظر داشتن سیاستی واحد اقدام به استخراج ذخایری که تا پیش از این اقتصادی نبود، کرده‌اند. بنابراین افت قیمت 46 درصدی در سال‌های 2011 تا 2014 موجب تبعاتی شد که به شرح زیر است:
• ۲۰ تا ۳۰ درصد از پروژه‌های معدنی چین تعطیل شده است (بسته شدن معدن پیش از موعد پیش‌بینی شده و اتمام ذخیره).
• کانسنگ‌های کم‌عیار انباشته شده در انباشتگاه‌های چین بلا استفاده شده است.
• افزایش هزینه‌ها را در پی داشته است.
• موجب کاهش سود شرکت‌ها نسبت به دوره اوج قیمت شده است.
• کاهش قیمت موجب کاهش سرمایه‌گذاری در بخش اکتشاف به ویژه ذخایر کم‌عیار شده است.
در چنین شرایطی معادن کوچک مقیاس همانند معادن ایران دچار بحران شده و در ادامه کار خود دچار مشکل شده‌اند.
سیاست‌های شرکت‌های بزرگ در مواجهه با افت قیمت
با وجود شرایط بحرانی شرکت‌های کوچک مقیاس، شرکت‌های بزرگ نگرانی نسبت به این کاهش قیمت از خود نشان نداده‌اند. علت این امر پیش‌بینی بازار و قیمت کم تمام‌شده تولید به ازای هر تن سنگ‌آهن بوده است. چهار شرکت بزرگ تولید‌کننده سنگ‌آهن جهان (Vale, BHP Billiton, Rio Tinto, FMG) مجموعا ۲۲۹ میلیون تن سنگ آهن در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ تولید دارند که ۱۰۰ میلیون تن دیگر اضافه بر این مقدار توسط این چهار شرکت، در این دوره به بازار ارسال خواهد شد. همچنین هندوستان در سال ۲۰۱۴ حدود ۲۰ میلیون تن و در سال ۲۰۱۵ معادل ۵ میلیون تن به صادرات خود اضافه خواهد کرد. استرالیا و برزیل نیز برای سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ به میزان۴۲ میلیون تن به صادرات‌شان اضافه کرده‌اند که در سال ۲۰۱۵ هر کدام از این دو کشور ۵ میلیون تن دیگر به این مقدار می‌افزایند.
اقتصاد سنگ‌آهن
برای پیش‌بینی روند قیمت فلزات و نیز تدوین طرح استراتژیک و سیاست‌های استخراج، تولید و صادرات، بررسی محیط اقتصاد سنگ‌آهن که شامل تولید‌کننده‌ها، مصرف‌کننده‌ها، شرایط عرضه و تقاضا است، ضرورت دارد. روند روبه رشد تولیدات سنگ‌آهن نشان‌دهنده افزایش مصرف محصولات آن به ویژه به دلیل گسترش جمعیت، افزایش سطح زندگی و تمایل به شهرنشینی و پیشرفت اقتصادی است. چین، مهم‌ترین تولید‌کننده سنگ‌آهن محسوب می‌شود. چین با داشتن 19 درصد جمعیت جهان، حدود 43 درصد تولیدات سنگ‌آهن و 48 درصد تولیدات فولاد جهان را به خود اختصاص داده است. سایر تولیدکنندگان سنگ‌آهن، ایالات متحده آمریکا، روسیه، استرالیا، برزیل، هند، فرانسه و سوئیس هستند. تولیدات کشورهای چین، استرالیا، برزیل و هند از سال 2000 به‌صورت چشمگیری افزایش یافته است. پنج کشور اول تولید‌کننده سنگ‌آهن (چین، استرالیا، برزیل، هند و روسیه)، 85 درصد تولیدات جهان را به خود اختصاص داده‌اند. این پنج کشور دارای 73 درصد ذخایر سنگ‌آهن هستند. در این میان با وجود اینکه ایران از ذخایر ارزشمند آهن برخوردار است، تولیدات آن در قیاس با تولید‌کنندگانی نظیر چین، استرالیا، برزیل و هند، سهم اندکی از تولیدات جهانی را دارد و جزو تولیدکنندگان کوچک محسوب می‌شود. در نتیجه به راحتی می‌تواند تحت تاثیر سیاست‌های شرکت‌ها و تولیدکنندگان بزرگ قرار گیرد و در زمره زیان‌دیدگان افت قیمت باشد.
تولیدات سه شرکت اول تولید‌کننده سنگ‌آهن در سال‌های ۲۰۱۲ و ۲۰۱۳ تقریبا دو برابر تولیدات ایران در بیشترین مقدار خود است. همه این شرکت‌ها متعلق به کشورهای بزرگ تولید‌کننده سنگ‌آهن هستند. بیشتر تولیدات سنگ‌آهن چین به واسطه واردات آن، از جمله از ایران است. سرانه مصرف جهانی سنگ‌آهن طی سالیان با افزایش صنعتی شدن کشور‌ها افزایش یافته است. براساس مطالعات انجام شده میزان منابع سنگ‌آهن بیش از ۸۰۰ میلیارد تن برآورد شده است. این منابع حاوی ۲۳۰ میلیارد تن آهن (Fe) است. با توجه به عیار اقتصادی آهن، میزان تولیدات قابل فروش به ۴۰۰ میلیارد تن می‌رسد. با توجه به نرخ تولید و مصرف در حال حاضر، این منابع برای مصرف ۲۰۰ سال کافی است. استرالیا، برزیل و روسیه دارای بیشترین ذخایر سنگ‌آهن جهان هستند. ایران با داشتن ۲۵۰۰ میلیون تن کانسنگ خالص و ۱۴۰۰ میلیون تن آهن محتوا، نهمین کشور جهان از نظر ذخایر سنگ‌آهن محسوب می‌شود.
ایران هشتمین کشور صادر‌کننده سنگ‌آهن در سال‌های 2010 تا 2013 نیز بوده است. در سال 2013 ایران بیش از 59 درصد تولیدات خود را صادر کرده است. مهم‌ترین واردکنندگان سنگ‌آهن در سال 2012 چین، ژاپن، اتحادیه اروپا و کره جنوبی هستند. در این میان چین با 55 درصد، بیشترین سهم را در واردات سنگ‌آهن به خود اختصاص داده است. برای تامین سنگ‌آهن مورد نیاز جمعیت جهانی و نیز با توجه به اصول توسعه پایدار اقدامات زیر لازم است:
• افزایش تولید و سرمایه‌گذاری در بخش معدن
• بهبود روش‌های استخراج در بخش فرآوری و استخراج
• معرفی تکنولوژی‌های جدید
• بازیافت
• معرفی کالای جایگزین
• کاهش مصرف
• انباشت و نگهداری سنگ‌آهن کم‌عیار و پر‌عیار
• معرفی کالای جایگزین: آلومینیوم و منگنز و پلاستیک به علت سبکی به‌عنوان جایگزین آهن محسوب می‌شوند. اما به دلایلی نظیر محدود بودن ذخایر آلومینیوم و منگنز، آسان و ارزان بودن تولید فولاد و قابلیت بازیافت بالای فولاد، در حال حاضر امکان استفاده از آنها به‌عنوان کالای جایگزین نخواهد بود.
بررسی اقتصاد فولاد
همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، ۹۸ درصد تولیدات سنگ‌آهن جهان صرف تولید فولاد می‌شود، لذا افزایش تقاضا و مصرف فولاد نیز می‌تواند بر قیمت سنگ‌آهن موثر باشد. با افزایش تولید سنگ‌آهن در سال ۲۰۰۳، قیمت فولاد کاهش یافته است. اما در ادامه به دلیل افزایش قیمت سنگ‌آهن، قیمت فولاد نیز روند افزایش را ادامه داده است. تولید جهانی فولاد در سال ۲۰۰۳، ۹۷۲ میلیون تن و در سال ۲۰۱۳ با افزایش ۶۵ درصدی، ۱۶۰۶ میلیون تن بوده است. مهم‌ترین تولیدکنندگان فولاد در سال ۲۰۱۳، چین، ژاپن، ایالات متحده آمریکا، هند، روسیه، کره جنوبی، آلمان، ترکیه، برزیل و اوکراین بوده‌اند.
ایران با تولید 7/ 15 میلیون تن فولاد خام در سال 2013 در رتبه 15 تولید جهانی فولاد قرار دارد. پیش‌بینی می‌شود تولیدات فولاد با نرخ رشد 4 درصد در سال 2025 به 2400 میلیون تن برسد که سهم چین و هند در این تولیدات بیشتر خواهد بود. مصرف جهانی فولاد در سال 2003، 880 میلیون تن بوده است. این عدد در سال 2013 با افزایش 68 درصدی به 1481 میلیون تن رسیده است. مهم‌ترین مصرف‌کنندگان فولاد در سال 2012، آلمان، فرانسه، ایتالیا، اسپانیا و انگلستان بوده‌اند. مهم‌ترین صادر‌کنندگان فولاد در سال 2013 عبارتند از: چین با 5/ 61 میلیون تن، ژاپن با5/ 42 میلیون تن، 27کشور اتحادیه اروپا، کره جنوبی، اوکراین، آلمان، روسیه، ترکیه و ایتالیا.
عمده‌ترین واردکنندگان فولاد هم عبارتند از ۲۷ کشور اتحادیه اروپا با ۸/ ۳۰ میلیون تن، ایالات متحده آمریکا با ۳/ ۳۰ میلیون تن، آلمان، کره‌جنوبی، تایلند، ایتالیا، چین، ترکیه و فرانسه. از سویی فولاد ۱۰۰ درصد قابل بازیافت است. به این معنی که می‌توان اجزای تشکیل‌دهنده آن را بازیافت کرد. در بازیابی هر تن فولاد بیش از ۱۴۰۰ کیلوگرم سنگ‌آهن، ۷۴۰ کیلوگرم زغال و ۱۲۰ کیلوگرم سنگ‌آهک، قابل بازیافت است. بازیابی فولاد در سال‌های ۲۰۰۹، ۲۰۱۰، ۲۰۱۱ و ۲۰۱۲ به ترتیب ۱۹، ۸۸، ۹۲ و ۸۸ درصد بوده است. مهم‌ترین کشورهای تولید‌کننده فولاد به روش بازیابی در سال ۲۰۱۳ عبارتند از ترکیه، کره جنوبی، هند، آلمان، ایتالیا، اسپانیا، چین، تایوان، بلژیک، ایالات متحده آمریکا و یونان.
افزایش تقاضای سنگ‌آهن
بیش از 1/ 2 میلیارد نفر در جهان تا سال 2030 شهر‌نشین خواهند شد این جمعیت در چین به 240 میلیون نفر می‌رسد. پیش‌بینی می‌شود تولید فولاد خام در چین در سال 2025 به 1/ 1 میلیارد تن در سال خواهد رسید. به دلیل گسترش شهرنشینی در کشورهای جنوب شرق آسیا، آمریکای لاتین، کشورهای استقلال یافته شوروی و آفریقا مصرف فولاد افزایش خواهد داشت.
مطالعات حاکی از آن است که جمعیت شهر‌نشین جهان در سال ۲۰۲۵ با ۷۱ درصد افزایش به ۱/ ۶ میلیارد نفر برسد.پیش‌بینی می‌شود در آفریقا، آسیای جنوب شرقی و آمریکای لاتین و کشورهای جنگ زده خاور میانه سال ۲۰۱۸ پروژه‌های عمرانی و صنعتی بیشتری راه‌اندازی شود. لذا پیش‌بینی می‌شود تقاضای فولاد در سال ۲۰۲۵ با ۶۴ درصد افزایش به ۱۵۰۶ میلیارد تن برسد. رشد اقتصادی و پول درگردش جهان فزونی پیدا خواهد کرد. با افزایش رشد اقتصادی نیاز به فولاد نیز افزایش خواهد یافت. بنابراین در سال‌های آتی شاهد افزایش تقاضا برای تولیدات سنگ‌آهن خواهیم بود.
پیش‌بینی قیمت سنگ‌آهن
به دلیل عوامل متعدد تاثیرگذار بر قیمت سنگ‌آهن و نیز خروج آنها از قواعد عرضه و تقاضا پیش‌بینی دقیق قیمت سنگ‌آهن بسیار دشوار بوده و با عدم قطعیت همراه است. این عوامل می‌تواند ناشی از سیاست‌های شرکت‌های بزرگ تولید‌کننده سنگ‌آهن جهت کنترل بازار و حذف یا تحت سلطه قرار دادن تولیدکنندگان کوچک باشد. یا می‌تواند ناشی از سیاست‌های چین برای کاهش قیمت و خرید بیشتر سنگ‌آهن با عیار بالا باشد. براساس آمار منتشر شده ظرفیت تولید اتومبیل چین از سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۳، از مجموع بیش از ۵ میلیون به بیش از ۲۳ میلیون اتومبیل افزایش یافته است. با توجه به پیشرفت چشمگیر اقتصادی چین این افزایش ظرفیت نمی‌تواند بدون سیاست باشد. به هر حال علت کاهش قیمت سنگ‌آهن کاملا مشخص نیست. با وجود پیچیدگی‌های پیش‌بینی قیمت، به دلیل دوره‌ای بودن تغییرات آن، پیش‌بینی روند کلی آن میسر است.
آینده قیمت سنگ‌آهن
با توجه به افزایش جمعیت و افزایش نیاز ماده معدنی و نیز افزایش GDP پیش‌بینی می‌شود تولید فولاد به 2440 میلیون تن در سال 2025 افزایش پیدا کند. با وجود کاهش قیمت به دلیل افزایش عرضه فولاد بر تقاضای چین، پیش‌بینی می‌شود با توجه به افزایش نرخ شهرنشینی، افزایش مصرف محصولات صنعتی، بالا رفتن تولید خودرو، زیرساخت‌ها، ساخت‌و‌ساز و افزایش امید به زندگی همچنان تقاضای چین برای فولاد روبه فزونی باشد. از طرف دیگر رشد مصرف کشور‌هایی نظیر هند، کره جنوبی، سنگاپور، مالزی، ویتنام، آفریقا، برزیل، ژاپن، تایلند، تایوان، آمریکای لاتین و کشورهای جنگ‌زده خاور‌میانه باعث افزایش تقاضای سنگ‌آهن خواهد شد. تغییر دولت ایالات متحده آمریکا نیز بر قیمت سنگ‌آهن در سال 2017 موثر خواهد بود. سیاست‌هایی نظیر کاهش قیمت توسط شرکت‌های بزرگ تولید‌کننده یا خریدار عمده سنگ‌آهن مانند اتحادیه اروپا در پیش‌بینی قیمت سنگ‌آهن بسیار حائز اهمیت است. بنابراین پیش‌بینی می‌شود قیمت سنگ‌آهن (Fe 62 درصد) از نیمه دوم 2017 بین 85 تا 90 دلار بر تن افزایش یابد و در سال 2020 به 95 تا 100 دلار برتن برسد و در سال 2025 جهشی مانند سال‌های 2000 تا 2008 داشته باشد و قیمت به 150 دلار بر تن افزایش یابد. مطالعات اقتصادی نشان می‌دهد، روند تغییرات stock price با قیمت فلزات رابطه عکس دارد. نمودار همراه stock price را بین سال‌های 1900 تا 2013 نشان می‌دهد. روند تغییرات شامل 4 منطقه است. در مناطقی که stock price در منطقه سقوط بوده با افزایش قیمت مواد معدنی و بر عکس در مناطقی که stock price در مرحله رشد بوده، این منطقه با کاهش قیمت مواد معدنی همراه بوده است. به‌عنوان مثال افزایش قیمت مواد معدنی از سال 2000 به دلیل روند کاهشی stock price بوده است. در این مناطق قیمت مواد معدنی و stock price به دلایل متعدد می‌تواند افزایش یا کاهش داشته باشد. با توجه به اینکه در حال حاضر در محدوده کاهش stock price هستیم، می‌توان انتظار افزایش قیمت مواد معدنی را برای‌مدت 11 سال داشت.
با این وجود بر اساس گزارش بانک جهانی در سال ۲۰۱۴، به دلیل کاهش رشد اقتصاد جهانی، قیمت بیشتر مواد معدنی از حد انتظار کاهش یافته است. با این وجود قیمت مس پس از افت کم در اوایل سال ۲۰۱۵ مجددا افزایش یافته است.
ادامه دارد
ارسال نظر